Avropanın əsas problemi: Yeni nüvə dövrü artıq başlayıb, qoca qitə isə...

ABŞ prezidenti Donald Tramp NATO-nun 5-ci maddəsinin qüvvəsini sual altına qoyub.

Ölkə.az Qaynarinfo-ya istinadən xəbər verir ki, "Spiegel" dərgisində yayımlanan məqalədə bildirilir ki, Trampın "on iki günlük müharibə" adlandırdığı İsrail və ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə həyata keçirdiyi aviazərbələr bu ölkənin atom proqramını aylarla, bəlkə də illərlə geriyə salıb. Ekspertlər bu məsələdə hələ də yekdil fikrə gəlməyiblər.

Berlində Yaxın Şərq üzrə ekspert Qido Ştaynburqun fikrincə, hazırda Tehran hər zamankindən daha çox belə bir sual qarşısındadır: "Nüvə bombası hazırlamalıyıqmı?" 

O bildirir: "Əgər belə bir imkanı olsa, İran rejimi bunu reallaşdırmaq üçün hər şeyi edəcək".

Məqalədə qeyd olunur ki, İslam Respublikası zəifliyini və müdafiəsizliyini nümayiş etdirib və indi varlığını təhdid edən bir təhlükə ilə üz-üzədir. Trampın dediyinə görə, əgər İran sülhə gəlməsə, onu "daha güclü hücumlar" gözləyir. Bənzər hədələrlə Tramp ilk prezidentlik dövründə də çıxış etmişdi – bu dəfə Şimali Koreya lideri Kim Çen Ina qarşı. Lakin sonuncu buna əhəmiyyət verməmişdi, çünki onun ölkəsi artıq nüvə silahına sahib idi.

İran nümunəsi ən kəskin hal hesab oluna bilər, lakin "Spiegel" yazır ki, nüvə silahı məsələsi bu gün təkcə avtoritar rejimləri deyil, demokratik dövlətləri də – o cümlədən Avropanı – düşündürür.

Qlobal nüvə silahı problemi

2022-ci ilin aprelində, Rusiya Ukraynaya təcavüz etdikdən bir neçə həftə sonra, Rusiya Müdafiə Nazirliyi "Sarmat" (Qərbdə "Satan-2") adlı qitələrarası raketinin sınaq görüntülərini yaydı. Bu raket Rusiya nüvə arsenalının ən güclüsü hesab olunur. Təxminən 36 metr uzunluğu, 200 tondan artıq çəkisi olan raket 18 min kilometrədək məsafəni qət edə bilər. Onun döyüş başlıqları ABŞ-ın 1945-ci ildə Xirosimaya atdığı atom bombasından təxminən 300 dəfə güclüdür.

Bu sınaq görüntüləri Rusiya prezidenti Vladimir Putinin sözləri ilə müşayiət olunurdu: raket sınağı "Rusiyaya qarşı aqressiv ritorikayla çıxış edənlərə" bir xəbərdarlıqdır. Bundan sonra rusiyalı təbliğatçılar Avropa paytaxtlarını nüvə zərbələri ilə hədələməyə başladılar.

Avropa uzun illər bu kimi təhdidlərdən nisbətən təhlükəsiz hesab olunurdu. ABŞ-ın mövcud güclü nüvə arsenalı və NATO nizamnaməsinin 5-ci maddəsi üzrə qarşılıqlı müdafiə zəmanəti 76 ildir ki, Atlantik alyansının əsasını təşkil edir. ABŞ-ın "nüvə çətiri" hələ də Avropa üzərindədir.

Lakin Trampın siyasəti bu təminatın gələcəyi ilə bağlı ciddi suallar doğurur. ABŞ prezidentliyinə ikinci dəfə seçildikdən sonra Tramp Avropanı düşündürməyə vadar edir: əgər Rusiya Ukraynadan sonra NATO ölkələrindən birinə hücum etsə, ABŞ-ın prezidenti nüvə silahından istifadə edəcəkmi? Sovet İttifaqı ilə ABŞ arasında Soyuq müharibə dövründə qarşılıqlı məhvetmə təhlükəsi "isti" müharibəyə keçidi necə önlədisə, bu hələ də keçərlidirmi? Yoxsa Avropanın öz "B nüvə planı" olmalıdır?

Nüvə silahının çoxalması və sabitliyə təsiri

Məqalədə vurğulanır ki, Avropa hələ də bu suallar üzərində tərəddüddə olsa da, dünya artıq tamamilə fərqli nüvə arxitekturasında yaşayır. Əvvəlki beş rəsmi nüvə dövləti – ABŞ, Rusiya, Çin, Fransa və Böyük Britaniyaya – artıq dörd qeyri-rəsmi sahib qoşulub: İsrail, Hindistan, Pakistan və Şimali Koreya.

Bu ölkələrin hamısı ya aktiv, ya da potensial münaqişələrdə iştirak edir. May ayında Hindistan və Pakistan arasında yaşanan gərginlik bunu bir daha göstərdi. Artıq nüvə silahına sahib olmaq təhlükəsizlik zəmanəti vermir – əksinə, sabitliyi daha da poza bilər.

1980-ci illərdə ABŞ prezidenti Ronald Reyqan və SSRİ rəhbəri Mixail Qorbaçov bu qənaətə gəlmişdilər: "Nüvə müharibəsini qazanmaq və aparmaq mümkün deyil". Lakin bu düşüncə tərzi, xüsusilə Rusiyanın Ukraynaya hücumundan sonra açıq şəkildə sorğulanmağa başlayıb.

"Spiegel" yazır: "Bu gün yaşadığımız dünya Soyuq müharibə dövründən çox fərqlənir. 1991-ci ildən bəri ilk dəfə Avropa nüvə çəkindirmə siyasəti barədə ciddi düşünür. Rusiya təhdidi və ABŞ müdafiəsinin artıq təminat altına alınmaması siyasətçiləri Baltikyanı ölkələrdən Portuqaliyayadək belə bir sualla üz-üzə qoyur: ABŞ bizi artıq qorumaq istəməsə, nə etməliyik?"

Avropanın nüvə silahına ehtiyacı

Avropanın qarşısında, əslində, dörd seçim var:

Fransa – Avropa İttifaqında Birləşmiş Krallığın ayrılmasından sonra yeganə nüvə dövləti – nüvə çəkindirməsini bütün qitə üçün təmin edir.

Fransa bunu etməyə razı olmur və bu halda Almaniya öz nüvə silahını hazırlayaraq Avropanın müdafiəçisi roluna girir. Berlindəki diplomatlar bu ssenarini artıq qeyri-real saymırlar.

Avropa ölkələri ortaq qərara gələ bilmir və qitə ABŞ, Rusiya və ya Çinin geosiyasi "arxa bağçasına" çevrilir – bu, ən pis ssenaridir.

Sonuncu və çox az ehtimal olunan ssenari: Trampın varisi gələcəkdə hakimiyyətə gəlib ABŞ-ın əvvəlki siyasətini bərpa edir və Avropanı yenidən "demək olar ki, pulsuz" qorumağa başlayır.