Azərbaycanda sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsil almasında hansı problemlər mövcuddur?

Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin (SİMŞ) təhsil hüququ, həm insan haqları prinsipləri, həm də cəmiyyətin inkişafı üçün əsas amillərdən biridir. Təhsilə çıxış, bu qrup üçün sosial inteqrasiya, iqtisadi müstəqillik və həyat keyfiyyətinin yüksəlməsində mühüm rol oynayır. Müasir dünyada bir çox ölkə inklüziv təhsil modelini tətbiq edərək SİMŞ-in universitetlərə qəbul prosesini daha əlçatan edir. Azərbaycanda isə bu sahədə müəyyən addımlar atılsa da, bir sıra çətinliklər qalmaqdadır.

Sfera.az bildirir ki, dünyada sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsil hüququnun təmin olunması üçün müxtəlif modellər mövcuddur.

ABŞ-də "Americans with Disabilities Act" (ADA) çərçivəsində universitetlər tələbələr üçün xüsusi resurslar mərkəzləri yaradır. Qəbul prosesində isə əlillik statusu olan şəxslər üçün əlavə güzəştlər tətbiq olunur. Avropanın bəzi ölkələrində (məsələn, Almaniya və İsveç) SİMŞ üçün təqaüdlər, mentorluq proqramları və fərdi tədris planları hazırlanır. Avstraliyada universitetlərdə xüsusi məsləhətçi xidmətləri təklif olunur və qəbul zamanı abituriyentlərin ehtiyaclarına uyğun olaraq əlavə vaxt və ya xüsusi imtahan şəraiti təmin edilir. Skandinaviya ölkələrində və Sinqapurda rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə qəbul prosesi və təhsil proqramları daha əlçatan edilir. Görmə, eşitmə və hərəkət məhdudiyyəti olan şəxslər üçün xüsusi proqram təminatı hazırlanır. Bəzi ölkələrdə (məsələn, Kanada və Yaponiya) universitetlərin fiziki infrastrukturu tamamilə inklüzivdir. Rampalar, liftlər, xüsusi dərs otaqları və yataqxanalar əlilliyi olan tələbələr üçün uyğunlaşdırılır. Azərbaycanda SİMŞ-in ali təhsil müəssisələrinə çıxışını təmin etmək üçün müəyyən hüquqi və institusional tədbirlər mövcuddur. Lakin mövcud sistemdə bir sıra məhdudiyyətlər qalmaqdadır.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və "Təhsil Haqqında Qanun" sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsil hüququnu tanıyır. Lakin bu hüququn tətbiqi mexanizmləri hələ də tam işlək deyil. Dövlət İmtahan Mərkəzi (DİM) qəbul prosesində SİMŞ üçün müəyyən güzəştlər təqdim etsə də, bu güzəştlər bəzən yetərsiz qalır. Universitetlərin əksəriyyətində fiziki əlçatanlıq problemi mövcuddur. Rampalar, liftlər və xüsusi dərs otaqları məhdud saydadır. Cəmiyyətin bəzi hissələrində SİMŞ-in ali təhsilə ehtiyacı ilə bağlı yanlış təsəvvürlər mövcuddur ki, bu da onların motivasiyasını və cəmiyyətdə qəbulunu çətinləşdirir. Görmə və eşitmə məhdudiyyətləri olan tələbələr üçün tədris materiallarının hazırlanmasında çətinliklər var. SİMŞ ilə işləyə biləcək ixtisaslı mütəxəssislərin azlığı təhsil keyfiyyətinə təsir edir. Ailələrin və gənclərin inklüziv təhsil proqramları haqqında yetərli məlumata sahib olmamaları da problem kimi qalır.

Mövzu ilə bağlı təhsil eksperti Vüsal Kərimli bildirib ki, sağlamlıq imkanları məhdud olan şəxslər üçün aydın siyasətlər hazırlanmalıdır:

“Universitetlər üzrə sağlamlıq imkanları məhdud olan şəxslər üçün qəbul faizi (say) müəyyən edilə bilər. Bu qrupa daxil olan şəxslərin KPİ izlənməsi, tədrisin təşkili, infrastruktur və s. istiqamət üzrə qanunvericiliyin təkmiləşdirilməsi faydalı olar. Həmçinin qəbul formasını yalnız buraxılış balı üzrə aparmaq olar”.

Həmçinin SİMŞ-in qəbul prosesində xüsusi kvotaların artırılması, imtahanlarda fərdi şəraitin təmin edilməsi (məsələn, əlavə vaxt, asanlaşdırılmış testlər), universitetlərin fiziki mühitinin tamamilə inklüziv hala gətirilməsi, onlayn təhsilin əlçatanlığının artırılması, SİMŞ-in ailələri və cəmiyyət üçün məlumatlandırıcı kampaniyaların keçirilməsi, təhsil müəssisələrində inklüzivlik haqqında təlimlərin təşkil edilməsi, təhsil resurslarının SİMŞ-ə uyğun rəqəmsal platformalarda təqdim edilməsi problemin aradan qaldırılması üçün töhfə verə bilər. 

Firuzə Əliyeva