Vətəndaşları aldadan şirkətlər Eyyub Hüseynov adlar çəkdi MÜSAHİBƏ

Günümüzün ən ciddi məsələlərindən biri də istehlakçı hüquqlarının pozulmasıdır. Bu, təkcə fərdi şəxsləri deyil, ümumilikdə cəmiyyəti narahat edən bir məsələdir.

İstehlakçı hüquqlarının pozulması alıcılarda bazara, məhsul və xidmət təminatçılarına qarşı  etimadsızlıq yaradır. Sözügedən problem sosial ədalətsizliyi artırır və insanların həyat keyfiyyətini aşağı salır,  sərbəst bazar iqtisadiyyatında qeyri-sağlam rəqabətə yol açır.

Müşahidələr də göstərir ki, bir çox istehsalçılar, idxalçılar, satıcılar müştəriləri aldatmaqla qeyri-qanuni qazanc əldə etmək üçün bazara zərərli məhsullar təqdim edirlər.

Bu sahədə şikayətlər bitib tükənmir.

Belə şikayətlərin ünvanlandığı qurumlardan biri Azad İstehlakçılar Birliyidir (AİB).

Gununsesi.info xəbər verir ki, Birliyin sədri Eyyub Hüseynovla müsahibəsində bu barədə də danışıb.

Sözügedən müsahibəni təqdim edirik:

– Eyyub müəllim, bu ilin ilk 3 ayında Azad İstehlakçılar Birliyinə təqribən neçə şikayət daxil olub? Bu şikayətlər əsasən nə ilə bağlıdır?
– 2025-ci il başlayandan bəri AİB-ə 100-ə qədər şikayət ünvanlanıb. Onun əksəriyyəti telefon zəngləri şəklində daxil olub. Azərbaycanda 5 ilin şikayət palitrasına nəzər salsaq görərik ki, ən çox “trend” olan texniki cihazlardan olan şikayətlərdir. Buraya mobil telefonlar, məişət avadanlıqları və digər məhsullardan olan şikayətləri aid edə bilərik. Sanki bu işlə məşğul olan firmalar arasında istehlakçıları aldatmaq uğrunda “böyük yarış” gedir. “Kontakt Home”un başçılıq etdiyi dırnaqarası yarışda onu “Baku Electronics” və digər şirkətlər təqib edir. Qeyd edək ki, bu sahədə fəaliyyət göstərən biznes qurumları arasında haqqında şikayət az olanlar da var. Məsələn “İrşad Telekom” və “Music Gallery” buraya aid edilə bilər.

İkinci yerdə onlayn ticarətdə istehlakçı hüquqların pozulması gəlir. Burada da birinci yeri “Temu”  tutur. Bunun sübutu olaraq ofisimizdə nümunələr də var. İstehlakçı saat sifariş edir, üzərində saat şəkli olan lövhə gəlir və s.

Son illər artan xətt üzrə davam edən şikayətlər marketlərlə bağlıdır. Bu məsələdə də müxtəlif palitra mövcuddur. Burada birinci yerdə piştaxta və kassada qiymətlərin fərqli olmasıdır.

– Yeri gəlmişkən, tez-tez sosial şəbəkələrdə piştaxta və kassada qiymətlərin fərqli olması ilə bağlı şikayət videoları yayılır. Belə hallar yaşandıqda istehlakçı hansı addımı atmalıdır?
– Piştaxta və kassada qiymətlərin fərqli olması halında istehlakçının hərəkət alqoritmi 2 cür olur.

A bəndi: İstehlakçı problemi yerində həll etmək istəyir. Bu zaman istehlakçı qiymət fərqini gördükdə kassa çekini də saxlamaq şərtilə marketə qayıdaraq malın qiymətinin şəklini çəksin və müdiriyyəti çağırsın. İstehlakçının hüququ var ki, piştaxtada gördüyü məbləği ödəniş etsin. Müdiriyyət burada təslim olacaq, bir qayda olaraq qiymət dəyişdirməyi unutduqlarını bildirəcəklər. İstehlakçı artıq alınmış pulunu geri qaytaracaq.

B bəndi: İstehlakçı problemi gördükdə malın və qiymətinin şəklini çəkərək Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyinə göndərə bilər. Bu zaman sözügedən market barədə müvafiq tədbirlər görüləcək. Təəssüflər olsun ki, bu qurumla istehlakçıların kommunikasiya imkanları çox primitivdir. Gərək onların elektron poçtlarına müraciət edəsiniz, yaxud 195 nömrəli “qaynar xətt”inə müraciət edə bilərlər. Bu hal ciddi süni qiymət artımıdır.

İstehlakçıların aldadılmasının bir neçə yolu var. Bizim ofisimizdə bir kassa çeki var. Badımcan alan istehlakçıya eqzotik meyvənin qiyməti vurulub. Nəticədə 89 qəpik əvəzinə çekdə 36 manat qeyd  olunub. Əgər şəxs kassa çekinə baxmasaydı, bu fırıldağın da üstü açılmayacaqdı. Bu da baş verir şəhərin mərkəzində yerləşən “Grand market”də.

Mən Eyyub Hüseynovu “Grand market” 1 ildə 100 manata qədər aldatmağa cəhd edib. Məsələn,  qabıqlı qoz almışam, ləpənin qiymətini vurublar. Bu hələ mənim bildiyimdir. Marketlərin aldatma üsullarından biri də almadığın malın qiymətinin çekə vurulmasıdır. Azad İstehlakçılar Birliyinə gələn bu cür şikayətlərə baxsaq, tam əminliklə deyə bilərik ki, Azərbaycan istehlakçıları almadıqları məhsul üçün ildə 500 milyon manat pul ödəyirlər. Ona görə istehlakçılar fəal olmalı, mütləq kassa çeklərinə baxmalı, kartla ödəniş zamanı mütləq şəkildə mobil tətbiqdə bunu yoxlamalı, kassa çekini dərhal atmamalıdır.

– Sizə gələn şikayətləri hansı yollarla həll etməyə çalışırsınız?

– Uzun illər şikayətləri yazılı şəkildə qəbul edirdim. Son 3 ildə şikayətləri yazılı şəkildə qəbul etməyə üstünlük vermədim. Onu da qeyd edim ki, uzun illər səhər saat 9:30-dan axşam 18:00-a qədər istehlakçılara xidmət göstərirdim. Dünyanın 130 ölkəsində bu təşkilatdan var. Biz Beynəlxalq Konsulmerist Təşkilatının üzvüyük. Hər 4 ildən bir dünyanın müxtəlif yerlərində toplaşırıq. Dünyada istehlakçı problemləri müzakirə olunur, tövsiyələr verilir. Dünyanın yeganə təşkilatıyıq ki, istehlakçı hüquqlarını tam təmənnasız qoruyuruq. Bütün bunları nəzərə alaraq son 3 ildə saat 12-ə qədər ofisdə oturmaq qərarı verdim. O vaxt ərzində kimə kömək edə bilirəmsə, edirəm. Eyni zamanda artıq yazılı şəkildə yox, telefon vasitəsilə istehlakçı problemlərini həll edirəm. Buna telefonla mediasiya deyirik. Dünya istehlakçı təşkilatında bu çox başa düşülməyən və həll oluna bilməyən məsələ kimi qavranılır. Lakin biz buna nail oluruq. Bizə gələn şikayətlərin əksəriyyəti zənglər şəklində gəlir, mən qarşı tərəflə, yəni istehlakçı hüquqlarını pozan tərəflə danışıram. Bəzən dükanda, bəzən də restoranda oturanda mənə zəng edirlər. Qeyd edim ki, illərdir bizim mobil telefonumuz və “qaynar xətt”imiz dəyişməz olaraq qalır. Danışıq yolu ilə istehlakçı hüquqlarının qorunmasına nail oluruq. Qarşı tərəf bəzən deyir ki, “Eyyub müəllim sənin xətrinə bunu edirəm”. Mən də deyirəm ki, xətrin əziz olsun. Bəzən də danışıq yolu ilə həll edə bilmədiyim problemlərlə bağlı yazılı formada müraciət edirlər. Bu halda mən məktub yazaraq istehlakçı hüquqlarını qoruyan dövlət orqanına müraciət edirəm. İstehlakçıların hüquqlarının qorunmasına bu yolla cəhd göstərirəm.
– İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətindən çoxlu narazılıq vardı. Onun fəaliyyətinin sizi də qane etmədiyini açıqlamalarınızdan görürdük. Bu qurumun strukturu artıq yenilənib. Gözləntiləriniz nələrdir?

– Burada bir məqama diqqət çəkmək istəyirəm. İqtisadiyyat Nazirliyi tərkibində istehlakçı hüquqlarını qoruyan qurum olmamalıdır. Çünki orada maraqlar konflikti var. Dövlət başçımızın 3 ay əvvəl imzaladığı fərmanla Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti İqtisadiyyat Nazirliyinin tabeliyindən çıxarıldı, həmin qurum artıq Agentlik kimi Prezident yanında fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Bu çox müsbət bir haldır. Amma Elnur Bağırov adlı şəxsin rəhbərlik etdiyi qurumdan hələ ki aktivlik görmürük. Arzu edirik ki, bu qurum cənab Prezidentin istəyini doğrultsun və istehlakçı hüququnu qorumaq üçün daha əhəmiyyətli işlər görsün.

Bizə göndərilən yazılı ərizələr qida sahəsinə aiddirsə, Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinə (AQTA), digər sahələrlə bağlıdırsa, yuxarıda adını çəkdiyim digər dövlət qurumuna göndərirəm. Həmin dövlət qurumunun fəaliyyətindən biz bu günə qədər narazı olmuşuq. Lakin yeni qurumdan gözləyirik ki, daha effektiv fəaliyyət göstərəcək.

– İstehlakçılar ən çox hansı məhsulların satışında aldadılır?

– İstehlakçıların aldadılması ilə bağlı birinci yerdə mobil telefonlar dayanır. Daha sonra kompüterlər, planşetlər və məişət avadanlıqları gəlir. Burada çox ciddi problemlər var, çünki istehlakçı mürəkkəb texniki cihazların çoxsaylı parametrləri ilə bağlı biliyə malik olmur. Biznes qurumları bu vəziyyətdən sui-istifadə edirlər. İstehlakçı telefonu alır, baxır ki, funksiyaları onu qane etmir və 10 dəqiqə sonra dəyişmək istəyir. Satıcı o bilmədən telefona kiçik zərər vurur və geri qaytarmağın mümkün olmadığını bildirir. Ən çox istehlakçı hüquqları bu sahədə pozulur. Bir də özlərindən “qızıl zəmanət” deyilən bir anlayış yaradıblar. Qanunvericilikdə belə bir anlayış yoxdur. Aldadıb çoxlu pul alırlar, guya çox şeyə cavabdehdirlər.
– Bu gün bazarda istər qida, istərsə də qeyri-qida məhsullarının saxta çeşidləri tüğyan edir. Saxta mal satışının qarşısını almağa nə mane olur?

– Saxta malların satışının qarşısını almağa hökumətin biznes qurumları üçün yaratdığı son dərəcə rahat toxunulmazlıq şəraiti və qanunlar mane olur. Dövlət biznes qurumları üçün son dərəcə rahat şərait yaradıb. Onları yoxlamaq olmaz, lakin biznes qurumları bu vəziyyətdən sui-istifadə edir, istehlakçıları mümkün olan bütün istiqamətlərdə aldadırlar. AİB olaraq əlbəttə hökumətin bu qərarı ilə razıyıq. O baxımdan ki, bu qurumlar onları yoxlayan olmadığı üçün heç kimə rüşvət vermirlər. Təəssüf ki, istehlakçı hansı haldasa şikayət edərsə, bununla bağlı biznes qurumunun yoxlanılması mümkün deyil. Bunun həyata keçirilməsi üçün gərək əvvəlcə Ədliyyə Nazirliyinə müraciət edilsin, Nazirlik çıxarış verdikdən sonra quruma xəbər verilsin ki, yoxlama ediləcək. Bu bazarda saxta malların artmasına səbəb olub. Dövlət qurumlarının əl-qolunu bağlayıb. Biznes qurumları hökumətin əhəmiyyətli jestini qiymətləndirmir və sui-istifadə edirlər.
– Amma AQTA tez-tez hansısa şirkətlərdə, restoranlarda və digər obyektlərdə qanunsuzluqların aşkarlandığı barədə xəbərlər yayır. Qida təhlükəsizliyi baxımından yaxşı hal olsa da, bəzən sosial mediada, mətbuatda bu qurumun ancaq “hesablaşa bilmədiyi” obyektləri yoxladığı iddia edilir. Siz bu barədə nə düşünürsünüz?
– Mən 2 il AQTA yanında İctimai Şuranın üzvü oldum. Ondan sonra qətiyyən seçkilərdə iştirak etmədim. Bu müddətdə mən AQTA-nın mətbəxinə yaxınlaşa bilmədim. İçəridə nələr baş verdiyini müəyyən edə bilmədim. Modern.az vasitəsilə elan edirəm: hər hansı şirkət hesablaşma barədə mənə tam rəsmi məlumat verərsə, onu tam müdafiə edərəm. Lakin məndə elə bir məlumat yoxdur. Mən bilən AQTA heç kəsdən rüşvət almır. Hansısa tanışlıq məsələləri istisna deyil. Məsələn, illər boyu şimal zonasındakı istirahət zonalarından mənə şikayət edilirdi ki, gecələr yoxlamalar gəlir, mətbəxlər yoxlanılır. Mənə məlumat gəlirdi ki, bəzi məmurların təsiri altında olan restoranlar yaxşı işləsin deyə, zəifləri çökdürmək istəyirlər. Lakin yazılı şəkildə məlumat gəlməyib. AQTA-nın işi nə qədər tənqid olunsa da, 4 gün əvvəlcədən yoxlanış aparılacağı ilə bağlı xəbərdarlıq edilir. Hələ xəbər veriləndə bu qədər nöqsanlar üzə çıxır. Görün onda vəziyyət nə qədər acınacaqlıdır.

Bəzi restoranların mətbəxi dəbdəbəli zala qətiyyən uyğun deyil, antisanitariya var. AİB illər boyunca cəmi 1 restoranda mətbəxə kamera qoyulmasına nail ola bilib, o da medianın köməyi ilə. Zalda oturan insanlar monitordan mətbəxdə baş verənləri izləyə bilirlər. Lakin bir çox bər-bəzəkli restoranların mətbəxi pis gündədir. Təsadüfi deyil ki, AQTA bu müəssisələri ifşa edir. Bu ciddi problemlərdən biridir.

– İddialara görə, ən çox saxta mal satışı həm də kərə yağları ilə bağlıdır. Siz bununla razısınız? Hansı şirkətlərin məhsullarında saxta mallara rast gəlinir?
– Bəli, bu sahədə də ciddi problemlər var. İllər boyu mənə çoxlu zənglər gələrdi ki, uzaq ölkələrdən Azərbaycana bu qiymətə yağ gətirilə bilməz. Mən 6 il əvvəl Yeni Zellandiyaya konqresə gedən zaman bizim oradakı kolleqalarımızın vasitəsilə Azərbaycana yağ göndərən “West Gold” zavodunda oldum. Həmin zavod gündə 12 min litr süd emal edirdi. Orada malların Azərbaycan dilində markalanmasına baxdım, iradlarımı bildirdim. Həmin zavoda süd verən fermer təsərrüfatına da getdik. Gördüm ki, orada heyvanlar qış yemi yemir, daim açıq havada otlayırlar. Yağın limana gəliş qiymətini də izlədik. Məlum oldu ki, mənim olduğum yerdə ekoloji təmiz, normal yağ istehsal olunur. Həmin yağlar uzaq ölkədən gətirilməsinə baxmayaraq, qiyməti bizdəki qiymətlərə uyğun olur.

Azərbaycanda Almaniya, Rusiya, Fransa, Belarus və digər ölkələrdən də kərə yağları gətirilir. Yerli yağ istehsalı da var. Kərə yağı ilə bağlı mənə istehlakçılardan zənglər daxil olur, şikayətçilər arasında məmurlar da var. Hamı istehlakçıdır, təmiz məhsullarla qidalanmaq istəyir. Dövlətin yaratdığı şəraitdən kərə yağı istehsal edənlər də yaxşıca yararlanırlar. Məsələn, biz dükana girib yağa baxırıq, üzərinə “Təbii yağ” yazılıb, inək şəkli vurulub. İstehlakçı bu yazını və şəkli görən kimi aldanır. Amma malın üzərində çox xırda hərflərlə yazılır ki, bitki yağı qarışığı var. Yaxşı ki, onu yazırlar. Hazırda biz AQTA ilə iş aparırıq ki, belə hallarda həmin bitki yağının mənşəyi də yazılsın. Çox yaxşı haldır ki, hazırda Azərbaycan Standartlaşdırma İnstitutu ərzaq mallarının etiket məlumatları barədə standart hazırlayır. Mən də oraya təklif vermişəm ki, bütün parametrlər böyük hərflərlər yazılsın ki, istehlakçı bunu görə bilsin.

Bəli, kərə yağı bazarında problem yaşanır. Kərə yağları ilə bağlı ən arzuolunmaz hal istehlakçıları cəlb edən adlardan istifadədir. Məsələn, məhsul “Kənd yağı”, “Nənəmin nehrəsi”, “Nənəmin yağı” adı altında satılır. Həmin yağları istehlakçılar təbii yağ adı ilə ucuz qiymətə alırlar. Bu yağlar müəyyən alqoritm üzrə hazırlanır. Bu işi görən şəxsi şərti olaraq “nənə” adlandıraq. “Nənə” südü sərir, üzərində qaymaq əmələ gəlir. Qaymaqdan nehrədə yağ hazırlayır. İlkin mərhələdə hazırlanan bu yağ normal yağdır. Amma qaymağın altında üzsüz süd qalır. Bu süd ağ rəngdə olsa da 94% sudan ibarətdir. Əslində bu maye tullantıdır, lakin “nənə” dayanmır. Nənə götürür 94% su olan ağ mayenin içərisinə utilitizasiya olunmalı marqarin tərkibli yağ qarışdırır. “Nənə” bu qarışıqdan yağ hazırlamaq istəyir, amma nə qədər qaynatsa da, yağ və suyun qarışması mümkün deyil. Bu zaman da onun köməyinə homalizator adlı cihazla mühəndislər gəlir. Həmin maye və utilitizasiya edilməli yağlar bu cihaza tökülür və bu zaman maye bircinsli hala çevrilir, sanki süd olur. Təzədən “nənə” onu sərir, qaymağını yığır və yağ düzəldir. Beləcə istehlakçıların aldığı “Nənəmin yağı” meydana gəlir. Hətta o yağların tərkibini laboratoriyada da müəyyən etmək olmur. Çünki axtarılan süd turşuları bu yağlarda mövcud olur. Bu cür saxta yağlar əmələ gəlir.

Burada bir məsələyə ilk dəfə toxunmaq istəyirəm. Bu məhsullardan danışanda “kənd məhsulları”  anlayışı meydana gəlir. Burada böyük problem var, istehlakçılar bu adda satılan məhsullara üstünlük verirlər. AİB olaraq biz bu məsələləri tənqid edirik. Media ilə bizim əməkdaşlığımız nəticəsində buna nəzarət aparılır, AQTA da istəyir ki, belə dükanlar olmasın. Kənd məhsulları adı ilə satılan mallara tələbat var, amma bunu kökündən məhv etsək, təmərküzləşmə baş verər. Ona görə də AQTA-ya sizin sayt vasitəsilə müraciət edirəm, elə bir mükəmməl iş ortaya qoysunlar ki, həmin məhsullara nəzarət olunsun. Elə bir iş qurulmalıdır ki, ara dükanlar mövcud olsun, məhsullar satılsın, lakin onların təhlükəsizliyi təmin olunsun. Mən onu necə etmək lazım olduğunu deyə bilmərəm, AQTA dövlət orqanı olaraq bu işi nəzarətə götürsün.

– Palma yağının da ziyanından çox danışılır. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?
– Palma yağları barədə Azərbaycanda, MDB məkanında fikirlər dolaşır. Mən bu yağlar barədə məsələni istehlakçı hüquqlarını qoruyan təşkilatların dünya konqresində qaldırdım. Məlum oldu ki, bu yağlar əsasən İndoneziya və Malayziyada istehsal olunur. Palma yağları duru yağ bazarına çox ucuz qiymətə gətirilir. MDB bazarına onun girməməsi üçün illər boyu böyük media basqısı gedir. Bəzən də Avropa ölkələrində və ABŞ-də də bu yağlara qarşı təbliğat aparılır. Hətta ABŞ məsələ qaldırıb ki, bu yağların istehsalı zamanı ağaclar qırılır. Palma yağları 2 cür olur. Qida üçün olanları normaldır, bunun bizim ofisimizdə nümunəsi də var. Qida üçün olan yağlar palmanın meyvəsindən alınır. Bir də texniki məqsədlər üçün istifadə olunan, çəyirdəyindən hazırlanan yağlar var. Qida üçün olan palma yağları normal yağlardır. Azərbaycana külli miqdarda qida üçün olan palma yağı idxal olunsa da, sonrakı taleyi istehlakçıları, o cümlədən siz jurnalistləri daim maraqlandırır. Ona görə də AQTA ilə iş aparırıq ki, kim məhsullarında bu yağlardan istifadə edirsə, məhsulun üzərinə yazsın. MDB məkanında duru yağ istehsalçılarının palma yağına qarşı bu basqısına son qoyulmalıdır. Palma yağlarının qida üçün olanı AQTA tərəfindən daim nəzarətdə saxlanılır və normal bitki yağıdır.

– Satışdakı çayların keyfiyyətindən razısınız? Deyirlər ki, satılan çayların 80 faizi rənglənmiş otlardan hazırlanır. Sizcə hansı markaların çayları daha keyfiyyətsizdir?
– Çaylar da uzun müddət müzakirə edilən mövzular arasındadır. Hər cür söhbətlər var idi, mən özüm də qərar qəbul edə bilmirdim. Baxmayaraq ki, Azərbaycanda olan çay zavodlarına getdim, müşahidələr apardım. Çaya rəng qarışdırılması məsələsi hər zaman olduğu kimi, indi də gündəmdədir. Nəhayət dünyanın ən böyük çay istehsalçısı olan Şri-Lankaya səfərim baş tutdu. Orada mən kolleqalarımızla görüşdüm, çay plantasiyalarına, zavodlara getdim. Mənə məlum oldu ki, heç bir çaya rəng qarışdırılmır, çünki çayın özü rəngdir. İstehlakçılara bunu söyləyəndə deyirlər ki, paket çay necə olur ki, bu qədər tez rəng verir?! Mən orada çoxlu incəlikləri öyrəndim. Həmin çaylar toz halına salındığı üçün tez diffuziya olurlar. İkincisi də burada suyun codluğunun da təsiri var.
– Eyyub müəllim, İnsan hüquqları üzrə Müvəkkil – Ombudsman da istehlakçı hüquqlarına diqqət etməlidirmi?

– İstehlakçı hüquqları insan hüquqlarının tərkib hissəsi şəklinə gəlməlidir. 3 mart 2025-ci ildə Milli Məclisdə Ombudsmanın illik hesabatı dinlənilirdi. 101 səhifəlik materialda 1 dəfə də olsun “istehlakçı” sözü keçmədi. Mən onda tənqidi çıxış etdim. Ombudsman hesabatında çoxlu müsbət misallar var. Məsələn, müəllim direktordan sorğu istəyib, direktor cavab verməyib. Bu insan hüquqlarının pozulması deməkdir. Mən isə dedim ki, həmin günlərdə spirtli içkidən 18 adam dünyasını dəyişib. Necə olur ki, ölənlər hüququ pozulmuş insan hesab olunmur, sorğusuna cavab verilməyən müəllim hesab olunur?
“İstehlakçıların hüquqlarının qorunması haqqında” qanun yeniləşdirilməli, müasir tələblərə cavab verən şəklə gətirilməli, hökumətin mükəmməl istehlakçı siyasəti formalaşdırılmalı, istehlakçı maarifçiliyi genişləndirməlidir.

Mənim 28 ildə pis işləməyimin nəticəsi odur ki, istehlakçıları “mükəmməl boykot” səviyyəsinə gətirib çıxara bilməmişəm. Məsələn, Azərbaycan siyasətini dəstəkləməyən ölkələrin mallarını boykot edə bilərdik. Ölkədə çoxlu sayda istehlakçı təşkilatı olmalıdır, mən bir neçəsini təklif etsəm də, cavab verilməyib.
– Elektron məhsulların ölkəmizə gətirilməsi zamanı üzərinə qoyulan qiymətlər az qala məhsulun öz qiymətinə bərabər olur. Yəni vətəndaşlarımız bir məhsulu az qala ikiqat baha qiymətə əldə edirlər. Sizcə bununla bağlı hansı addımlar atıla bilər?

– Ölkədə güclü istehlakçı təşkilatı olsaydı, hökumətin, yaxud maraqlı adamların bu əməllərinə son qoyardım. Bu sahədə böyük narazılıqlar var. O cümlədən avtomobillərin gətirilməsi zamanı da narazılıqlar var. Lakin nə etmək olar, bu dövlətin siyasətinin tərkib hissəsidir. Elektron malların qeydiyyatı, yoxlanılması məsələləri var. Bu narazılıqların əsas səbəbi hökumətin biznes qurumları üçün yaratdığı sonsuz rahat şəraitdən sui-istifadədir.
– Avtomobil ehtiyat hissələrinin və digər məhsulların ölkəyə gətirilməsi ilə bağlı da narazılıqlar var. Bu sahədə monopoliyanın olması bazara orjinal məhsulun öz qiymətilə girməsinə mane olur. Ölkəmizdə “Antiinhisar haqqında” qanun qəbul edildi. Sizin bu qanundan gözləntiləriniz nələrdir?

– Mən bu qanunun qəbul olunmasına heç vaxt razı olmamışam. Qanun qəbul olunana qədər tənzimləyici məcəllədə 35% bazar payına malik olan qurum inhisarçı hesab olunurdu. Qanun qəbul edildikdən sonra bu 50%-ə qaldırıldı. Bununla bağlı əhəmiyyətli bir məclisdə sual ünvanlasam da,  cavab ala bilmədim. Çox təəssüf ki, bu, problem olaraq qalır.

Ölkədə bütün avtomobil hissələrinin saxtası var. İstehlakçıların çoxsaylı şikayətləri əsasında biz yalnız “Hyundai” avtomobillərinin saxta ehtiyat hissələrini araşdırmışıq. Məlum olub ki, bu markanın ehtiyat hisslərini ölkəmizə gətirən ekslüziv distrubitorlar var. Bu inhisarçı görünümü yarada bilər, lakin saxta ehtiyat hissələri gətirənlər o qədər peşəkar işləyirlər ki, heç də monopolistlərdən geri qalmırlar. Cənubi Koreyada “Mobis” adlı şirkət var, “Hyundai” ehtiyat hissələrini onlar istehsal edir. O şirkət heç vaxt ehtiyat hissələrinin üzərinə holoqram vurmur. Lakin saxtakarlar hətta “Mobis”in adından məhsullarına holoqram vururlar. Biz dövlət orqanları ilə ciddi iş apardıq, hazırda “Mobis” saxta ehtiyat hissələri gətirən qurumları məhkəməyə verməyə hazırlaşır. AİB də onlara dəstəyini ifadə edir.

Burada ciddi məsələlərdən biri də avtomobil ehtiyat hissələrini satan dükanların qarşısında markanın adının yazılmasıdır. İstehlakçı avtomobilinə hissə almaq istəyir, bu yazını görəndə aldanır. Bu ehtiyat hissələrinin əksəriyyəti saxtadır, insanların həyatında təhlükə yaradır. Üstəlik sığorta şirkətləri də avtomobil sahiblərini elə yerlərə göndərir ki, orada saxta hissələrdən istifadə olunur. Əslində sığorta şirkətləri avtomobilləri rəsmi distrübütorlara yönləndirməlidir. İstehlakçılar da öz fikirlərini bildirməlidir ki, onları təsadüfi yerlərə göndərməsinlər. Azərbaycan nadir ölkələrdən biridir ki, satıcı özü deyir ki, “bu saxtadır, bu orijinal. Hansını istəyirsən?”. Bundan daha açıq ifadə ola bilməz.

– Onlayn alış-verişə ynə toxunaq. “Temu” proqramı vasitəsilə vətəndaşlarımız tez-tez dələduzluqla üzləşir. Bununla bağlı sizə müraciətlər daxil olubmu?

– Bununla bağlı da bizə bir çox müraciətlər daxil olub. Ölkədə “Elektron ticarət haqqında” qanun qəbul olunmasına baxmayaraq, bu işlə məşğul olanlar elə işləyir ki, istehlakçı hüquqlardan məhrum olur. Bu halda məhkəməyə müraciət etmək üçün gərək əlində sənəd olsun. Onlar məhsulu axşamüstü, yağışlı havada, yaxud çox adam olan yerlərdə üstünüzə atıb qaçırlar. Kassa çeki vermirlər, əldə heç bir material qalmır. Bir məsələni də qeyd edim ki, Beynəlxalq İstehlakçı Təşkilatının verdiyi məlumata görə, onlayn şəkildə satılan dərmanların 70%-i saxta olur.

– Yaz-yay aylarında əsasən qida məhsullardan zəhərlənmə halları daha çox müşahidə olunur. Sizcə bu sahədə dövlət nəzarəti lazımi səviyyədə həyata keçirilirmi?
– 28 il ərzində AİB bir nəfərin də zəhərlənmə zamanı kompensasiya alması üçün hüququnu qoruya bilməyib. Yaxud ölən insan üçün kiməsə kompensasiya verilməsinə nail ola bilməmişik. Çünki Azərbaycan həkiminin əlini kəssən də, yazmaz ki, bu adam nədən zəhərlənib. Həkimlərimizin bunu etməyə ya biliyi çatmır, ya da qorxurlar. Məhkəməyə müraciət etmək üçün əldə sənəd olmalıdır. Həkimlərimiz deyir ki, zəhərlənmə özünü 10 saat sonra da büruzə verə bilər. Ölkədə zəhərlənmələrin statistikası ümümdünya göstəricilərindən 1400 dəfə az göstərilir. Ölənlərin sayı isə 700 dəfə az göstərilir. Əgər zəhərlənmə halları bu qədər az olsa idi, gərək biz uzunömürlü dövlətlər siyahısında olardıq. Amma biz 190 ölkə arasında 115-ci yeri tuturuq. Bizdə zəhərlənmələrin statistikası gizlədilir, ya da düzgün aparılmır. İnsan zəhərlənəndə birbaşa səhiyyə orqanına gedir. Amma statistika AQTA-nın saytında verilir.
– Bir ara rəsmi qurumlar spirtli içkilərin üzərinə düşmüşdü. Spirtli içkilərlə bağlı hazırda vəziyyət necədir? Ən çox hansı şirkətin spirli içkilərindən şikayət var? Saxta spirtli içkilərlə bağlı şikayətlər hələ də daxil olurmu?
– Spirtli içki mövzusu əbədi mövzudur. Bütün bunların səbəbi hökumətin istehlakçı siyasətinin zəif olmasıdır. Mənə gecə də zəng edirlər ki, “spirtli içkini içdik, başımız ağrıdı”. Vətəndaşlar toya, məclisə başlayanda AQTA-nın işçiləri evə gedirlər. Bəs gecə zəhərlənən insanlara kim yiyə duracaq?! Belə bir imkan yoxdur ki, istehlakçı zəng vuranda, saxta içki satəşının qarşısı alınsın. İctimai nəzarət pis vəziyyətdədir, AQTA-nın əl-qolu bağlıdır. Ona görə də saxta spirtli içkilər mövcuddur. Üstəlik 2016-cı ildə spirtli içkilərin istehsalı üçün hökumət tərəfindən lisenziya verilməsi də ləğv olundu. Bir daha biznes qurumlarına yaxşı şərait yaradılmış oldu. O vaxtlar 10-12 spirtli içki istehsalçısı var idisə, indi 124 araq istehsalçısı var. Bu o deməkdir ki, ortalığa keyfiyyətsiz spirtli içkilər çıxır. İstehlakçılar bu məhsulları istifadə edən zaman aksiz markasına diqqət etsinlər. İstehakçılar bilməlidirlər ki, araqların yararlılıq müddəti 1, konyaklarınkı 3 ildir. İstənilən məhsulun yararlılıq müddəti var. Siqaretin yararlılıq müddətinin yazılmaması ilə bağlı siqaret mafiyası Milli Məclisə təsir etmişdi. Mən çıxış edərək bildirdim ki, hər məhsulun yararlılıq müddəti var.
– Hərdən aksiz dərəcələri qaldırılır. Bunu belə əsaslandırırlar ki, bazarda saxta içkilərlə mübarizə aparılsın.
– 4 ay bundan əvvəl spirtli içkilərin qiymətinin minimum həddi müəyyən olundu. Əvvəl əhali ucuz və keyfiyyətsiz içki alırdı. Keyfiyyətdə aldansa da, pulda udurdu, artıq hər ikisində uduzur. Yəni istehlakçı baha qiymətə standartlara uyğun olmayan spirtli içkilər almağa məcbur olur.

– Siz mediaya açıq danışan adamsız, heç sizə hansısa şəxslər, yaxud şirkətlər tərəfindən təzyiqlər olubmu?
– Bəli, belə məsələlər olub. Ümumiyyətlə, dünyada istehlakçı hüquqlarını qoruyan şəxslər arasında taleyi yaxşı olan da, pis olan da var. Onlar arasında öldürülən də, deputat olanlar da var. İstehlakçı hüquqlarını qoruyanların taleyi asan olmur. İstehlakçı hüquqlarını qoruyan təşkilatlar arasında biznes qurumları ilə əməkdaşlıq edənlər də var. Onlar həmişə dünya yığıncaqlarında mənim tənqidimə məruz qalırlar.

Mənim üçün çətinlik olub, lakin arxamda media dayanıb. Dünyanın yeganə təşkilatıyıq ki, istehlakçı hüquqlarını tam təmənnasız qoruyur və bununla fəxr edirik. Məsələn, “Lukoil” məni məhkəməyə verib, Rusiya və Azərbaycan mətbuatı məni qoruyub. Eyni zamanda fövqəladə hallar nazirimiz Kəmaləddin Heydərov da məni məhkəməyə vermişdi. Lakin son 10 ildə vəziyyət yaxşıdır. AİB-in özünün daxilində də böyük problemlər var idi. AİB-in rayon şöbələri vaxtilə rüşvət almaqla məşğul olublar. Mən təşkilatı sağlamlaşdırmaq üçün çox əziyyət çəkdim. Bakıda 11 nümayəndəliyimiz var idi, rüşvət alırdılar. Çox çətin mübarizə apararaq onları bağladım. Məni məhkəməyə verdilər. Şükürlər olsun ki, 10 ildir belə problem yaşamırıq. Hazırda 20 rayon şöbəmiz var.

– Bu müsahibədə çox mövzulardan danışıldı, bir çox sahələrə toxunduq. Siz qida sahəsində açıq danışan adamlardan birisiniz. Bəzən mətbuatda və sosial mediada sizin haqqınızda da deyilir ki, Eyyub Hüseynov ancaq özünə yaxın olmayan şirkətləri tənqid edir. Bu fikirlər nə qədər həqiqidir?
– Mənə 28 il ərzində 2 dəfə böhtan yazılıb. Daha sonra hər iki jurnalist etiraf edib ki, bunu sifarişlə ediblər. Şükürlər olsun ki, sağlam media onda da mənim arxamda durub.
– Azərbaycan insanı istehlakçı hüquqlarının qorunmasında nə qədər maraqlıdır?
-Azərbaycan insanı pessimistdir. Xarici istehlakçı bilir ki, ona 100 manat zərər vurduğu üçün markanı məhkəməyə verəcək, 1 milyon manat alacaq. Burada isə istehlakçı onu görmür. İstehlakçı bilir ki, qarşısında maneələr var. Bir malın sertifikatı varsa, digər dövlət orqanı risk edib ona qarşı qərar verə bilmir.

– İstehlakçı şikayətlərilə ən maraqlı hadisələr barədə nə deyə bilərsiniz?

– Bir dəfə yanıma bir heyvan sahibi gəlmişdi. Pişiyinə qızıl diş taxdırmışdı, sonra dişin əslində qızıl olmadığı üzə çıxmışdı. Onun problemini həll etdik. Bir dəfə də bir xanım klinikada pişiyini müalicə etdirən zaman orada çalışan baxıcıya pul verib. Pul alan baxıcı qadın gecə yatıb, pişik isə ölüb. Onun şikayətini də dinlədik, həmin xanıma yeni pişik alıb verdilər. Buna bənzər daha neçə maraqlı hadisələr danışa bilərəm. (Modern.az)

Gununsesi.info