“Avropa düşdüyü dalandan çıxış yolları axtarır“ “Mysl Polska“

"Trampizm Avropa üçün, əgər öz kimliyini üzə çıxarmaq üçün istifadə edərsə, bir fürsət ola bilər..."

Bu gün Avropa üç yol ayrıcında dayanır. Birinci yol indiyə qədər getdiyi istiqamətdə davam etməkdir. İkinci yol isə avtomatik olaraq Amerikanı təqlid etməkdir, lakin bu dəfə avropalılar "trampuzmi" özlərində tətbiq etməlidir. Üçüncü yol isə ən çətin olsa da, ən perspektivli olanıdır.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə Polşanın "Mysl Polska" nəşri yazıb.

Son illərdə müxtəlif suverenlik cərəyanların tərəfdarları arasında qlobalizmin zərərli olduğu və universalist tezisin, yəni vahid dövlət, mədəni, siyasi və ideoloji modelin bütün sivilizasiya, mədəniyyət və millətlərin ehtiyaclarına cavab verə biləcəyi fikrinin yanlış olduğu barədə əminlik üstünlük təşkil edib.

Bu, doğrudur: qlobalizm aydın şəkildə göstərib ki, o, heç bir nəticəyə gətirib çıxarmır. Vaşinqtonda baş verən dəyişikliklər isə bunu qismən də olsa təsdiq edir. Tramp və onun tərəfdarlarının Amerikası, əslində, özünəməxsusluğa və mədəni koda qayıdışdır, bu isə Amerika sivilizasiyası üçün təbii və xarakterikdir. 

Bəzilərinin iddia etdiyinə görə, oradakı "dərin dövlət", nəhayət, bu qənaətə gəlib ki, müasir mərhələdə liberal qlobalizmin səmərəsi azdır və dövlətin maraqları klassik liberalizm, eləcə də libertarizm (İlon Mask) və mühafizəkar (Kertis Yarvin) elementlər əsasında daha effektiv həyata keçirilə bilər. Beləliklə, trampizm Amerika köklərinə dönüş elan edib. Onun buna gücü və iradəsi çatacaqmı, bunu zaman göstərəcək.

Atlantikanın o tayında baş verən hər şeyi nümunə və model kimi qəbul etməyə adət etmiş avropalılar düşünür ki, mühafizəkar-liberal dönüş bizim də Vaşinqtonun ardınca getməli olduğumuz yoldur. Bu, Avropanın mental, mədəni və siyasi asılılığının, onun amerikanlaşmasının nümunəsidir. Halbuki Avropa öz mənşəyini gənc Amerika Respublikasından- puritanizmdən, ingilis-sakson ideologiyasından və qədim əhdi-ətiq narrativlərindən götürmür.

Avropa kimliyi daha zəngin olub və hələ də qalır. Onun bəzi elementləri Amerika sivilizasiyasının yaranmasına təkan versə də, Yeni Dünyada bu elementlər tamamilə fərqli inkişaf yolu keçib. Amerika müstəqil bir sivilizasiya subyektinə çevrilib. Avropa isə dəbdəbəli trendlərin, Atlantikanın o tayındakı uzaq qohumlarımızın düşüncə tərzinin təsirinə qapılaraq bu statusunu itirib.

Tramp tərəfdarlarının qlobalizmdən imtina etməsi Amerikanı öz köklərinə qaytarır. Avropanın trampizmi təqlid etməsi isə onu Atlantik qardaşına uzunmüddətli asılılıqdan heç də daha az azad etmir. Bu, trampizmin avropalılar üçün yaradıcı ilham mənbəyi ola bilməyəcəyi demək deyil. Əksinə, məhz öz sivilizasiya əsaslarına və son onilliklərdə sıxışdırılan kimlik əsaslarına qayıdış yolu digərləri üçün də bir model ola bilər.

Ancaq bu nöqtədə oxşarlıqlar bitir. Biz hər kəsin öz inkişaf yolunu seçmək hüququnu tanıyırıq və buna hörmətlə yanaşırıq. Heç kimə yol göstərmir və öz istiqamətimizi zorla qəbul etdirmirik. Eyni zamanda, müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq imkanlarını qoruyaraq dinc şəkildə ayrılırıq. Bu gün hegemoniyanın təsiri altında olan və hazırda çoxqütblü dünya ilə əvəzlənən nizamın qlobalizmdən imtinası, şübhəsiz ki, elə məhz öz ənənələrinə əsaslanmaq ideyası kimi düzgün istiqamətdə bir addımdır.

Avropa bu gün üç yol ayrıcında dayanır. Birinci yol bizi indiyə qədər getdiyimiz istiqamətə- qlobalizmin təbliğatına inanmağa davam etməyə aparır, halbuki onun əsas tərəfdarı artıq bu ideyadan imtina edib və ona olan inamını itirib. İkinci yol isə Amerikanı təqlid etmək və bu dəfə trampizmi Avropada tətbiq etməkdir. Lakin üçüncü yol da mövcuddur və ola bilsin, ən çətinidir, bu da öz ənənələrinə və kimlik əsaslarına söykənməyə çalışmaq.

Trampizmin meydana gəlməsi bizə bu üçüncü yolu asanlaşdırır. Əgər amerikalılara öz ənənələrinə qayıtmaq və kimliklərini qorumaq icazə verilirsə, - halbuki bu, son illərdə qlobalizm tərəfindən inkar edilib, -  niyə biz, Avropada, eyni şeyi etməyək? Trampizmin tezislərinin avtomatik surətdə Avropaya tətbiqi digər yad mədəni kontekstlərdə formalaşmış doktrinaların idxalı qədər süni və Avropa reallığına zidd olardı.

Avropalılar ənənəvi olaraq dövlətin öz həyatlarında rolunu tamamilə fərqli qəbul edir, kollektivizmə münasibətləri amerikalılardan fərqlidir (onlara sərt fərdiyyətçilik yad bir anlayışdır) və onlar hətta "sərhəd" anlayışını da başqa cür dərk edir, burada təkcə coğrafi sərhədlər deyil, insan potensialının sərhədləri və üfüqləri də nəzərdə tutulur. Trampizm Avropa üçün,  əgər o, bu fürsətdən öz kimliyinin unudulmuş əsaslarını üzə çıxarmaq və onları müasir şəraitə uyğunlaşdırmaq üçün istifadə edərsə, bir fürsət ola bilər.