Vaqif Əmiraslan yazır: “Cəhənnəmlər arasında” bir layihənin izi ilə

Bu  günlərdə  Azərbaycan  Respublikası  Mədəniyyət  Nazirliyinin  dəstəyi və  “Gələcəyə  Körpü”  Gənclər  İctimai  Birliyinin  təşkilatçılığı  ilə  Gəncə şəhərində   Qeyri  hökumət  təşkilatları  üçün  qrant  müsabiqəsinin qalib  layihələrindən   biri   hesab  edilən  “Region  gənclərinin  kinematoqrafiya  akademiyası”  adlı  bir   projenin  həyata  keçirildiyi  haqda  məlumat  aldım. Məqsəd  kinematoqrafiya  sahəsinə  marağı  olan  region  gənclərinin  yaradıcılıq  potensialını   üzə   çıxarmaq  və  onların  peşəkar  səviyyədə  təcrübələrini  artırmaqdan  ibarətdir.

Qeyd  etməliyəm  ki,  layihə  çərçivəsində  təlimçi, kinorejissor Rəhman Fürqətoğlu  gənclərlə  “ssenaristlik”,  “rejissorluq”, “aktyorluq” ixtisasları   istiqamətlərinin  inkişaf   etdirilməsi  məqəsdilə   hər  biri  üzrə  iki  gün  ərzində  öz  peşəkar  bilik  və  təcrübəsini  bölüşüb. Bu  təlim  günlərində  iştirakçılarla  qısametrajlı  filmin  çəkilişi  üçün  vahid  bir ssenari  üzərində  işlənilib,  rejissor  quruluşu  edilib,  həmçinin  ilkin  aktyor  məşqləri  həyata  keçirilib.

Layihə  çərçivəsində  təqdim  olunan bir ssenari mənim də diqqətimi cəlb etdi. Əslində gənc yazar Vaqif  Əmiraslanın  qələmə aldığı “Cəhənnəmlər arasında” qısametrajlı film ssenarisi ilk baxışda oxunuş zamanı bəsit, məna və  məqsd aydınlığı  tam  geniş olmasa da maraqla oxundu. Qeyd  etməliyəm  ki,  qeyri-peşəkar  və bu  istiqamətdə  ilk  qələm  məhsulu  olan  yazar  Vaqif  Əmiraslanın  fikir  zənginliyi  qısametrajlı  film  ssenari  layihəsi  üçün  həm  də uğurlu  addım  kimi  dəyərləndirilə  bilər. 

İlk  səhnə  olaraq  müəllif  tərəfindən əlil  arabasında  oturmağa  məhkum  olunan  Cahidin  həyatı  və  onun  sıxıntıları buna  baxmayaraq  tək  başına  həyatla  mübarizə  əzmi  geniş  formada  təsvir edilib. Bunu  ilk səhnədən olaraq onun anası ilə olan telefon danışığında belə dərin  hisslərlə  duymaq  mümkündür. 

Müəllifin  ilk  səhnə  ilə  bağlı  təsvir  etdiyi  Cahidin  həyatını  və sıxıntılarını  dərin  hisslərlə  təqdim etməsi əsərin başlanğıcında oxucunun diqqətini  daha  çox  cəlb  edir.  Cahid,  əlil  arabasında  oturmağa  məhkum  olmuş bir  gəncdir  və  bu  vəziyyət  onun  həyatını  həm  fiziki,  həm  də  psixoloji baxımdan  çox  ağırlaşdırır.  Lakin  müəllif  Vaqif  Əmiraslan  bu  sıxıntıları  yalnız  bir  cismi  məhdudiyyət  kimi  deyil,  eyni  zamanda  ruhsal  bir  mübarizə kimi  təsvir  edir. Cahidin  əlil  arabası  onun  daxili  azadlığını,  həyatda  qalma gücünü  və  mübarizə  əzmini  simvollaşdırır.

Telefon  danışığı,  bu  başlanğıcda  xüsusilə  mühüm  bir  rola  malikdir. Cahidin  anası  ilə  danışığı, həm  də  onun bu həyat mübarizəsində tək qalmasından  qaynaqlanan  yalnızlıq  və  sevgisizlik  hisslərini  aşkar  edir.  Anası ilə  olan  söhbətində  onun  səsləndirdiyi  emosiyalar,  həm  qarşılıqlı  qayğı,  həm də  dərin  narahatlıq  hissi  ilə  doludur.  Bu  danışıqda, Cahidin  anasına  “güclü olmağa”  və  onun  üçün  mübarizə  etməyə  qərarlı  olduğunu  anlamaq  olur. Lakin  bir  tərəfdən  də,  bu  qərarlılıq  onun  həm  öz  daxili  gücünü,  həm  də həqiqətən  nə  qədər  dəstəksiz  olduğunu  bariz  şəkildə  göstərir.

Telefon  danışığında Cahidin anasına verdiyi reaksiyalar, onun içindəki dərin kədər, çaşqınlıq və tənhalıq hisslərini əks etdirir. Anası ona qoruyucu və qayğıkeş bir şəkildə “yaxşı olacağına” dair inamını bildirir, lakin Cahid artıq həyatın  qəddar  reallıqları  ilə  üzləşmiş  və  bu  “yaxşı  olacağına”  dair  vədlərə təkcə  etibar  etməkdə  çətinlik  çəkir. Onun  anasına  verdiyi  cavablarda, hər kəlmədə  həyatla  mübarizə  aparan  bir  insanın  ruhu  və  əzmi  hiss  olunur.

Cahidin  əlilliyi onu yalnız fiziki olaraq məhdudlaşdırmır, eyni zamanda onun  daxili  dünyasında  da  bir  çox  narahatlıq  və  psixoloji  sıxıntılar  yaradır. O,  bəzən  anasına  özünü  daha çox zəif və köməksiz hiss etdiyini bildirir. Bu, onun tənhalıq hissini və nə qədər çox tək olduğunun göstəricisidir. Lakin eyni zamanda, Cahidin gücünü və mübarizəsini göstərən də məhz bu səhnədə, onun həyatla  mübarizə  etmək  üçün  göstərdiyi  əzmdir.

Telefon danışığının dərin emosional yükü, Cahidin həyatda qalmaq üçün verdiyi mübarizəni və öz daxili gücünü tapmaq əzmini tam şəkildə əks etdirir. O, tək əlilliklə deyil, həm də bu həyat mübarizəsinin öz daxili qapalı dünyasında gəzdirdiyi ağır düşüncələrlə qarşı-qarşıyadır. Amma buna baxmayaraq, hər an yaşamağı həyat çətinliklərinə qarşı mübarizəni davam etdirməkdə qərarlıdır. Bu, onun tərəfindən həyatına qarşı nə qədər mübariz və əzmkar bir yanaşma nümayiş etdirdiyinin göstəricisi olaraq daha maraqla qarşılanmaqdadır. Bununla da müəllif Vaqif Əmiraslanın təqdim etdiyi bu dərin emosional portret, oxucunu  Cahidin həyatındakı güclü daxili mübarizəyə və onun əzminə şahid edir. Bu səhnə ilə müəllif yalnız bir insanın fiziki məhdudiyyətlərini deyil, həm də insan ruhunun möhkəmliyini və həyatda qalmaq uğrunda göstərilən əzmi dərindən təhlil etmiş olur.

Sonrakı davamlı hadisələrin cərəyan etdiyi səhnələrdə Cahidin bibisi oğlu olan Dövranın köməyindən yararlanmaqla mübarizə əzminin nə qədər güclü olduğunun bir daha şahidi oluruq. Müəllif yanaşmasına görə onun bibisi oğlu Dövranın köməyindən yararlanmaqla mübarizə əzmini artırması, bir çox aspektlərdən əhəmiyyətlidir. Bu cür münasibətlər və kömək, bir insanın daxili gücünü, məqsədinə çatmaq üçün motivasiyasını artıran mühüm amillərdən biri hesab edilə bilər. Müəllif Vaqif Əmiraslan həmçinin burada bir neçə aspektdən yanaşmaqla ailə dəstəyi və inkişaf, köməyin psixoloji təsiri, güvən və inanc, bərabər mübarizə, əzimkarlığın təsiri, ətraf mühit və sosial dəstək kimi motivasiyaların insan həyatının formalşması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini önə çıxara bilmişdir. 

Müəllif  yanaşmasına  görə  ailə üzvləri arasında qarşılıqlı dəstək, insanın ruh halını yaxşılaşdırmaq və onun öz gücünə inanmasını təmin etmək üçün vacibdir. Belə bir dəstək, yalnız fiziki deyil, həm də emosional və psixoloji cəhətdən ona kömək edir. Hadisələrin cərəyanında məhz Dövranın köməyindən yararlanmaq, ona yalnız konkret tapşırıqlarda və ya çətin vəziyyətlərdə kömək etməkdən  ibarət  deyil,  həm  də  mübarizə  aparmaq  üçün  daha  çox  həvəs  verir. Bu, onun psixologiyasını  gücləndirir  və  ona öz məqsədinə çatmaq üçün daha  çox əzmkarlıq və səbirlilik aşılayır. Hadisələrin gedişatı məhz birinin yanında olmaqla insanın motivasiyasını və mübarizə əzmini artıran vacib amil olaraq  təqdim edilməsində maraqla qarşılanır. Həmçinin bununla da müəllif ailənin  və  yaxınların  dəstəyi, insanın öz gücünə və bacarığına inamının artırılması istiqamətində mühüm əhəmiyyət daşıdığını diqqətə çəkir. Dövranın bibisi  oğlu  Cahidə  verdiyi  kömək, ona  həmçinin  öz  potensialını  tam  olaraq dərk  etməyə imkan yaradır. Güvənli bir mühitdə insan öz məqsədini reallaşdırmağa  daha  həvəsli  olur  və  qarşısına  çıxan  maneələri  aşmaq  üçün daha  böyük  əzmlə  çalışır. Dövranın  yanında  olması, ona  yalnız  çətin  anlarda deyil, hər  zaman  güvən  verərək  motivasiya  qaynağı  kimi  də  təqdim  edilə bilir. Müəllif  həm  də  bununla  bir  daha  qeyd  etmək  istəyir  ki,  birgə  mübarizə,  həm  fiziki,  həm  də  mənəvi  olaraq  insanları  daha  dayanıqlı  edir. Bu cür münasibətlər, bir insanın daha yüksək səviyəyə çıxmasına və həyatın gətirdiyi  çətinliklərlə  mübarizə  aparmasına yaxından kömək etmiş olur. Həmçinin  bu  kimi  yanaşma  bir  daha  yalnız  fiziki  mübarizə  sahələrində  deyil, həm də gündəlik həyatın çətinliklərində özünü göstərmiş olur. Bu baxımdan hadisələrin cərəyanı bir daha  uzunmüddətli dözümlülük və əzmkarlığın ətraf mühit və sosial dəstək baxımından nə qədər əhəmiyyətli olduğunu ön planda göstərməyə müvəffəq ola bilir.

Qısa metrajlı film ssenarisində müəllif tərəfindən təqdim olunan Dövran obrazı  əslində mənfi bir xarakter olaraq təqdim edilir, çünki o, ətrafındakı insanları manipulyasiya edir və onlardan istifadə edir. Bu obraz, Cahidə qarşı mənfi  davranışları  ilə  daha  çox  diqqəti  çəkir.  Dövranın məqsədi, öz maraqlarını təmin etməkdir və bunun üçün o, Cahidin əlil arabasında fiziki məhdudiyyətli  olmasından  məharətlə istifadə edir. Cahidə bir fərd olaraq yanaşma,  onun istismar edilməsinə yönəldilən münasibətlər cərəyan edən hadisələr  boyunca  inkişaf  etməklə  daha  dərin  köklərdə  göstərilməkdədir.

Maraqla qarşılanan səhnələrdən biri də təqdim olunan Park səhnəsidir. Belə ki, müəllif səhərin alatoranlığının yenicə açılan xoş havasını quşların səsləri eşidilən park mənzərəsi fonunda Cahid və Dövranın gəlişi ilə təsvir edir. Burada yaxınlıqdakı oturacaqlardan birində əyləşən görmə məhdudiyyətli qız olan Nigarın gitara çalıb həzin musiqi ifa etməsi təqdim olunur. Müəllif bir daha fiziki məhdudiyyətli insanların xüsusi bir istedada malik olaraq inkişaf etmələrini ön plana çəkməklə onların həyat tərzlərinin cəmiyyət içərisində formalaşmasının mühüm maraqlı cəhətlərini göstərə bilir. Bununla da bu qəbildən olan insanların cəmiyyətə inteqrasiyasını, onların potensialının tanınmasını və mövcud imkanlardan daha yaxşı istifadə etmələrini vurğulamaq məqsədi əsas olaraq təqdim edilir. Həmçinin müəllif  bu kimi yanaşma formasında fiziki məhdudiyyətli insanların yalnız məhdudiyyətləri ilə deyil, eyni zamanda xüsusi istedadları, bacarıqları və onların həyatda qarşılaşa biləcəkləri çətinliklərə göstərdikləri mübarizə ilə də önə çıxması, cəmiyyətdə inkişaf etmə baxımından mühüm əhəmiyyət daşıdığını vurğulamaqla mübarizə əzminin nə qədər yüksək olduğunu bir daha göstərmiş olur. Bununla da müəllif Vaqif Əmiraslan “Cəhənnəmlər arasında” çırpınan fiziki məhdudiyyətli insanların bəzən cəmiyyətin müəyyən stereotiplərinə görə, yalnız məhdudiyyətləri ilə xarakterizə edilirməsini tənqid hədəfinə almaqla onların xüsusi bir istedada malik olduğunu önə çəkərək, yalnız fiziki məhdudiyyətlərinə görə deyil, həm də bacarıqlarına, qabiliyyətlərinə diqqəti cəlb etməklə yaradıcı, intellektual və ya digər sahələrdəki potensiallarının məhdudlaşdırılmamasını göstərməyə müvəffəq ola bilmişdir. Həmçinin qeyd etməliyəm ki, qələmə alınan qısametrajlı film üçün nəzərdə tutulan bu ssenaridə müəllif fiziki məhdudiyyətli insanların xüsusi istedadlarının inkişaf etdirilməsi həm də cəmiyyətə müsbət təsir göstərməsi baxımından onlara daha çox imkanlar və təhsil resursları təqdim etməklə cəmiyyətin daha inklüziv (fərdin özünü sağlam mühitdə tapması və potensialının cəmiyyət tərəfindən tanınma və cəmiyyətdə sosial əlaqələrin qurulması) və empatik (başqalarının göstərdiyi davranışları qiymətləndirərkən hadisələrə onların baxış bucağından baxa bilmək qabiliyyəti) olmasına köməklik edir.

Nəticə etibarı ilə iki gün davam edən “Region  gənclərinin  kinematoqrafiya  akademiyası”  adlı  bir   layihənin  həyata  keçirildiyi  bir məkanda “Cəhənnəmlər arasında” qısametrajlı film ssenarisinin maraqla qarşılanaraq yeni gənc kadr potensialının inkişafı üçün uğurlu olacağına əminəm.

Anar Ərtoğrul Burcəliyev

Teatrşünas-tənqidçi