Böyük “şahmat taxtası“nda son oyun ABŞ Mərkəzi Asiyada nəyi hədəfləyir?

ABŞ Prezidenti Donald Trampın təşəbbüsü ilə Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistan liderlərinin iştirakı ilə Vaşinqtonda keçirilən “Mərkəzi Asiya–ABŞ” “C5+1” sammiti baş tutdu və regionun geosiyasi gündəminə yeni suallar əlavə etdi. Tramp administrasiyası Mərkəzi Asiya ölkələri ilə münasibətlərdə hansı yeni istiqamətləri müəyyənləşdirmək istəyir? ABŞ-ın regionda fəallaşması Çin və Rusiya tərəfindən necə qarşılanacaq? Bu xətt Mərkəzi Asiyanı yeni geosiyasi rəqabət — “soyuq müharibə”nin növbəti mərhələsinə sürükləyə bilərmi?

Mövzu ilə bağlı Moderator.az-a danışan konfiliktoloq Azər Hüseynov deyib ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə daha sıx əlaqələr qurmaq təşəbbüsləri yeni bir hadisə deyil. Onun sözlərinə görə,  ABŞ–Özbəkistan münasibətləri tarixində hərbi əməkdaşlıq nümunələri də mövcud olub:

“Lakin Vaşinqtonun Mərkəzi Asiya ölkələrini tam şəkildə öz nəzarəti altına almaq cəhdləri, təbii olaraq, Rusiya tərəfindən müsbət qarşılanmır. Eyni mövqe Çinə də aiddir — hər iki ölkə regionda ABŞ-ın siyasi və hərbi mövcudluğunu qəbul etmək istəmir. Digər tərəfdən, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin özləri də coğrafi baxımdan onlardan çox uzaqda yerləşən ABŞ-ın regional siyasətinə təkbaşına yaxınlaşmağın risklərini anlayırlar. Bu ölkələr üçün Rusiya və Çinin maraqlarını nəzərə almadan ABŞ-la dərin tərəfdaşlıq qurmaq real və davamlı siyasət sayılmaz. Xüsusilə keçmiş SSRİ-nin Mərkəzi Asiya respublikaları — o cümlədən Qazaxıstan və Özbəkistan — iqtisadi cəhətdən həm Rusiyadan, həm də Çindən ciddi şəkildə asılı vəziyyətdədirlər. Bu baxımdan ABŞ-ın bölgəyə yönəlik siyasəti daha çox təsir dairəsini genişləndirmək, regional proseslərə müəyyən mənada müdaxilə və təsir imkanlarını şaxələndirmək məqsədi daşıyır”.

Azər Hüseynov qeyd edib ki, ABŞ-ın əsas məqsədi birbaşa nəzarət deyil, təsir rıçaqlarını artırmaq və bölgədə strateji mövqeyini gücləndirməkdir:

 “Çünki artıq Əfqanıstanda əvvəlki kimi mövcud deyildir. Eyni zamanda, Rusiya son müharibə zamanı iqtisadi cəhətdən daha da gücləndi. Bu Amerikanı vadar edir ki, daha çox iqtisadi və logistika imkanları ilə Rusiya və Çinin üzərinə getsin. Çin isə son paradda dünyaya ciddi mesajlar verdi”.

Mehin Mehmanqızı