100 milyon insanın ölümünə səbəb olan virus laboratoriyada yenidən yaradıldı

Ağciyərin formalin modeli sayəsində elm adamları dünya müharibəsindən qalma İspan qripinin tam genomunu bərpa ediblər.

Lent.az-ın xarici mediaya istinadən məlumatına görə, 1918-ci ildə vəfat edən 18 yaşlı isveçrəli kişidən alınan ağciyər nümunəsi Avropada dəqiq mənşə tarixi olan ilk tam qrip A genomu olan ispan qripi virusunun tam genomunun yenidən qurulmasına kömək edib. Bu, 100 milyona qədər insanın ölümünə səbəb olan pandemiya haqqında yeni anlayışlar təqdim edir.

Bazel Universitetinin rəhbərlik etdiyi beynəlxalq alimlər qrupu formalində qorunan orqandan virusun izlərini çıxarmaq üçün qabaqcıl texnologiyadan istifadə edib. Ağciyər 1918-ci ilin iyulunda, pandemiyanın birinci dalğası zamanı Sürix Kantonal Xəstəxanasında ağır pnevmoniyadan vəfat edən bir gəncdən götürülüb. Nümunə ölümündən bəri universitetin tibbi kolleksiyasında saxlanılırdı.

Paleogenetik və Bazel Universitetinin arxeologiya elmləri professoru Verena Şyunemann qeyd etdiyi kimi: "İsveçrədə 1918-1920-ci illər dövrünə aid ispan qripi virusunun genomuna ilk dəfə giriş əldə edirik. Bu, virusun pandemiyanın başlanğıcında Avropada necə uyğunlaşdığını öyrənmək üçün yeni imkanlar açır".

Alimlər zədələnmiş, kimyəvi üsulla işlənmiş toxumadan genetik məlumatları çıxarmağa imkan verən yeni RNT ardıcıllığı protokolundan istifadə ediblər. Yaranan genomu Almaniya və Şimali Amerikadan alınan nümunələrlə müqayisə edərək, komanda virusun insanlar üçün daha təhlükəli olmasına səbəb olan və pandemiyanın sonuna qədər davam edən üç əsas mutasiyaya malik olduğunu aşkar edib.

İki mutasiya virusun immun reaksiyasından, xüsusən də qripin təkrarlanmasının qarşısını alan MxA zülalından yayınmağa kömək edib. Bu zülal virusun quş ştamlarından qorunmaq üçün xüsusilə vacibdir, ona görə də dəyişikliklər virusun insanlara yayılmasını asanlaşdırıb.

Üçüncü mutasiya virusun insan hüceyrələrinə daxil olmaq üçün istifadə etdiyi hemaqlütinin səthi zülalının formasını dəyişərək infeksiyanın effektivliyini artırıb.

Bu dəyişikliklərin əvvəllər daha sonra meydana gəldiyi düşünülüb, lakin onların 1918-ci ilin yazında pandemiyanın birinci dalğasında olması virusun payızda ikinci, ən ölümcül dalğadan əvvəl sürətlə inkişaf etdiyini və geniş yayıldığını göstərir.

Maraqlıdır ki, Sürix virusu PB2 polimeraza seqmentində yüksək genetik müxtəliflik nümayiş etdirərək, güclü təbii seçmə və ya ştammların qarışmasını nəzərdə tutub. 2009-cu ilin H1N1 pandemiyası ilə müqayisədə 1918-ci il virusu replikasiyaya və ev sahibi adaptasiyasına təsir edən genlərdə daha çox dəyişkənliyə malik olub.

Bu sürətli mutasiyalar koronavirusun son pandemiya zamanı adaptasiyasını xatırladır.

Tədqiqatın xüsusi xüsusiyyəti ondan ibarət olub ki, alimlər formalin nümunəsindən tam genom əldə edə biliblər – əvvəllər belə materiallar RNT analizi üçün yararsız hesab edilib. Komanda tərəfindən hazırlanmış üsul RNT-nin oriyentasiyasını qoruyub saxlayaraq, genetik materialın hətta qısa fraqmentlərini təcrid etməyə imkan verir.

Tapıntılar bizə virusların insanlara necə uyğunlaşdığını və təkamül dəyişikliklərinin pandemiyalara necə təsir etdiyini daha yaxşı anlamağa kömək edir ki, bu da gələcək peyvəndlərin və profilaktik tədbirlərin hazırlanması üçün vacibdir.

Verena Şyunemann vurğulayıb: "Virusların pandemiya zamanı necə uyğunlaşdığını daha yaxşı başa düşmək gələcək epidemiyalara daha yaxşı hazırlaşmaq üçün modellər yaratmağa kömək edəcək".