Departament direktoru: ÜST artıq 16 ildən çoxdur iqlim dəyişikliyi və sağlamlıq danışıqlarında iştirak edir MÜSAHİBƏ

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Ətraf Mühit, İqlim Dəyişikliyi və Sağlamlıq Departamentinin direktoru Maria Neiranın APA-ya müsahibəsi

- ÜST COP29-da iştirak etməklə nəyə nail olmaq istəyir? İqlim dəyişikliyi və sağlamlıq bir-biri ilə nə dərəcədə bağlıdır?

- ÜST artıq 16 ildən çoxdur iqlim dəyişikliyi və sağlamlıq danışıqlarında iştirak edir. Bizim üçün ən vacib məqam sağlamlığın danışıqların mərkəzinə qoyulduğundan əmin olmaqdır. Çünki əminik ki, sağlamlığa təkcə iqlim dəyişikliyi təsir etmir, həm də bizim üçün insanların sağlamlığı anlamasına əmin olmaq çox vacibdir. Biz həqiqətən əminik ki, ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin vacibliyini başa düşmək üçün sağlamlıq danışıqlarının mərkəzinə qoyula bilər. Bizim üçün iddialı iqlim dəyişikliyi müqaviləsi sağlamlıq müqaviləsidir. Ona görə də Paris sazişi bizim üçün sağlamlıq müqaviləsidir. Əgər bu həyata keçirilərsə, biz havanın çirklənməsi səbəbindən hər il 7 milyon insanın ölümünün qarşısını almış olacağıq. İqlim dəyişikliyinin həm birbaşa, həm də dolayı yolla sağlamlığa təsirlərinin geniş spektri var. Bunlar müxtəlif iqlim təhlükələri, məruz qalma və zəifliklərdən irəli gəlir və iqlim dəyişikliyi nəticəsində yaranan bəzi sağlamlıq nəticələrinə istiliklə bağlı xəstəliklər, ekstremal hadisələr nəticəsində xəsarət və ölüm halları, vektorla ötürülən xəstəliklər, səhiyyə sistemləri, səhiyyə müəssisələri və psixi sağlamlıqla bağlı narahatlıqlar daxildir.

- İqlim dəyişikliyinin yoluxucu xəstəliklərin və pandemiyaların yaranmasında rolu nədir?

- Əsasən, temperaturun, rütubətin və ya yağışın dəyişməsinin yoluxucu xəstəliklərin daha çox yayılmasına necə təsir etdiyini göstərən çoxlu sübutlar var. Məsələn, Peruda aparılan bir araşdırmaya görə, temperaturun cəmi bir dərəcə artması ilə birlikdə real xəstəliklərin sayının 6% artması müşahidə olunur. Bu, səhiyyə sistemlərinin əsasən bu epidemiya ilə mübarizə aparmağa hazır olduğu bir ölkədə baş verirsə, bu, həqiqətən də ciddi bir problem deyil. Lakin səhiyyə sistemlərinin sağlamlıq nəticələrinin daha yüksək insidenti ilə məşğul olmağa hazır olmadığı ölkələrdə beş yaşdan kiçik uşaqların ölümü kimi hallara çevrilə bilər. Əvvəllər yüksək dağlıq ərazilərdə olmayan malyariya və ya digər yoluxucu xəstəliklərin indi daha çox yayıldığını görürük. Vəba və ya digər yoluxucu xəstəliklərdə də daha çox artımın şahidi oluruq.

- COVID pandemiyasını da iqlim dəyişikliyinin nəticəsi hesab etmək olarmı?

- COVID pandemiyası təkcə iqlim dəyişikliyinin nəticəsi deyil, təbii ki, iqlim dəyişikliyi və ətraf mühitin deqradasiyası COVID pandemiyasına öz töhfəsini verir, çünki insanların təbii ehtiyatları necə tükətdiyini göstərən sübutlar var. Bu təkcə iqlim dəyişikliyi deyil. Həm də ətraf mühitin ümumi həddən artıq istifadəsi və istismarı, o cümlədən su ehtiyatları, torpaq, meşələrin qırılması ilə havaya vurduğumuz təzyiqlər buna təsir edir.

- COP29 təşkilatı nəticə əldə edəcəyinə inanırmı, COP29-dan gözləntiləri nədir?

- Biz COP29-un sədrliyi ilə çox fəxr edirik, çünki yəqin ki, siz bilirsiniz ki, onlar davamlılıq koalisiyasını işə salacaqlar. COP26 Böyük Britaniya, COP27 Misir, COP28 BƏƏ və daha sonra COP30 Braziliya prezidentlikləri ilə sağlamlığı inkişaf etdirmək üçün cəhd və əməkdaşlıq etməyi öhdəsinə götürmək niyyətindədirlər. Ona görə də bizim üçün bu COP29 tərəfindən həqiqətən strateji bir addımdır və böyük əməkdaşlıq səyidir. Çünki onlar həqiqətən sağlamlığı təşviq edən və inteqrasiya olunmuş şəkildə və birgə şəkildə inkişaf etdirməyə davam edəcək digər prezidentliklərlə işləmək istəyirlər ki, bu da ən yaxşısıdır. Bundan əlavə, Azərbaycan ölkələri və tərəfdaşları bir araya gətirən qlobal şəbəkə olan İqlim və Sağlamlıq üzrə Transformativ Fəaliyyət Alyansına (ATACH) qoşulub. Burada 91 ölkə var. Azərbaycan COP26 sağlamlıq öhdəliklərini yerinə yetirən və ATACH-ə üzv olan 91-ci ölkə oldu. 70-dən çox texniki tərəfdaşın hamısı birlikdə iqlim dəyişikliyi və sağlamlıqla bağlı işi irəli aparmaq üçün çalışır. Azərbaycanın Böyük Britaniya və digər tərəfdaşlarla birlikdə bu platformaya rəhbərlik etməsi bizim üçün şərəfdir.

Zülfiyyə Orucəliyeva