Xocalıya qayıdan kəşfiyyatçı: “İlk gün şoka düşürsən, güllə yağışı, partlayış, insanların harayı...”

Dünya tarixiə Xocalı soyqırımı kimi daxil olan qanlı faciənin 33-cü ildönümüdür. 

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalı şəhəri erməni döyüşçüləri və Rusiyanın 366 -cı motoatıcı alay tərəfindən yerlə-yeksan edildi, qadın, uşaq və qoca demədən, 613 günahsız insan məhz azərbaycanlı olduğuna görə qətlə yetirildi. Həmin illər keçdikdən sonra torpaqlarımız işğalçılardan azad edildi və həmin ərazilərə köç başlayıb. Böyük Qayıdış proqramı çərçivəsində Xocalı rayonuna indiyədək 164 ailə (766 nəfər) köçürülüb. Onlardan 52 ailə (204 nəfər) Xocalı şəhərinə, 112 ailə (562 nəfər) isə Ballıca kəndinə yerləşdirilib. 

Xocalı şəhərinə ilk köç 2024-cü il mayın 27-də həyata keçirilib. Bölgədə yaşayış üçün zəruri infrastruktur qurulub, sosial obyektlər istifadəyə verilib. Məcburi köçkünlərin geri dönüşü mərhələli şəkildə davam etdirilir.

Üzərindən illər keçməsinə baxmayaraq, soyqırım şahidləri bu gün də həmin dəhşəti böyük ürək ağrısı ilə xatırlayırlar. 

“Cebheinfo.az”-ın müsahibi Xocalı sakini, həmin dövrdə kəşfiyyatçı olmuş Çingiz Məmmədovdur. Çingiz Məmmədov hazırda Xocalıda yaşayır.

-Xocalı faciəsindən uzun illər keçib. Həmin dövrü necə xatırlayırsız?

-Mən özünümüdafiə batalyonunda kəşfiyyatçı qrupda fəaliyyət göstərmişəm. Həmin hadisələri necə varsa, elə də xatırlayıram. Nə qədər ki, mən həyatda yaşayıram, o xatirələr mənimlə birlikdə yaşayacaq. Çox ağır xatirələrdir. 

Həmin dövr çox ağır günlər idi. Hər tərəfdən yollar bağlanmışdı. Yanvarın 1-dən etibarən vəziyyət kəskinləşdi, əhaliyə azuqə, silah-sursat ancaq vertolyot vasitəsilə gəlirdi. Sonra elə oldu ki, uçuşlar da dayandı, bir neçə gün fasilə verildi. Ancaq sonda ərzaq gətirildi. Fevral ayının 1-dən işıqlar fasilə ilə yanmağa başladı. Artıq ayın 15-dən işıqlar tamamilə kəsilmişdi. Bütün bunlar əvvəlcədən planlaşdırılmışdı. Əvvəlcədən hesablanmışdı ki, neçə istiqamətdən Xocalıya hücum olacaq. Biz o vaxt şəhərdən dağ hissəsi ilə çıxdıq. Qarlı günlərdə dağı aşıb Laçının Nurəddin kəndinə getdik. 

-Əsasən hansı ərazilərdə döyüşmüsüz?

-Şuşa özünümüdafiə batalyonu yaranmışdı, Müdafiə Nazirliyində mənim adım ikinci idi və mən də o batalyona qoşuldum. Sovet dövründə Daxili Qoşunlarda xidmət etdiyim, bəzi hərbi əməliyyatlardan məlumatım olduğu üçün məni kəşfiyyata seçdilər. Bir çox ağır əməliyyatlarda oldum. Bu gün sağ qalmağıma görə Allahıma borcluyam  ki, torpaqların azadlığını görmək mənə qismət oldu. 

-Xocalı soyqırımında itirdiyiniz yaxınlarınız varmı?

-Bəli. Orada mənim xalam və nəvəsi, həyat yoldaşımın əmisi və qızı əsir düşmüşdü. Sonralar onları Ağdam qəbiristanlığına gətirdilər. Həmin hadisə videokadrlarda var. Xocalı barədə yayılan kadrlarda olanlardan biri xalam, digərləri onun nəvəsi, yoldaşımın əmisi və qızıdır. Milli Qəhrəman Allahverdi Bağırovun iştirakı ilə onları dəyişdirdilər. İndi onlardan Xankəndinə də, Xocalıya da qayıdan var. Döyüş yoldaşlarımdan həyatda olanı var və onunla bugünlərdə Xocalıda görüşmüşəm. Mən hazırda Xocalının Ballıca kəndindəyəm. 

- Xocalıya qayıtmısınız. Öz doğma yurdunuzda hansı hissləri keçirirsiniz?

-Çox gözəl hisslərdir. Biz ermənilərin qurduğu məkrli oyunların qarşısında əyilmədik, qorxmadıq. Onlar bizi qorxutmaq, sındırmaq, bu faciə ilə xalqımızı əsarət altına almaq istəyirdilər. Ancaq biz təslim olmadıq, toparlandıq, gücləndik. Dövlətimizin yürütdüyü siyasət nəticəsində böyük işlər görüldü, doğma torpaqlarımıza qayıtdıq. Ermənilər öz layiqli cəzalarını aldılar. Mən şeirlərimin birində onu gözəl ifadə eləmişdim. 

Ermənilərin törətdikləri əməllərə baxmayaraq, ötən 33 ildə Vətənə qarşı sevgimiz alovlandı, gücləndi. Bizi bu sevgi, güc formalaşdırdı. Möhtərəm Prezidentimizin siyasəti nəticəsində güclü, qüdrətli Azərbaycan Ordusu yarandı və biz o mənfur qüvvələri torpaqlarımızdan çıxardıq. Artıq azad torpağımız, azad Qarabağımızdayıq. Bu, çox möhtəşəm hissdir. 

-Uzun illərdən sonra yenidən Xocalıya qayıdanda ilk səfər, ilk görüntü sizə necə təsir bağışladı?

-İlk gün gələndə elə bil şoka düşürsən, belə bir hal yaşayırsan. Bir anlıq həmin o güllə yağışları, partlayışlar, səslər, qışqırıqlar, insanların harayı lent kimi insanın gözünün qarşısından keçir. Ancaq yavaş-yavaş sonra görürsən ki, torpağına qayıtmısan, ayağın öz doğma torpağının üstündədir. 

Bu kənd elə bir vəziyyətdə idi ki, elə bil burada insan deyil, əksinə vəhşi heyvanlar yaşayıb. Hələ də təmizlənir, abadlıq işləri görülür. Möhtərəm Prezidentlə görüşdən sonra elə bir ab-hava yaranıb ki, sanki kəndə Günəş doğub. 

Nigar Abdullayeva
“Cebheinfo.az”