Azərbaycan bir neçə etibarlı boru kəməri mənbələrindən biri kimi meydana çıxıb

Mayın 20-də Budapeştdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban ilə geniş tərkibdə görüşü olub.
Tarixən Macarıstan karbohidrogenlərin xalis idxalçısı olub və Rusiya boru kəməri tədarükündən çox asılıdır. Macarıstan şirkətləri Azərbaycan yataqlarında mülkiyyət paylarını əldə etməklə passiv alıcılardan yuxarı hasilat üzrə birbaşa iddiaları olan səhmdarlara çevrilirlər. Bu keçid:
Uzunmüddətli Təchizatı Təmin edir: Səhm payları geri alma hüquqları və inkişaf cədvəlləri üzərində idarə heyəti səviyyəsində təsirlə gəlir – Macarıstanı qiymət şoklarından və tranzit mübahisələrindən qoruyur.
Maraqları Uyğunlaşdırır: Birgə sahiblər olaraq, Macarıstan firmaları indi Azərbaycanın hasilatın genişləndirilməsində uğurlarından faydalanır, Budapeştə Bakının sabitliyində və Xəzər dənizinin ixrac marşrutlarının təhlükəsizliyində (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP/TAP) xüsusi maraq göstərirlər.
Nəticə: Macarıstanın enerji strategiyası tədarükçülərin şaxələndirilməsindən dəyər zəncirlərinin inteqrasiyasına doğru istiqamətlənir, bu, rəqib güclərin Xəzər nəqliyyatı ilə rəqabət aparması halında həm gəlirləri, həm də siyasi riskləri artıra bilər.
2. Avropanın Enerji Xəritəsinin yenidən balanslaşdırılması
Aİ səviyyəsində Brüssel üzv ölkələrə Rusiyanı qaz qarışığından çıxarmaq üçün təzyiq edib. Yenə də Rusiya Avropanın ən böyük təchizatçısı olaraq qalır, çünki qismən alternativlər – LNG idxalı, Şimali Afrika boru kəmərləri – bahalı və ya siyasi cəhətdən doludur. Azərbaycan bir neçə etibarlı boru kəməri mənbələrindən biri kimi meydana çıxıb:
Rusiya ərazisindən yan keçir
TANAP/TAP vasitəsilə həcmləri ölçə bilər
Siyasi cəhətdən çevik tərəflər təklif edir
Macarıstanın səhm sövdələşmələri Azərbaycanın yataqlarının Mərkəzi Avropanın enerji keçidinin əsasını qoya biləcəyinə inamı ifadə edir - potensial olaraq qonşu dövlətləri (Slovakiya, Çexiya, Avstriya) oxşar upstream tərəfdaşlıqlarını kəşf etməyə həvəsləndirir.
Əgər təkrar olunarsa, bu yuxarı əlaqələr Aİ-nin qazın qiyməti və sanksiyalar siyasəti ilə bağlı kollektiv sövdələşmə gücünü parçalaya, “xalis idxalçı” paytaxtlara daha çox muxtariyyət verə bilər, lakin Rusiyaya qarşı blok üzrə həmrəyliyi çətinləşdirə bilər.
3. Viktor Orbanın Balans Aktı
Baş nazir Orban məşhur şəkildə Aİ-nin Moskvaya qarşı sanksiyalarla bağlı konsensusunu pozdu və həm Rusiya, həm də Azərbaycanla sıx əlaqələr qurdu. Bakı ilə diversifikasiya edərək O, Moskvanın təsir imkanlarını azaldır: Macarıstan boru kəmərləri Rusiya ilə bağlı qalsa belə, Xəzər qazındakı səhmlər Budapeştə Qazpromla müqavilənin yenilənməsində alternativ sövdələşmə imkanı verir.
Diplomatiyanı gücləndirir: Prezident Əliyevlə əlaqələr Orbanın əsas enerji liderləri ilə “şəxsi” şəbəkələr qurmaq yanaşmasını əks etdirir – Putinlə dostluğu ilə paralel.
Orban Macarıstanın AB-nin “enerji maverikası” kimi reputasiyasını gücləndirir, birlik fondları və ya sanksiyaları müxtəlif istiqamətlərə çəkməklə hədələməklə Brüsseldə güzəştlər əldə edə bilir.
4. Xəzər Dəhlizi və Böyük Güc Rəqabəti
Azərbaycanın strateji məqsədi “Orta Dəhliz”i (Xəzər-Cənubi Qafqaz-Türkiyə) həm Rusiyanın şimal-cənub dəhlizləri, həm də dəniz LNG marşrutları üçün əlverişli rəqibə çevirmək olub. Macarıstanın sövdələşmələri:
Bakı-Tbilisi-Ceyhan və TANAP/TAP-ı etibarlı ixrac arteriyaları kimi təsdiq edir.
Şimal axınından və Ukrayna tranzitindən uzaqlaşacaq həcmləri silməklə hədələyir
Ankaranın həm Brüssel, həm də Moskva qarşısında geosiyasi yüksəlişini gücləndirərək Türkiyənin qapıçı rolunu təşviq edir.
Mərkəzi Avropa paytaxtları Xəzər dənizinin tədarükləri ilə əlaqələri dərinləşdirdikcə, Türkiyənin Aİ-nin enerji təhlükəsizliyi danışıqlarında geosiyasi rıçaqları və tranzit ödənişləri və siyasi dəstək əldə etmək qabiliyyəti artacaq.
5. Risklər və Uzunmüddətli perspektivlər
Yüksək stavkalar gəlir gətirsə də, siyasi və iqtisadi risklər daşıyır:
Qiymət dəyişkənliyi: Birgə sahiblər bumlardan faydalandıqları kimi qiymət çökmələrinin mənfi tərəflərini də bölüşürlər.
Geosiyasi gərginlik: İstər yenilənmiş Dağlıq Qarabağ toqquşmaları, istər Rusiyanın boru kəmərlərinə təzyiqi, istərsə də İranın qadağaları səbəbindən istənilən pozulma Macarıstan investisiyalarına birbaşa ziyan vurur.
Nəticə:Macarıstanın Azərbaycan qazı “maraqlı tərəfi” kimi yeni tapdığı rol enerjinin inkişaf edən geosiyasətinə nümunədir: istehsalçı və istehlakçı maraqları uyğunlaşdırmaq, riskləri diversifikasiya etmək və təchizat zəncirlərini təmin etmək üçün getdikcə daha çox sərmayə qoyurlar. Bakı üçün o, mərkəzi Avropanın dayaq nöqtəsini möhkəmləndirir; Budapeşt üçün o, Moskvanın orbitindən kənarda enerji suverenliyinə yol təqdim edir. Lakin bu yuxarı axın əlaqələri yayıldıqca, həm Türkiyənin tranzit inhisarını, həm də Avropa Birliyinin rəqabət aparan milli imperativlər qarşısında vahid enerji və xarici siyasət strategiyaları hazırlamaq qabiliyyətini sınayacaq.
Rüstəm Tağızadə, politoloq