Yox olan varlıq, var olan yoxluq: Yaradılışın sirri harada gizlənir? ELMİN SONU (XX YAZI)

Elçin Bayramlı

əvvəli burada

https://sesqazeti.az/news/mia/1245367.html

İnsan orqanizmində yaradılmış möhtəşəm möcüzələr

Bu seriyadan olan keçən yazılarımızda orqanizmdəki DNT kodları, hüceyrlələrin funksiyası beyinin möhtəşəmliyi haqda danışmışdıq. Bu hissədə isə insan orqanizmindəki digər möcüzələrdən danışacağıq.

Hüceyrədə müəyyən bir zülalın əmələ gəlməsi lazım olduqda, RNT polimeraza adlı bir ferment hüceyrənin məlumat bankı olan DNT-yə gedir, DNT-də istehsal olunacaq zülal haqqında məlumatı tapır və özünə surət çıxarır.

Ancaq bəzən proteinlə əlaqəli məlumatlar DNT-nin müxtəlif bölgələrində səpələnmiş şəkildə tapılır. Buna görə də, RNT polimeraza fermenti məlumatın başladığı yerdən bitdiyi yerə qədər bütün hissəni kopyaladığı zaman, aralarındakı lazımsız hissələri də kopyalayır.

Arada lazımsız məlumat varsa, fərqli və faydasız bir zülalın istehsalı ilə nəticələnəcək. Bu mərhələdə "spliceosom" adlanan fermentlər köməyə gəlir və böyük bir məharətlə yüz minlərlə məlumat arasından lazımsızlarını seçir və qalan zəncirləri bir-birinə əlavə edir.

“RNT splicing” adlanan bu prosesdə bir neçə atomun birləşməsindən əmələ gələn molekullar çox şüurlu bir davranış nümayiş etdirirlər.

Fermentlər həyatı mümkün edən və həyatla əlaqəli kimyəvi dəyişikliklərin "lazım olduqda" sürətlənməsinə imkan verən zülal molekullarıdır.

Bir ferment reaksiyanı 10 milyard dəfə sürətləndirə bilər. Belə bir sürətlənmə olmasaydı, bir cümlənin oxunması kimi 5 saniyəlik bir proses 1500 il çəkərdi. Bu müddət ərzində bir çox başqa arzuolunmaz kimyəvi reaksiyalar baş verəcək və həyat nəinki yavaşlayacaq, hətta qeyri-mümkün olacaqdı.

Fermentlərin digər mühüm xüsusiyyəti onların seçiciliyidir. Fermentlər bədənin istədiyi reaksiyaları sürətləndirir, arzuolunmazları isə yox. Bəs onlar nəyin istənildiyini və nəyin olmadığını necə bilsinlər? Bunun üçün orqanizmdə baş verən bütün reaksiyaları və funksiyaları bilməli və nəyə, nə vaxt və nə qədər lazım olduğundan xəbərdar olmalıdırlar.

Bundan əlavə, hər bir ferment yalnız müəyyən molekulların iştirak etdiyi kimyəvi reaksiyaları sürətləndirə bilər. Ferment yalnız onun üçün xüsusi olaraq ayrılmış molekulun müəyyən bir bölgəsinə bağlana bilər. Bunun üçün açarın qıfıla sığması kimi ferment də forma baxımından molekulun bu bölgəsinə sığmalıdır. Başqa sözlə, ferment həm düzgün molekulu tanımalı, həm də molekulun doğru yerinə bağlanmalıdır.

İnsan irqi tək bir fermentin çatışmazlığı ilə məhv ola bilər. Bunu görmək üçün bir misal kifayətdir.

İnsan bədənində 200-dən çox müxtəlif növdən olan təxminən 100 trilyon hüceyrə var. Sinir hüceyrələri bədənimizi bir şəbəkə kimi əhatə edir. Bu neyron şəbəkəsində daimi məlumat axını baş verir. Sinirlər boyunca hərəkət edən elektrik siqnalları hər an beyin və orqanlar arasında saysız-hesabsız əmr və siqnallar daşıyır. Bununla belə, sinir hüceyrələri bədənin bir ucundan digərinə uzanan monolit kabellər deyil. Onlar başdan-ayağa birləşdirilir, lakin aralarında boşluqlar var. Heç bir-birlərinə toxunmurlar.

Bəs elektrik cərəyanı bir sinirdən digərinə necə keçir? Bu proses zamanı çox mürəkkəb bir kimyəvi sistem meydana çıxır. Sinir hüceyrələri arasında xüsusi bir maye var və bu mayenin tərkibində çox xüsusi kimyəvi fermentlər var. Bu fermentlər “fövqəladə elektron nəqli” xüsusiyyətinə malikdirlər. Elektrik siqnalı sinirin sonuna çatdıqda, elektronlar bu fermentlərə yüklənir. Fermentlər də sinirlərarası mayedə üzür və daşıdıqları elektronları digər sinirə ötürürlər. Bir insan beyni gün ərzində dünyanın bütün telefonlarından daha çox elektrik impulsu generasiya edir. Bundan sonra elektrik cərəyanı növbəti sinir hüceyrəsinə axmağa davam edir. Bu proses çox kiçik saniyə vahidlərində baş verir və elektrik cərəyanı zərrə qədər də kəsilmir. Beyindən gedən sinir impulsu 274 s/km sürəti ilə hərəkət edir.

Göründüyü kimi, insan bədəni bütün üzvləri ilə tam olsa belə, bircə fermentin belə olmaması insan adlanan canlının mövcudluğunu dayandırması və ya o canlının öz funksiyalarını yerinə yetirə bilməməsi üçün kifayət edərdi. Eyni şey minlərlə digər fermentin hər hansı birində çatışmazlıqlar üçün də keçərlidir.

Həm fermentlər, həm də hormonlar zülallardır və hər ikisi DNT tərəfindən kodlanır. Hər ikisi də bir açar kilidi ilə məqsədlərinə uyğunlaşır, başqa sözlə, onların formaları funksiyaları üçün çox vacibdir. Ancaq hormonlar məlumat molekullarıdır. Bədənin bəzi hissələrində istehsal olunan, qana buraxılan və qan vasitəsilə bədənin digər hissələrinə ötürülən zülallardır. Başqa sözlə desək, qan dövranı vasitəsilə bədənin uzaq hissələrinə iş görmək üçün siqnallar göndərirlər. Məsələn, böyümə hormonu hüceyrə bölünməsi və sümük inkişafı üçün lazımi siqnalları göndərir. Onlar yalnız səthlərində müvafiq reseptorlar və ya saxlama stansiyaları olan hüceyrələrdə işləyirlər. Fermentlər katalizatorlardır. Kimyəvi reaksiyaların sürətləndirilməsini və maddələr mübadiləsinin istifadə edə biləcəyi sürətlə baş verməsini təmin edirlər.

Hormonlar fermentlərə çox bənzəyirlər, lakin hormonlar fermentlər kimi kimyəvi reaksiyalara daim daxil və xaric olmur. Bundan əlavə, hormonların qanla çatdıqları orqanlara təsiri uzunmüddətlidir. Əgər susuz və ya acsınızsa, bu hisslər tamamilə hormonal mənşəlidir. Ac olanda bədənin müəyyən hissələrindən ifraz olunan hormonlar beynə çatır və beyində aclıq hissi yaratmağa başlayır. Bu, yemək istəyi yaradır.

Quruluş və iş şəraiti baxımından demək olar ki, heç bir fərqi olmayan bu iki zülalı nə ayırır? Eyni xüsusiyyətlərə və oxşar həndəsi formalara sahib olsalar da, bədəndə istehsal olunan bir zülal birdən-birə ferment və ya hormon funksiyasını yerinə yetirməyə başlayır. Bədəndə onlardan birinə katalizator, digərinə isə mesaj çatdırmağı söyləyəcək şüurlu bir quruluş yoxdur. Bədəndəki bütün digər strukturların zülal və yağlardan heç bir fərqi yoxdur.

Onların bir-birindən daha ağıllı olması, plan və iş bölgüsü qurması, bədəndəki çatışmazlıqları aşkar edib ona uyğun istehsal etməsi mümkün deyil. Onlara nə edəcəklərini, necə davranacaqlarını, bir-birləri ilə necə ünsiyyət quracaqlarını bildirən Yaradıcı və onun yaratdığı proqramdır.

1856-cı ildə Genn Ginsen adlı bir ingilis alimi barmaqların ucundakı xətlərin hər bir insan üçün fərqli olduğunu kəşf etdi. 1856-cı ilə qədər insanlar barmaq ucunun vacib xüsusiyyətindən xəbərsiz idilər.

Tarix boyu yaşamış bütün insanların barmaq uclarının fərqli olduğunun fərqinə varılması ilə barmaq ucunun şəxsiyyət vəsiqəsi kimi olduğu anlaşıldı. Barmaq ucları elə şəxsiyyət vəsiqəsidir ki, hətta eyni əkizlərdə də fərqli olurlar. Bu şəxsiyyət vəsiqəsi heç vaxt saxtakarlığı qəbul etmir. Toxunduğumuz bir çox obyektə heç bir saxtakarlığı qəbul etməyəcək şəkildə imzamızı qoyur. Heç kim bizim imzamızı təqlid edə bilməz. Bizim bu möhürümizi təqlid etməkdən, inkar etməkdən söhbət gedə bilməz. Biz bu möhürü heç vaxt itirmədən həyatımız boyu özümüzlə daşıyırıq.

Yanıqlardan və zədələrdən tutmuş yaşlanma ilə əlaqədar bədənimizin formasının dəyişməsinə qədər bütün faktorlar möhürümüzün orijinallığına xələl gətirmir.

İki kvadrat santimetrlik bir sahədə möhür kimi milyardlarla müxtəlif naxışları təkrarolunmaz silinməz cizgilərə həkk edən Yaradanın hansı gücə malik olduğunu görmək olur.

İnsanın ən sadə görünən barmağının ucu belə əslində içində DNT olan elə bir məlumat bankıdır ki, insanın sadəcə bu nöqtəsini götürməklə onun bütün bədəni yenidən yaradıla bilər.

“Məgər insan elə bilir ki, biz onun sümüklərini heç vaxt birləşdirə bilməyəcəyik? Bəli, edə bilərik. Biz hətta onun barmaqlarının uclarını belə bərpa edə bilərik". (Quran, “Qiyamət” surəsin 3-4)

Kor adam barmaqlarının ucu ilə Brayl şriftini oxuyur. Ancaq bədəninin hər hansı digər hissəsi ilə bunu edə bilməz. Çünki barmaqların ucunda qavrayışa həssaslıq dərəcəsi reseptorların sayına nisbətdə çox böyükdür. Bədənin səthində yayılmış təxminən 640.000 həssas dəri reseptoru var. Bu reseptorlar barmaqlarımızın ucundakı ən kiçik sürtünməyə belə millisaniyələr ərzində cavab verir. Bu şəkildə barmaqlarımızın ucları ilə böyük dəqiqlik tələb edən işləri yerinə yetirə bilərik. Ancaq bədənin digər hissələri barmaq uclarımız qədər həssas deyil. Bu da son dərəcə hikmətlidir. Əks təqdirdə, paltarımızın bədənimizə toxunması və ya bir şeyə söykənməsi son dərəcə narahat olardı.

İnsan hüceyrələri daim yenilənir. Bir insanın “mənim bədənim” adlandırdığı bədəni təşkil edən hüceyrələr daimi deyil. Hər dəqiqə 200 milyon hüceyrə doğulur və ölü hüceyrələri əvəz edir. Bu mükəmməl hadisənin idarəsi Yaradıcı tərəfindən “tiroksin” adlanan hormona verilmişdir.

Tiroksin hormonu orqanizmi izləyir, ömrünü tamamlamış hüceyrələri təyin edir və buna uyğun olaraq yeni istehsal əmrini müvafiq bölmələrə göndərir. Bədənin yenilənməsi əsasən bu hormonun fəaliyyətindən asılıdır. Təsadüfən əmələ gələn (bu qeyri-mümkündür) və tamamilə 2şüursuzcasına” hərəkət edən bir hormonun bədəndə neçə hüceyrənin öldüyünü hesablaması və çatışmazlığa uyğun olaraq yenilərini əmələ gətirməsi mümkündürmü? Sual ritorikdir və cavab məlumdur- Xeyr!

Təbii ki, bir hormonun təsadüfən əmələ gəlməsi və orqanizmdə istehsalı istiqamətləndirmək üçün öz başına qərarlar verməsi mümkün deyil.

Qırmızı qan hüceyrələri qanımıza qırmızı rəng verən qan hüceyrələridir. Qırmızı qan hüceyrələri düz disklərə bənzəyir və son dərəcə elastikdir. Bu xüsusiyyətlər insan həyatı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Əgər qırmızı qan hüceyrələri bu elastikliyə malik olmasaydı, bədənin bir çox yerində ilişib qalardılar. Çünki qırmızı qan hüceyrələrinin diametri onların getdiyi qan damarlarının diametrindən demək olar ki, iki dəfə çoxdur. Ancaq elastikliklərinə görə bu, problem yaratmır və damarlar içərisində asanlıqla hərəkət edirlər. İnsan bədənindəki damarların uzunluğu təxminən 100 min kilometrdir!

Quranda insanın necə və hansı formalarda yaradıldığı belə ihaz olunur: “Bətnlərdə sizə istədiyi surəti verən Odur. Ondan başqa heç bir Tanrı yoxdur. O, Qüdrətlidir, Müdrikdir". (Ali İmran, 3/6) “Sonra onu başqa bir məxluq olaraq yaratdıq...” (əl-Muminun, 23/14)

ardı olacaq