Yox olan varlıq, var olan yoxluq: Yaradılışın sirri harada gizlənir? ELMİN SONU (VIII YAZI)

Elçin Bayramlı

əvvəli burada

https://sesqazeti.az/news/mia/1232546.html

“Yaradılışda heç bir ziddiyyət və uyğunsuzluq görə bilməzsiniz. (Quran, Mülk surəsi, 3-4)

VIII YAZI Kainatın və canlı həyatın varlığını təmin edən 4 qüvvə

Kainatdakı fizika qanunları 4 əsas qüvvə üzərində işləyir. Bunlar “Qravitasiya qüvvəsi”, “Elektromaqnit qüvvəsi”, “Güclü nüvə qüvvəsi” və “Zəif nüvə qüvvəsi”dir. Bu qüvvələrin dəyərləri mükəmməl bir dəqiqliklə düzəldilmişdir ki, kainat indiki halında mövcud ola və həyatı təmin edə bilsin.

Atomlar, yəni maddi kainat ancaq bu qüvvələrin təsiri ilə mövcud olmuş və kainata nizamlı bir quruluşda dağılmışdır. Hər biri digərindən fərqli gücə və təsir sahəsinə malikdir. Güclü və zəif nüvə qüvvələri sadəcə atomun quruluşunu müəyyənləşdirir. Digər iki qüvvə, yəni cazibə və elektromaqnit qüvvəsi isə atomlar arasındakı əlaqəni və dolayısilə bütün maddi obyektlərin arasındakı tarazlığı tənzimləyir. Dünyadakı qüsursuz nizam bu qüvvələrin həssas münasibətlərinin nəticəsidir.

Kainatdakı nizama təsir edən ən mühüm qüvvələrdən biri “Qravitasiya (cazibə) qüvvəsi”dir. Nyuton deyirdi ki, bu qüvvə təkcə almaları ağacdan yerə salmayıb, həm də planetləri öz orbitlərində saxlayan sirli bir qüvvədir. Eynşteyn isə məsələni daha da dərinləşdirərək cazibə qüvvəsinin nəhəng ulduzların içəriyə doğru çökməsinə və onları qara dəliklərə çevirməsinə səbəb olmasından danışıb. Kainatın genişlənməsini nəzarət altında saxlayan qüvvə də cazibə qüvvəsidir.

Əgər Qravitasiya sabiti indikindən bir qədər yüksək olsaydı, ulduzların əmələ gəlməsi daha qısa müddətdə baş verərdi və kosmosdakı ən kiçik ulduzun da kütləsi bizim Günəşinkindən ən azı 1,4 dəfə böyük olardı. Belə böyük ulduzlar o qədər tez və qeyri-sabit yanır ki, onların ətrafındakı planetlərdə həyatın inkişafı üçün lazım olan şəraitin yaranması qeyri-mümkündür.

Bundan başqa, kainatdakı bütün iri kütləli ulduzlar qara dəliklərə çevrilərdi. Bu halda ən kiçik planetlərdə belə cazibə qüvvəsi o qədər güclü olacaq ki, həşəratdan böyük heç bir cisim yerdən qalxa bilməyəcək.

Digər tərəfdən, əgər qravitasiya sabiti bir qədər kiçik olsaydı, o zaman kosmosdakı bütün ulduzların kütləsi bizim Günəşin kütləsindən ən çoxu 0,8 dəfə çox olardı. Bu kiçik ulduzlar ətrafdakı planetlərdə həyatı dəstəkləyəcək qədər uzun və davamlı yansa belə, planetləri və həyatı meydana gətirəcək ağır elementlər kainatda əmələ gələ bilməzdi. Çünki dəmir və daha ağır elementlər yalnız optimal ölçülü ulduzların nüvələrində əmələ gələ bilər və yalnız belə ulduzlar berilliumu və daha ağır elementləri ulduzlararası kosmosa səpələyə bilər. Bu cür elementlər planetlərin və həyat formalarının formalaşması üçün lazımdır.

Beləliklə, əgər cazibə qüvvəsi bir az çox artsaydı, kainat genişlənmədən əvvəl öz üzərinə çökər, bir az da çox azalarsa, heç bir ulduz və qalaktika meydana gələ bilməzdi. Göründüyü kimi, cazibə qüvvəsinin belə çox kiçik tərəddüdləri birbaşa həyatın, deməli, bəşəriyyətin yaranmasına mane olardı.

Daha bir möhtəşəm qüvvə- Atom daxilində protonları və elektronları birləşdirən qüvvə “Elektromaqnit qüvvəsi”dir. Atom nüvədə proton adlanan hissəciklərdən və nüvə ətrafında orbitlərdə fırlanan elektronlardan ibarətdir. Bir atomun nüvəsindəki protonların sayı onun atom tipini müəyyən edir. Məsələn, 1 protonlu atoma hidrogen atomu, 2 protonlu atoma helium atomu və ya 26 protonlu atoma dəmir atomu deyilir. Eyni şey bütün digər elementlərə də aiddir.

Əgər “Elektromaqnit qüvvəsi” bir qədər güclü və ya zəif olsaydı, atomlar bir-biri ilə birləşə bilməzdi. Nəticədə həyat üçün lazım olan molekullar əmələ gələ bilmədi.

Atomun nüvəsindəki protonlar müsbət elektrik yüklü, onların ətrafında fırlanan elektronlar isə mənfi elektrik yüklüdür. Proton və elektronun bu əks elektrik yükü onlar arasında cazibə yaradır və bu cazibə elektronları atom nüvəsi ətrafındakı orbitlərində saxlayır. Əks yüklü protonları və elektronları birləşdirən qüvvə “elektromaqnit” qüvvəsidir.

Atom nüvəsi ətrafındakı elektron orbitlərinin xüsusiyyətləri atomların bir-biri ilə hansı növ bağlar yarada biləcəyini və hansı növ molekullar yarada biləcəyini müəyyən edir.

“Elektromaqnit qüvvəsi”nin dəyəri bir qədər kiçik olsaydı, az sayda elektron nüvənin ətrafındakı orbitlərdə qala bilərdi. Bir az daha böyük olsaydı, heç bir atom başqaları ilə birləşmək üçün orbitalını paylaşa bilməzdi. Hər iki halda həyat üçün lazım olan molekullar əmələ gələ bilməz.

3-cü qüvvə- “Güclü nüvə qüvvəsi” atomun nüvəsindəki proton və neytronları bir yerdə saxlayan qüvvədir. Protonlar müsbət elektrik yüklü hissəciklərdir. Elektromaqnit qanununa görə, əks elektrik yüklü hissəciklər bir-birini çəkir, eyni elektrik yüklü hissəciklər isə bir-birini itələyir. Yəni elektronlar və protonlar bir-birini çəkir, protonlar digər protonları, elektronlar isə digər elektronları itələyirlər.

Bir çox növ atomların nüvələrində bir-birinə yapışmış onlarla proton var. Təbii ki, bu protonlar bir araya gələn kimi bir-birini böyük enerji ilə dəf etməli və hər biri bir-birindən uzaqlaşaraq kosmosa dağılmalı idi. Ancaq belə deyil, atomun nüvəsindəki protonlar böyük bir sabitliklə bir-birinə bitişik qalırlar. Çünki onları sözün əsl mənasında birləşdirən və elektromaqnit itələmə qüvvəsindən qat-qat güclü olan bir qüvvə var: “Güclü nüvə qüvvəsi”.

Güclü nüvə qüvvəsi kainatın ən güclü qüvvəsidir. Onun gücünü atom və hidrogen bombalarında görürük. Bu enerji mənbəyi Günəşin son 4,5 milyard il ərzində istehlak etdiyi yanacağı və növbəti 5 milyard il ərzində istehlak edə biləcəyi təxmin edilən yanacağı təmin edir. Bu möhtəşəm qüvvənin ədədi dəyəri kainatın ən əsas rəqəmlərindən biridir. “Güclü nüvə qüvvəsi” sabitinin dəyərinin bir neçə faiz azalması və ya artması ilə həyatın ən əsas elementi olan karbon mövcud ola bilməzdi. Bir az daha artıq dəyişmə isə bütün fizika qanunlarının dəyişməsinə, kainatdakı tarazlığın və nizamın pozulmasına səbəb olardı.

Atom nüvəsini bir yerdə saxlayan bu “Güclü nüvə qüvvəsi” ilə başqa bir universal qüvvə olan “Elektromaqnit qüvvəsi” arasındakı nisbət də son dərəcə dəqiq dəyərlərlə tənzimlənir.

Əgər “Güclü nüvə qüvvəsi” bir az da zəif olsaydı, tərkibində birdən çox proton olan başqa heç bir atom yarana bilməzdi. Beləliklə, kainatdakı yeganə element bir protonlu hidrogen olardı.

Əgər bu qüvvə “Elektromaqnit qüvvəsi”ndən bir az güclü olsaydı, kainatda heç vaxt tək protonlu atomlar, yəni hidrogen atomları meydana gələ bilməzdi. Hər iki halda nəticə etibarı ilə, təbii ki, həyat deyilən bir şey olmayacaqdı.

4-cü əsas qüvvə- radioaktiv parçalanmaya səbəb olan bəzi subatomik hissəciklər tərəfindən daşınan “Zəif nüvə qüvvəsi”nin yaratdığı radioaktiv parçalanma nümunəsi neytronların parçalanması, proton, elektron və antineytronu buraxmasıdır.

Atomaltı hissəciklərin daşıdığı “Zəif nüvə qüvvəsi” bu gün yaşadığımız kainatı meydana gətirmək üçün çox dəqiq bir dəyərlə yaradılmışdır.

Atom nüvəsindəki əsas hissəciklərdən biri olan "neytron" əslində qeyd etdiyimiz digər 3 hissəciyin birləşməsindən əmələ gəlir. “Zəif nüvə qüvvəsi”nin dəyəri bir qədər böyük olsaydı, neytronlar daha asan parçalanardı və buna görə də kainatda nadir olardı. Bu halda Böyük Partlayışdan sonra nüvəsində 2 neytron olan çox az və ya heç helium əmələ gəlməmiş olardı. Məlum olduğu kimi, helium hidrogendən sonra ikinci ən yüngül elementdir. Helium olmasaydı, həyat üçün lazım olan ağır elementlər ulduzların nüvələrindəki nüvə sobalarında istehsal oluna bilməzdi. Çünki "karbon", "oksigen" və "dəmir" kimi ağır elementlər nəhəng ulduzların mərkəzlərində helium nüvələrinin bir-biri ilə birləşməsi nəticəsində əmələ gəlir. Buna görə də heliumun olmaması həyat üçün lazım olan digər ağır elementlərin əmələ gələ bilməyəcəyi deməkdir.

Digər tərəfdən, “Zəif nüvə gücü”nün dəyəri bir qədər kiçik olsaydı, Böyük Partlayış hidrogenin çoxunu və ya hətta hamısını heliuma çevirərdi və nəticədə ulduzların əmələ gətirdiyi ağır elementlərin sayında anormal artım olardı. Bu vəziyyət həyatın varlığını qeyri-mümkün edəcək haldır.

“Zəif nüvə qüvvəsi”nin dəqiq dəyərini kritik edən amillərdən biri onun neytrino adlanan atomaltı hissəciklərə təsiridir. Fövqəlnova partlayışlarında ulduzların nüvələrində əmələ gələn və həyat üçün vacib olan ağır elementlərin kosmosa buraxılmasında neytrinolar əsas rol oynayır. Neytrinolara təsir edə bilən yeganə universal qüvvə “Zəif nüvə qüvvəsi”dir.

“Zəif nüvə qüvvəsi” bir qədər kiçik olsaydı, neytrinolar heç bir cazibə sahəsinə məruz qalmadan çox daha sərbəst hərəkət edə bilərdilər. Nəticədə fövqəlnova partlayışı zamanı ulduzun xarici təbəqələri ilə kifayət qədər reaksiya vermədən asanlıqla qaça biləcək və bu, ağır elementlərin kosmosa atılmasının qarşısını alacaqdı. Halbuki “Zəif nüvə qüvvəsi” daha güclü olsaydı, neytrinolar fövqəlnovaların mərkəzlərində qapalı qalacaq və həyatın tikinti blokları olan ağır elementləri yenidən kosmosa daşıya bilməyəcəkdilər.

Paul Davies kainatdakı qüvvələrin necə yüksək dəqiqliklə tənzimləndiyini belə izah edir:

Cüzi fərq olsaydı, biz yəqin ki, onu görmək üçün burada olmayacaqdıq. Kainatın başlanğıcı ilə bağlı son kəşflər genişlənən kainatın heyrətamiz bir dəqiqliklə nizamlandığını ortaya qoyur. Paul Davies. “Təsadüfi Kainat”, Kembric: Cambridge University Press, 1982, Ön söz.

Böyük Partlayışın böyük dəlili olan kosmik fon radiasiyasını ilk dəfə Robert Wilson ilə birlikdə müşahidə edən və bu səbəbdən 1965-ci ildə Nobel mükafatı alan Arno Penzias kainatdakı bu qeyri-adi dəqiqliklə bağlı belə deyir:

Astronomiya bizi çox qeyri-adi bir hadisəyə aparır: Yoxdan yaradılmış bir kainat. Həyatın meydana gəlməsi üçün lazım olan şərtləri tam təmin edəcək incə bir tarazlıqla qurulmuş və bu məqsədlə planı olan bir kainat. Hugh Ross, Yaradan və Kosmos: Əsrin Ən Böyük Elmi Kəşfləri Allahı necə aşkar edir, Kolorado: NavPress, yenidən işlənmiş nəşr, 1995, səh. 122-123.

Kolumbiya Universitetinin nəzəri fizika professoru Robert Jastrou da bu qaçılmaz həqiqəti belə ifadə edir:

Fiziklər və astronomların fikrincə, kainat insanların yaşaya biləcəyi çox dar dəyərlər çərçivəsində qurulub. Bu həqiqətə antropik prinsip deyilir. Mənim fikrimcə, elmin əldə etdiyi ən böyük nəticə metafizikadır". (Castrow, R. 1978. God and the Astronomers. New York, W.W. Norton, s. 116).

Aydın görünür ki, kainatın hər bir detalı mükəmməl bir plan və tarazlıqla yaradılmışdır. Sonsuz qüdrət sahibi olan Yaradan, yaşadığımız kainatı qeyri-adi bir "möcüzələr silsiləsi" ilə və tam uyğunluq içində yaratmışdır.

Bu proses Quranda belə ifadə olunmuşdur: “Yeddi səmanı bir-biri ilə mükəmməl uyğunlaşdıran Odur. Rəhman olan Allahın yaradılışında heç bir "ziddiyyət və uyğunsuzluq" görə bilməzsiniz. Budur, gözlərinizi çevirin; Hər hansı bir çat görürsünüzmü? Sonra gözlərinizi daha iki dəfə çevirin; O gözlər yorğun və ümidsiz halda sənə çevriləcək. (Mülk surəsi, 3-4).

ardı olacaq