Barıt və piksellər: Azərbaycana qarşı dezinformasiya hücumunda kimlər və niyə var?

Cəbhə xətti təkcə səngərlərdən və hava hücumlarından keçmir. Müasir dövrün müharibələri artıq yalnız raketlərlə aparılmır - bu gün silahlar arasında "məlumat mərmiləri", dezinformasiyanın "dronları" və təxribatçı mətnlər də var. İranla İsrail arasında qızışan gərginlik fonunda biz təkcə hərbi toqquşmalara deyil, həm də paralel gedən mənalar savaşına şahidlik edirik - bu, ideoloji mövqelərin, informasiyaların və siyasi təxribatların müharibəsidir.

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Son aylar bu müharibədə Azərbaycanın adı tez-tez hallanmağa başlayıb - özü də tamamilə süni şəkildə, məqsədli şəkildə və ssenarili şəkildə. Onlarla fars və erməni dilli Telegram kanalında, "ekspert" maskası geymiş blogerlərin postlarında, İran və Ermənistandakı bəzi siyasi dairələrlə əlaqəli media resurslarında Azərbaycana qarşı əsassız ittihamlar yağdırılır. Məqsəd bəllidir: Azərbaycanı bu münaqişəyə sürükləmək, onu guya İsrailin "arxa bazası" kimi təqdim etmək və ən əsası - neytrallığını İran cəmiyyətinin gözündə şübhə altına almaq.

Amma bu kampaniya nə spontan reaksiyadır, nə də gerçəkliyin təzahürü. Bu - tam ölçülüb-biçilmiş, çoxsaylı kanallarla həyata keçirilən klassik hibrid əməliyyatdır. Burada faktların saxtalaşdırılması, ictimai rəyin manipulyasiyası, Ermənistanın informasiya şəbəkələri ilə İranın radikal dairələri arasında açıq koordinasiya var.

Bu yazı isə cavabdır - həm də emosional yox, sənədli və əsaslı cavab. Burada göstəriləcək: Azərbaycan nə birbaşa, nə dolayısı ilə İran-İsrail qarşıdurmasına cəlb olunmayıb. Ona qarşı aparılan kampaniya sadəcə Azərbaycanın deyil, bütün regionun sabitliyini təhdid edən siyasi diversiyadır.

Təxribatın başlanğıcı təsadüfi deyil. Təl-Əvivlə Tehran arasında eskalasiya başladıqdan sonra, əsasən fars və erməni dilində fəaliyyət göstərən Telegram kanalları koordinasiyalı şəkildə Azərbaycana qarşı dezinformasiya dalğası başlatdı. Bu, guya "gərginliyə reaksiya" deyil, illərlə hazırlanmış ssenarinin açıq tətbiqidir. Məqsəd - Azərbaycanla İran arasında qonşuluq balansını pozmaq, münasibətlərdə süni gərginlik yaratmaq və gələcək təxribatlara zəmin hazırlamaqdır.

Bu kampaniyada iştirak edən resursların əksəriyyəti Ermənistan diasporunun güclü olduğu ölkələrdə - Fransada, Almaniyada, Kanadada qeydiyyatdadır. Onların dili, istifadə etdiyi narrativ, hətta vizual tərzi belə 2020-ci ildəki İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə aparılan dezinformasiya əməliyyatlarına bənzəyir. Bu şəbəkələr Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları - xüsusilə Milli Təhlükəsizlik Xidməti (SNB) ilə birbaşa bağlı media platformaları və xaricdəki erməni fondları, məsələn, "Tufenkian Foundation" və "Armenian Assembly of America" ilə sıx əməkdaşlıq edir.

Bununla paralel olaraq, İranda da Azərbaycan əleyhinə bəyanatlarla çıxış edən marginallaşmış qruplar aktivləşib. Buraya, əsasən, Azərbaycanı "sekulyarizm"də günahlandıran dini radikallar və etnik separatizmi qızışdırmaq istəyən pan-farsist lobbilər daxildir. Onlar arasında artıq öz təxribatları ilə İran mediasının belə tənqidinə məruz qalan Amin Səpəhi və Abbas Xudapur kimi şəxslər var. Bu adamlar faktiki olaraq İran daxilində sabitliyə təhdid kimi qəbul olunurlar.

Ən maraqlısı odur ki, bu səs-küylü ritorikanın heç biri rəsmi Tehranın mövqeyini əks etdirmir. Əksinə, İran Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmiləri dəfələrlə Azərbaycanın strateji əhəmiyyətini və tarixi qonşuluq münasibətlərini vurğulayıblar. 2025-ci ilin martında IRNA agentliyinə verdiyi müsahibədə İran XİN rəhbərinin müavini Mehdi Səfəri açıq dedi: "Azərbaycan bizim qonşumuzdur. Minillərlə ortaq mədəniyyətə və sərhədə sahibik. Gərginlik anlarında düşmən elementlərin münasibətlərə təsir göstərməsinə imkan vermək olmaz".

İsrail-İran qarşıdurmasının başladığı gündən Azərbaycan çox dəqiq kalibrlənmiş neytral mövqe tutur. Bütün beynəlxalq çağırışlara baxmayaraq, Azərbaycan bu münaqişəyə bir qarış belə cəlb olunmayıb. Ölkə ərazisində nə hər hansı xarici baza, nə də hansısa logistik platforma İran əleyhinə istifadə olunur. Azərbaycan dəfələrlə bəyan edib ki, onun suverenliyi yalnız iki tərəf arasında bağlanmış hüquqi sənədlərlə müəyyən olunmuş xarici hərbi mövcudiyyəti nəzərdə tutur - kənar müdaxiləyə qapalıdır.

Dezinformasiya savaşı: yalanın texnologiyası

İranla İsrail arasında gərginliyin pik həddə çatdığı andan etibarən, bir sıra fars və erməni dilli Telegram kanallarında Azərbaycana qarşı məqsədli informasiya kampaniyası start götürdü. Bu qərəzli kampaniyada Azərbaycan guya İsrailin İslam Respublikasına qarşı əməliyyatlarında vasitəçi kimi təqdim olunur. Ən çox yayılmış saxta iddialar isə bunlardır:

- Azərbaycan hava məkanının İsrail dronları üçün açıq olması;
- İsrailin hücumlarında Azərbaycan aerodromlarından istifadə olunması;
- Azərbaycanın Təl-Əvivə logistik dəstək verməsi;
- Bakının guya NATO ilə koordinasiyada İrana qarşı planlarda iştirakı.

Bu iddiaların heç biri nə sənədlərlə, nə peyk təsvirləri ilə, nə də hər hansı beynəlxalq müşahidəçi qurumun hesabatı ilə təsdiqlənmir. Heç bir ciddi beynəlxalq mərkəz - istər Qərbdə, istər regionda - belə koordinasiyaya dair bircə işarə belə qeydə almayıb. Amma bütün bu iftiralar dayanmadan tirajlanır. Əsas platformalar arasında "Sobh-e-Siasat", "IranResist", "FarsWatch" və erməni media resursları önə çıxır. Həmçinin erməni diasporuna bağlı fars və fransızdilli hesablar da bu dezinformasiyanın ötürücüsünə çevrilib.

Bu ittihamlar təkcə uydurma yox, həm də Azərbaycanın öz maraqları və xarici siyasət strategiyası ilə ziddiyyət təşkil edir. Azərbaycan bu eskalasiya müddətində tam neytral xətt tutub, heç bir addımı Tehran əleyhinə yönəlməyib. Azərbaycanın xarici siyasəti illərdir ki, heç bir xarici müharibəyə cəlb olunmamaq və İranla 700 kilometrlik sərhədi, ortaq dini-mədəni bağları və iqtisadi əlaqələri qoruyub saxlamaq prinsipinə əsaslanır.

"İsrail bazaları xəritəsi" adlı feyk hadisəsi

Dezinformasiyanın ən çılpaq nümunəsi 2025-ci il 12 mart tarixində "SepahNews" kanalında yayımlanmış guya "İsrailin Azərbaycandakı gizli bazalarının xəritəsi" oldu. Cəmi bir gün sonra eyni xəritə erməni kanallarına sızdırıldı və Ermənistanın sabiq xarici işlər naziri Ara Ayvazyan da daxil olmaqla, bir sıra siyasətçilər tərəfindən tirajlandı.

Lakin İranın öz təşəbbüsü olan "StopFake Persia" platformasının fakt yoxlayan analitikləri artıq bir neçə saat ərzində bu "xəritənin" saxta olduğunu sübut etdilər. Araşdırmanın nəticələri bunlardır:

- "Xəritə" 2012-2013-cü illərə aid köhnə peyk təsvirlərinə əsaslanır;
- Materiallar artıq çoxdan yenilənməyən Wikimapia və Panoramio platformalarından götürülüb;
- "İsrailə aid" kimi təqdim olunan obyektlər əslində Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyinin daxili logistik istifadə üçün nəzərdə tutulmuş əraziləridir;
- Xəritədəki yazılar, işarələr qrafik redaktor vasitəsilə əlavə olunub, koordinatlar bilərəkdən təhrif edilib ki, "sensasiya" effekti yaradılsın.

Buna baxmayaraq, həmin xəritə sonradan onlarla başqa kanalda da yayımlandı, bəzi təbliğat videolarında "sübut" kimi təqdim edildi və "Aparat"la "Odysee" kimi platformalarda dövriyyəyə buraxıldı.

Kimlər dayanır bu dezinformasiya maşınının arxasında?

Rəqəmsal izlər göstərir ki, bu kampaniyanın arxasında iki əsas koordinasiya qruplaşması var:

1. İranın radikal informasiya şəbəkələri. Əsasən SEPAH (İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu) ilə əlaqəli dairələrdir. Bunlara daxildir:

- İran Mədəniyyət və İslam Maarifləndirmə Nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirilən "Sobhan" media mərkəzi;
- SEPAH-ın Təbriz və Ərdəbil üzrə keçmiş komandanlığına yaxın "analitik mərkəzlər";
- Məşhəd, Qum və Bəndər-Abbasda qeydiyyatda olan mobil nömrələrlə idarə olunan Telegram botları və kanallar.

Bu dairələr açıq şəkildə Azərbaycanla münasibətlərin normallaşmasına qarşı çıxırlar, onu "sionizmə xidmət"də suçlayır, Azərbaycanın xarici siyasətini İran ictimai rəyində qaralamağa çalışırlar. Onların ritorikası sərt antiqərb və antisionist xətt üzrə qurulub.

2. Erməni diasporasının media şəbəkələri. Bu qruplaşmaya həm Ermənistan daxilindən, həm də Liviya, Fransa, Kanada və İrandakı erməni diaspor mərkəzlərindən fəaliyyət göstərən kanallar daxildir. Məsələn:

- Marseldə qeydiyyatda olan "Erkragund" kanalı;
- Beyrut erməni kilsəsi ilə sıx bağlı olan, livanlı erməni Sevak Camalyantsın rəhbərlik etdiyi "ZartonkNews";
- Toronto və Parisdən idarə olunan Facebook və Telegram səhifələri. Bu səhifələrin bəziləri 2020 və 2023-cü illərdə Qarabağda eskalasiya zamanı feyk yayımı ilə məşğul olmuşdular.

Bu şəbəkənin məqsədi aydındır - Bakı ilə Tehran arasında gərginlik toxumu səpmək, Azərbaycanın guya İrana qarşı mövqe tutduğu görüntüsünü yaratmaq və İran daxilində erməni narrativlərinə rəğbət toplamaq.

Geosiyasi və informasiya fonu: ittihamların içiboşluğu

İrəli sürülən iddiaların nə siyasi, nə texniki, nə də məntiqi əsası var. Azərbaycan bölgədə uzun illərdir ki, beynəlxalq hüquqa, qarşılıqlı hörmətə və regional tarazlığa söykənən çoxvektorlu siyasət yürüdür. Ölkənin xarici prioritetləri açıq və dəyişməzdir: kənar güclər arasında münaqişələrə qarışmamaq, ABŞ-İran, İsrail-Ərəb dövlətləri kimi gərginliklərdən uzaq durmaq və daxili təhlükəsizliyi hər şeydən üstün tutmaq.

Bu baxımdan Azərbaycanın guya hava məkanını, aerodromlarını və logistikasını hansısa hücumlar üçün əlçatan etməsi sadəcə absurd deyil - həm də mümkün deyil. Səbəblər isə həm coğrafi, həm texnoloji, həm də hərbi cəhətdən açıq-aşkardır:

- Azərbaycanın hava məkanı real vaxt rejimində radar və peyk sistemləri ilə nəzarət altındadır. Belə bir məkanın hərbi əməliyyat üçün istifadəsi anında aşkarlanardı;
- Heç bir beynəlxalq aviasiya monitorinq platforması - istər FlightRadar24, istər ADS-B Exchange, istərsə də OpenSky Network - İran istiqamətində Azərbaycandan buraxılmış döyüş dronlarına dair bircə hərəkət qeydə almayıb;
- Logistika dedikdə hərbi təchizat, əcnəbi qüvvələrin iştirakı, təminat marşrutları nəzərdə tutulur - bütün bunlar Azərbaycanda yoxdur və bunu beynəlxalq hərbi analitiklər, xüsusilə 2025-ci ilin martında "International Institute for Strategic Studies" (IISS) tərəfindən yayımlanan hesabat da təsdiqləyir.

Bundan əlavə, Baku ilə Tehran arasında münasibətlərin möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş strateji addımlar var ki, ittihamların absurdluğunu bir daha ortaya qoyur. Gəlin bu konkret faktlara nəzər salaq:

- 2025-ci ilin yanvarında Astara şəhərində İran-Azərbaycan logistik mərkəzi fəaliyyətə başladı;
- Dövlət Gömrük Komitəsinin açıqlamasına əsasən, 2024-cü ildə Azərbaycan ilə İran arasında ticarət dövriyyəsi iki dəfə artaraq 925 milyon dollara çatıb;
- 2025-ci ilin martında iki ölkə arasında enerji sistemlərinin sinxronlaşdırılması barədə razılaşma imzalanıb;
- Azərbaycan, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (ECO) çərçivəsində İranın mövqelərini davamlı olaraq dəstəkləyib.

Bütün bu faktların fonunda Azərbaycanı münaqişənin "günahkarı" kimi göstərmək - sadəcə diqqəti daxili böhrandan yayındırmaq cəhdidir. İran bu gün həm iqtisadi, həm siyasi baxımdan çətin mərhələdən keçir. Belə məqamda xarici "günahkar" axtarmaq siyasi cəhətdən başadüşüləndir, lakin bunu Azərbaycan üzərindən etmək strateji fəlakətə bərabər səhvdir.

Bu ritorikanın nəticələri isə çox ağır ola bilər:

- illərlə qurulmuş diplomatik və iqtisadi əməkdaşlıq dağıla bilər;
- həm İranda, həm Azərbaycanda maraqlı olmayan xarici aktorların bölgədə nüfuzu güclənər;
- sərhədyanı bölgələrdə - Ərdəbil, Zəncan, Şərqi Azərbaycan əyalətlərində təhlükəsizlik zəifləyər;
- İslam Respublikasının daxilində etnik gərginlik üçün zəmin yaranar.

Başqa sözlə, bu tip uydurma informasiya hücumları nə regiona, nə də İranın özünə xeyir gətirmir. Əksinə, belə kampaniyalar, öz-özlüyündə, İrana qarşı olan qlobal strategiyaların işinə yarayır. Azərbaycanın isə bu oyunda nə rolu var, nə də niyyəti. Biz bu cəbhədə yoxuq. Olmayacağıq da.

Düşmən obrazı siyasəti: İran Azərbaycana qarşı bu nəyə lazımdır?

2025-ci ilin birinci yarısından etibarən İranın informasiya məkanında məqsədli şəkildə yayılan bir tendensiya müşahidə olunur: Azərbaycan getdikcə daha çox "təhlükə" kimi təqdim olunur. Halbuki bu ritorika nə Bakının real addımlarına, nə də hər hansı siyasi niyyətinə söykənmir. Bu, əsasən rəsmi dairələrdən yox, adları, mənşəyi və məqsədi bilinməyən Telegram kanallarından, "psevdanalitik" blogerlərdən, sosial şəbəkə şərhçilərindən və onların ətrafında fırlanan platformalardan qaynaqlanır.

Bu informativ hücumların əsas xüsusiyyəti - faktlara yox, qorxuya, şübhəyə və reallığın bilərəkdən təhrifinə əsaslanmasıdır. Məsələn, 13 may 2025-ci ildə "Mehr News" agentliyində yayımlanan məqaləsində siyasi şərhçi Əlirza Haşəmi iddia edir ki, "Təl-Əvivlə Bakı birgə işləyir, sionist rejim Azərbaycanı İrana qarşı ram kimi istifadə edir". Bu cür sübutsuz iddialar dərhal radikal Telegram şəbəkələri tərəfindən tirajlanır və İran ictimaiyyətində guya "şimaldan gələn koordinasiyalı təhlükə" təəssüratı formalaşdırılır.

Azərbaycana qarşı psixoloji müharibənin nəticəsi: rəqəmlərlə manipulyasiya

"Amwaj Media"nın 2025-ci ilin aprelində yaydığı hesabat göstərir ki, İranda əhalinin 41%-i artıq Azərbaycanı "Qərbin təsir agenti" kimi görür. Halbuki bu göstərici 2023-cü ilin dekabrında cəmi 17% idi. Bu qədər kəskin sıçrayış təkcə diplomatik və ya geosiyasi faktorlarla izah oluna bilməz. Burada açıq şəkildə informasiya manipulyasiyası, ictimai şüura yalan və təşviş yayan mexanizmlər təsir göstərib. Başqa sözlə, bu, hadisələrdən yaranan rəy yox, yalan məlumatların təlqin etdiyi süni rəy formasıdır.

İran informasiya məkanında "mətbəx sirlərini ifşa edən" kimi təqdim olunan Telegram kanallarının əslində dezinformasiya generatorları olduğu artıq sirr deyil. Bu kanallar Azərbaycanı "Qərbin forpostu" kimi təqdim edir, istənilən xarici əməkdaşlığı "İslam müqavimətinə qarşı çıxış" kimi yozur. Onların ritorikası bir qayda olaraq bu elementlər üzərində qurulur: sənədsiz iddialar, qeyri-müəyyən formullar ("deyilir ki", "etibarlı mənbələr bildirir", "bəzi məlumatlara əsasən"), emosionallıq və təşviş doğuran leksikon.

İsrail kartı: manipulyasiyanın əsas rıçaqı

Azərbaycanla İsrail arasındakı münasibətlərə dair yaradılan isteriya isə bu kampaniyanın mərkəzində dayanır. Doğrudur, iki ölkə arasında diplomatik əlaqələr var. Amma bu əlaqələr, əsasən texniki və iqtisadi xarakter daşıyır və bir çox müsəlman ölkələrinin İsraillə qurduğu münasibətlərdən fərqlənmir. Məsələn, Misir, İordaniya, BƏƏ, Bəhreyn, Mərakeş, Sudan və hətta İranın strateji tərəfdaşı olan Türkiyə İsraillə daha genişmiqyaslı əlaqələrə malikdir.

Amma niyə məhz Azərbaycan hədəfdədir? Çünki Azərbaycan fərqlidir - türkdilli, dünyəvi, modern, amma müsəlman dövlətidir. İran kimi dərin dini identitetə malik bir cəmiyyətdə isə belə fərqliliklər bəzən qıcıq doğura bilir. Tarix, dil və məzhəb ortaq olsa da, modern və açıq inkişaf modeli bəzi dairələrdə narahatlıq doğurur.

Susdurulan reallıq: humanitar əməkdaşlıq və dini azadlıqlar

Azərbaycanın İranla genişmiqyaslı humanitar əməkdaşlığı barədə bu propagandist kanallar, nədənsə, bir kəlmə də etmirlər. Halbuki hər il on minlərlə iranlı zəvvar Azərbaycana səfər edir, dini ziyarətgahları sərbəst ziyarət edir, təhlükəsizliklə təmin olunur. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən onlarla şiə dini ocağına dövlət müdaxilə etmir, dini fəaliyyət sərbəst şəkildə həyata keçirilir. Bu faktlar isə "təhlükəli dünyəvilik modeli" tezisini dağıtdığı üçün məqsədli şəkildə gizlədilir.

Hərbi-texniki əməkdaşlıq: faktlara qarşı uydurma

Azərbaycanın digər ölkələrlə silah alışına dair yayılan saxta məlumatlar da eyni qəlibdən çıxır. Guya Bakı "xarici nəzarət altındadır", "İrana zərbə üçün silahlanır". Lakin nüfuzlu SIPRI (Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutu) 2024-cü ilə dair hesabatında göstərir ki, Azərbaycanın əsas hərbi tərəfdaşı Türkiyədir - tədarükün 41%-i. İsrailin payı isə cəmi 27%-dən azdır və bu rəqəm azalmaqdadır. Bundan başqa, Azərbaycan İtaliya, Fransa, Pakistan, Belarus və Cənubi Koreya ilə də hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq edir. Bu isə ölkənin real çoxvektorlu və praqmatik müdafiə siyasətindən xəbər verir.

Azərbaycan əleyhinə səsləndirilən ittihamlar nə hüquqi, nə də beynəlxalq dəstəyə malikdir. Heç bir nüfuzlu institut, analitik mərkəz və ya beynəlxalq hesabat Azərbaycanın İrana qarşı siyasət yeritdiyini iddia etmir. Əksinə, regionun sabitliyi, kommunikasiya layihələri, enerji və logistika sahəsində əməkdaşlıq məhz Bakı ilə Tehran arasında sağlam və sabit münasibətləri tələb edir.

Yalanlar əsasında "düşmən obrazı" yaratmaq köhnə taktika olsa da, bu gün Azərbaycanın timsalında bu taktikaya əl atmaq həm məntiqsizlik, həm də siyasi cəhətdən iflasa aparan yoldur. Azərbaycan nə informasiya müharibələrində iştirak edir, nə qonşularına qarşı təhdid ritorikasına yol verir, nə də başqalarının daxili işlərinə qarışır. Azərbaycan əslində regionun təhlükəsizliyində və inkişafında açar oyunçudur.

Və nəhayət, bu gün - təzyiqlərin artdığı, qeyri-müəyyənliklərin çoxaldığı bir dövrdə, real təhlükələrə qarşı rasional düşüncə, məntiqli dialoq və uzunmüddətli baxış lazımdır. Dezinformasiyalarla şüur manipulyasiyası aparmaq isə ilk növbədə bu kampaniyanın müəlliflərinə zərər vurur. Azərbaycan düşmən yox, qonşudur. Partnyordur. Və regionun sabit gələcəyində önəmli dayaqlardan biridir. Əksini iddia etmək - reallığı təhrif etməkdir.

Reallıq: Azərbaycanın neytrallığı və strateji təmkinliliyi

Azərbaycana qarşı irəli sürülən ittihamlar, əsasən, regiondakı müəyyən aktorlarla əlaqəli qeyri-rəsmi şəbəkələrdən qaynaqlanır və ingilisdilli Telegram kanalları, həmçinin onların proxy-media vasitələri ilə yayılır. 2025-ci ilin 1-15 aprel tarixlərində aparılmış Disinfo Lab (Cenevrə) araşdırmasına əsasən, ingilisdilli Twitter seqmentində "Azərbaycan ərazisində İsrailin hərbi fəallığı" mövzusunda 8200-dən çox paylaşım edilib. Maraqlıdır ki, bu paylaşımların heç birində nə bir peyk görüntüsü, nə foto, nə də koordinatlar mövcud idi.

Bu dezinformasiya hücumlarına cavab olaraq Azərbaycan tərəfi 12 aprel tarixində BMT-nin müvafiq missiyasına ölkənin cənub və qərb bölgələrini - aeroportları, hərbi bazaları, sərhəd zonalarını əhatə edən yüksək dəqiqlikli peyk görüntülərini təqdim edib. Bu görüntülərin təhlili 2025-ci ilin mayında yayımlanmış "Global Military Transparency Report" adlı beynəlxalq hesabatda dərc olunub və orada göstərilir ki:

- Yanvar-aprel dövründə Azərbaycanın ərazisində heç bir xarici təyyarə, dron və ya raket qurğusu yerləşdirilməyib;
- Azərbaycanın hava hücumundan müdafiə sistemləri tamamilə milli nəzarət altındadır və dinc rejimdə fəaliyyət göstərir.

Azərbaycandan guya İrana qarşı əməliyyatlar üçün istifadə olunması iddiası təkcə faktoloji yox, coğrafi və texniki baxımdan da gülüncdür:

- İsrailin öz bazalarından İranda hədəf seçdiyi obyektlərə olan məsafə, Azərbaycandan həmin nöqtələrə olan məsafədən dəfələrlə qısadır. Yəni İsrailə belə bir "tranzit ərazi" lazım deyil. O, artıq bunu Suriyada, Livanda, Sudanda və Yəməndəki əməliyyatlarla sübut edib;
- Üstəlik, 2022-ci ildən İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin istifadəsində "Heron-TP" tipli uzaqmənzilli dronlar var. Bu pilotsuz aparatların uçuş məsafəsi 7400 km-dir və bu fakt, xarici ərazilərdə əlavə infrastruktura dair bütün spekulyasiyaları məntiqsiz edir;
- Azərbaycanla İran arasında 765 km-dən artıq birbaşa sərhəd var. Bu reallıq Azərbaycanın bu cür riskli eskalasiyalara cəlb olunmasını yalnız strateji intihar kimi qiymətləndirməyə əsas verir - həm Bakı, həm Tehran bunu anlayır.

2021-ci ildən bu yana Azərbaycan Yaxın Şərq dövlətləri ilə heç bir yeni hərbi-siyasi saziş imzalamayıb. Bu fakt, SIPRI-nin (Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutu) 2023-2025-ci illəri əhatə edən məlumat bazasında da əks olunub. Belə ki:

- 2024-cü ildə Azərbaycanın əsas hərbi alışları yalnız müdafiə və müşahidə məqsədli rabitə və hava hücumundan müdafiə sistemlərinə aid olub;
- Azərbaycanın hərbi büdcəsinin cəmi 0,4%-dən azı İrandan-İsraildən ibarət münaqişədə iştirak edən ölkələrlə alqı-satqıya sərf olunub;
- Hazırda qüvvədə olan bütün hərbi əməkdaşlıq sazişləri yalnız texniki modernləşmə, kibertəhlükəsizlik və təlim sahələrinə aiddir - heç biri hücum xarakteri daşımır.

Dezinformasiyanın qiyməti: kim uduzur?

Son vaxtlar farsdilli informasiya məkanında bir sıra marginallaşmış "ekspertlər" və psevdo-analitiklər fəallaşıb. Onlar sistemli şəkildə Azərbaycanı "İranın düşməni" kimi təqdim etməyə çalışır. Amma bu iddiaların müəllifləri nə siyasi məsuliyyət daşıyır, nə də regional sabitliyə dair strateji baxışa malikdir. Bu ritorikanın birbaşa zərəri Azərbaycan üçün yox, ilk növbədə İranın şimal bölgələrindəki sabitlik üçün ciddi təhlükədir.

Bütün bu cəhdlər, əslində, Bakı ilə Tehran arasında illərlə qurulmuş diplomatik etimada zərbə vurur. İranın Azərbaycandakı sabiq səfiri Möhsün Pakayin bu barədə 2023-cü ildə "Tasnim News"a verdiyi müsahibədə çox dəqiq demişdi: "Azərbaycan bizim önəmli müsəlman qonşumuzdur. Təxribatlara uymamalıyıq. Bu, münasibətlərimizə zərbə vura bilər".

Bununla belə, təsdiqlənməmiş şayiələr sosial şəbəkələrdə guya "sionist bazaları", "İsraillə ittifaq", "hərbi planlar" kimi təqdim olunur. Bir dənə də olsun sənəd, peyk görüntüsü, real dəlil yoxdur. Bu yalanlar isə İran tərəfinin rəsmi dialoq və tərəfdaşlıq çağırışlarına kölgə salır.

İranda yaşayan 20 milyondan çox azərbaycanlı üçün Azərbaycan Respublikası təkcə qonşu yox, mədəni, tarixi və dil baxımından özlərinin ayrılmaz parçasıdır. Ona görə də "Bakı - düşməndir" kimi ritorikalar Təbrizdə, Ərdəbildə, Zəncanda və digər türk bölgələrində həm təəccüb, həm də açıq narazılıqla qarşılanır.

2024-cü ildə Mərkəzi Universitetin Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin keçirdiyi sorğuya əsasən, İran azərbaycanlılarının 60%-dən çoxu Azərbaycan Respublikasına müsbət yanaşır, onu "qohum dövlət" adlandırır. "Düşmən obrazı" yaratmaq cəhdləri isə bu insanların kimlik və hissiyyatına qarşı açıq hücumdur.

Feyk və uydurmaların tirajlanması sərhəd bölgələrində etimadsızlıq, təşviş və hətta qorxu atmosferi yaradır. Halbuki İranla Azərbaycan arasında sıx ticarət, nəqliyyat və humanitar əlaqələr mövcuddur. Belə informativ sabotajlar bu tarazlığı pozmaq riski daşıyır. Xüsusilə 2025-ci ilin yazında bəzi radikal Telegram kanallarında "təhlükəli ittifaqlar" və "təhlükə qarşısında olan İran" mövzusunda yayımlanan dezinformasiyalar artıq riskli həddə çatmışdı.

Azərbaycan bu regionun təkcə qonşusu deyil. O, həm də geoiqtisadi sistemin aparıcı oyunçusudur. Azərbaycanın ərazisindən keçən Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi İran üçün Suez kanalına alternativ yol kimi təqdim olunur. 2023-cü ildə bu dəhliz üzrə İrandan keçən yüklərin həcmi 52% artmışdı. İranın Yol və Şəhərsalma nazirinin müavini Dara Haşəmi IRNA-ya demişdi: "Azərbaycan İranın Rusiya və Şərqi Avropa bazarlarına çıxışı üçün həyati önəm daşıyır".

Bundan başqa, İranla Azərbaycan İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində humanitar və siyasi təşəbbüsləri birgə koordinasiya edir. Belə bir kontekstdə informasiya müharibəsi aparmaq - bu platformaların legitimliyinə zərbə vurmaq, eyni zamanda İslam həmrəyliyini pozmaq cəhdidir. Bu isə yalnız regiona deyil, bütün müsəlman dünyasına qarşı oynanılan təhlükəli oyundur.

Ekspertlərin təhlili: Azərbaycana qarşı kampaniyanın arxasında kimlər dayanır?

İranın Yaxın Şərq üzrə Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun (2024) mütəxəssisləri tərəfindən aparılmış analiz açıq şəkildə göstərir ki, ən kəskin antiislam, antiAzərbaycan və antiErmənistan ritorikası rəsmi strukturlardan yox, radikallaşmış xarici şəbəkələrdən qaynaqlanır. Bu şəbəkələrin bir hissəsi Qərbin bəzi xüsusi informasiya layihələri ilə bağlıdır və məqsədi İranı daxildən zəiflətmək, şiə dünyasında parçalanma yaratmaqdır.

Tədqiqatçı Əlirza Rəhmaninin sözlərinə görə, "Bakı haqqında dezinformasiya əsasən transmilli strukturlar tərəfindən maliyyələşdirilən platformalardan yayılır. Bu qurumlar həm İranın, həm də onun regiondakı tərəfdaşlarının zəifləməsində maraqlıdır" (Shargh Daily, fevral 2024).

Azərbaycan əleyhinə kampaniya - sistemli dezinformasiya əməliyyatı

Təl-Əvivlə Tehran arasında eskalasiya başlayandan sonra İran və Ermənistanın Telegram seqmentində Azərbaycana qarşı başlanan informasiya hücumu sadəcə şayiə axını deyil. Bu, tam mənada sistemli dezinformasiya əməliyyatıdır. Məqsədi - tərəfdaşlıq münasibətlərini dağıtmaq, düşmən obrazı yaratmaq və Bakı ilə Tehran arasında mövcud olan diplomatik sabitliyi zədələməkdir.

Feyk informasiya mənbələrinin araşdırılması da bunu sübut edir: saxta ittihamlar yayan kanalların əksəriyyəti ya erməni diaspor mərkəzləri ilə əlaqəlidir, ya da İran daxilində Bakı ilə yaxınlaşmaya qarşı çıxan radikal dairələrin nəzarətindədir. Bu aktorlar nə İran xalqını, nə də rəsmi diplomatiyanı təmsil etmir. Onlar yalnız öz dar maraqlarını güdür və informasiya xaosundan siyasi təxribat üçün istifadə edirlər.

İran bu gün faktiki olaraq çoxvektorlu böhran yaşayır - iqtisadi çətinliklər, beynəlxalq təzyiqlər və regionda genişlənən münaqişə. Belə məqamlarda cəmiyyətdə təbii olaraq "xarici günahkar" axtarışı baş verir. Amma bu günahı Azərbaycanda tapmaq nə siyasi baxımdan, nə də strateji baxımdan məqsədəuyğundur.

Bakı bu münaqişənin heç bir formasında - nə birbaşa, nə dolayısı ilə - iştirak etmir. Azərbaycan nə ərazi, nə logistika, nə də siyasi dəstək baxımından heç bir əməliyyatda yer almır. Azərbaycanın strateji prioriteti birmənalıdır: Cənubi Qafqazda və onun ətrafında davamlı, ədalətli və tarazlı sülh qurmaq.

Azərbaycan heç bir region dövlətini "düşmən" kimi görmür. Xarici siyasətini qarşıdurma üzərində qurmur və heç bir ölkəyə qarşı koalisiyalarda iştirak etmir. Onu süni şəkildə qarşıdurmanın tərəfi kimi təqdim etmək təkcə reallığa zidd deyil - bu, həm də bu kampaniyaları təşkil edənlərin öz maraqlarına ziddir. Çünki belə yanaşma uzunmüddətli etimad təməlini məhv edir.

Qısa müddətli ideoloji effekt yaradan "qonşunu düşmən göstərmək" cəhdi, əslində, regionun gələcəyinə qarşı yönəlmiş təhlükəli illüziyadır. Bu, nə sabitlik yaradır, nə də inkişaf üçün zəmin hazırlayır. Əksinə, informasiya terroru uzun illərin əməkdaşlıq infrastrukturlarını dağıdır və regionu xarici aktorların manipulyasiyasına daha açıq hala gətirir.

Reallıq budur: Azərbaycan İrana qarşı deyil. Azərbaycanın strateji xətti - regional sülh, iqtisadi tərəfdaşlıq, suverenliyə hörmət və mehriban qonşuluqdur. Əksini iddia edənlər İran xalqının deyil, xaosdan faydalanan qüvvələrin ssenarisini həyata keçirirlər.

Əgər İran və Azərbaycan doğrudan da gələcəyi birgə bölüşmək istəyirlərsə, əgər bu iki dövlət ortaq tarixə və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan münasibətləri qorumaq niyyətindədirsə - başlanğıc nöqtəsi bəllidir: həqiqət emosiyadan, məntiq şübhədən, fakt isə hay-küydən üstündür.

Regionda sabitlik istəyən hər kəs anlamalıdır: Azərbaycan nə düşməndir, nə də təhlükədir. Azərbaycan - qonşudur. Və bu qonşuluğun qədrini bilməyənlər tarix qarşısında məsuliyyət daşıyacaqlar.

Milli.Az