Bakı və İrəvan qarşılıqlı güzəştlərə gedib

Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlikləri avqustun 8-də Vaşinqtonda paraflanmış iki ölkə arasında sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin qurulmasına dair sazişin mətnini dərc ediblər. Müqavilə Azərbaycan və Ermənistan arasında tarixi barışığa gətirib çıxarmaq və postsovet məkanında ən qədim münaqişəyə son qoymaq məqsədi daşıyır.

Əsas məqamlardan biri sənədin ümumi sərhəddə üçüncü qüvvələrin yerləşdirilməsini istisna edən yeddinci maddəsidir.
Beləliklə, tərəflər missiyası Bakı və Moskvanın hərbi-polis hesab etdiyi və Qərbin Cənubi Qafqaza müdaxiləsi üçün tramplin yaradılmasını nəzərdə tutan Ermənistanın sərhədyanı ərazilərini Avropa İttifaqı (Aİ) müşahidəçilərinin tərk etməsinin zəruriliyi barədə razılığa gəliblər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Kommersant” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ermənistan və Azərbaycan arasında Vaşinqtonda paraflanan və bazar ertəsi, avqustun 11-də dərc edilən sülh müqaviləsinin mətni 17 bənddən ibarətdir və sazişin razılaşdırılması uzun illər aparıb.
Çətin kompromisin nəticəsi olan sənədin yekun variantı tərəfləri “bir-birinin suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, beynəlxalq sərhədlərin toxunulmazlığını və siyasi müstəqilliyini tanımağa və hörmət etməyə” məcbur edir. 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə sadiq olduqlarını bəyan edərək, İrəvan və Bakı təsdiq etdilər ki, “keçmiş SSRİ respublikaları arasındakı sərhədlər müvafiq müstəqil dövlətlərin beynəlxalq sərhədlərinə çevrilib və beynəlxalq birlik tərəfindən belə tanınır”.
Ermənistan və Azərbaycan dövlətləri və cəmiyyətləri səviyyəsində gərginliyin azaldılması amillərindən biri də sülh müqaviləsinin səkkizinci maddəsində qeyd olunan və tərəflərin “dözümsüzlük, irqi nifrət və ayrı-seçkilik, separatizm, zorakı ekstremizm və bütün təzahürlərində terrorizmlə mübarizə” öhdəliyinə götürdüyü yeni münasibətlərin şərtləri olmalıdır.
İrəvan və Bakının öz sərhədləri boyunca üçüncü qüvvələr yerləşdirməməyi öhdəsinə götürdüyü sazişin yeddinci maddəsi Cənubi Qafqazda yeni reallığın formalaşması üçün əsas əhəmiyyət kəsb edəcək.
"Tərəflər ümumi sərhəd boyu üçüncü şəxslərin silahlı qüvvələrini yerləşdirməyəcəklər. Ümumi sərhədin demarkasiyası və sonrakı demarkasiyasına qədər tərəflər sərhədyanı ərazilərdə təhlükəsizliyin və sabitliyin təmin edilməsi üçün qarşılıqlı razılaşdırılmış təhlükəsizlik və etimadın möhkəmləndirilməsi, o cümlədən hərbi sahədə tədbirlər həyata keçirəcəklər",- yeddinci maddədə deyilir.
Praktiki baxımdan, sənədin bu müddəası, xüsusən də o deməkdir ki, missiyası Moskva və Bakının etirazlarına baxmayaraq, son illərdə, Yerevan və Brüssel arasında fəal yaxınlaşma dövründə regionda yerləşdirilən qondarma Aİ müşahidəçiləri indi Ermənistanın sərhədyanı rayonlarını tərk etməli olacaqlar.
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova 2023-cü il iyunun 14-də Ermənistanda Aİ-nin müşahidə missiyasının üç əməliyyat mərkəzinin açılması ilə bağlı sualı cavablandırarkən deyib:
"Avropa İttifaqının mövcudluğunun Ermənistan ərazisində yerləşdirilməsi Brüsselin ciddi təzyiqi altında məcburi şəkildə həyata keçirilib. Aİ faktiki olaraq öz mövcudluğunu və Bakı arasında münasibətləri normallaşdırmaq məqsədini tətbiq edib. İrəvan birtərəfli qaydada, qeyri-konsensus əsasında, Azərbaycan tərəfinin və digər regional oyunçuların razılığı olmadan və lazımi hesabat verilmədən işə salınıb”.
"Bu, yalnız Aİ-nin regiondakı siyasətinin əsl fonunu təsdiqləyir, bunun üçün əsas məsələ Rusiyanı Cənubi Qafqazdan sıxışdırıb çıxarmaq, Cənubi Qafqazı burada yaşayan insanların fundamental maraqlarına ziyan vurmaqla geosiyasi qarşıdurma meydanına çevirməkdir. Aİ missiyasının beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında cavabdehlik daşımaması, ilk növbədə, Azərbaycan və Ermənistan qarşısında, fəaliyyətinin gizlədilməsi onun "mülki" mahiyyəti pərdəsi altında əslində, başqa bir missiya yerinə yetirməsinə dəlalət edir",- deyə Mariya Zaxarova yekunlaşdırıb.
Buna baxmayaraq, hələ ötən ilin sentyabrında Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin səlahiyyət müddətini başa vuran rəhbəri Stefane Sejurnenin İrəvana səfəri zamanı Ermənistandakı avropalı müşahidəçilərlə bağlı məsələ yeni aktuallıqla ortaya çıxdı. Onun “Müşahidəçilərin iştirakı risklərin azaldılması və şəffaflığın artırılması üçün çox vacibdir”,- deməsi Azərbaycan sərhədi yaxınlığında Aİ sərhəd missiyasını “hərbi-polis” hesab edən Moskva və Bakının açıq-aşkar narazılığına səbəb olub.
Ermənistan tərəfi sülh müqaviləsinin yeddinci maddəsinin şərtləri ilə razılaşaraq Bakıya ciddi güzəştə getdi.
Nəticə etibarı ilə, İrəvanla Bakı arasında sülh müqaviləsi, görünür, Qərb strateqlərinin Ermənistanı Avro-Atlantik strukturlara inteqrasiya etmək, onun üzərində “təhlükəsizlik çətirini” açmaqla bağlı əvvəlki planlarını puça çıxarmağa və ya ən azı mürəkkəbləşdirməyə qadirdir.
Y. QACAR