Əfşar Süleymani: İran nüvə silahıyla bağlı MAQATE ilə razılığla gəlsə, Amerika heç nə edə bilməyəcək SÖHBƏT

Sözügedən təlimlər  İranın müharibəyə hazır olduğunu göstərmək üçün hazırlanmış addımdır

Mövcud vəziyyət fonunda Üçüncü Dünya savaşının baş tutacağını düşünmürəm

Sözügedən məsələlər tezliklə bitməyəcək və müharibə ilə nəticələnsə, regionda vəziyyət çox pisləşəcək

Rusiya və Çin isə İrana dəstək verməyəcək, çünki hər iki tərəf məsələyə qarışmaq niyyətində deyil

 Əhalinin kommunal vəziyyəti ilə bağlı problemləri var və bu ölkənin rifahına böyük təsir göstərir

Son dövrlərdə İran daxili və xarici siyasətində bir sıra mühüm hadisələrlə diqqət mərkəzinə çevrilib. Ölkənin nüvə proqramı ilə bağlı danışıqların qeyri-müəyyən vəziyyətdə qalması, Qərblə davam edən sanksiyalar və İranın bölgədəki hərbi-strateji addımları beynəlxalq gündəmin əsas mövzularından biridir. Eyni zamanda, İranın daxili siyasətində baş verən dəyişikliklər, iqtisadi çətinliklər və ictimai narazılıqlar ölkənin gələcəyi ilə bağlı yeni suallar doğurur.

 İranın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Əfşar Süleymani İranın nüvə proqramı ilə bağlı son inkişaflar, Qərblə münasibətlərdə yaranan gərginlik, sanksiyaların təsiri və İranın Çabahar limanında keçirdiyi hərbi təlimlərin bölgəyə mümkün təsirləri ilə bağlı Sherg.az-ın suallarını cavablandırıb:

-Əfşar bəy, İranın daxili siyasətində son dəyişikliklər, bunun ölkənin iqtisadi və sosial vəziyyətinə təsiri haqqında nə deyə bilərsiniz? 

-İranın keçmiş rəhbərliyində bəzi səhvlərə yol verildiyinə və hazırki sanksiyalara görə iqtidasi vəziyyəti yaxşı deyil. Bu vəziyyətin davam etməsi həm valyutanı dəyərdən salar, həm də inflasiyanı çoxaldar. Eyni zamanda ölkə daxilində yoxsullaq yaranar və insanlar arasında narazılıq baş verər. Ona görə də Tehran hakimiyyətinin mövcud vəziyyəti normal hala salması lazımdır. İrana qarşı hansısa güclü dövlətin dəstəklədiyini görmürük. Çin və Rusiya sözdə İrana dəstək göstərəcəklərini desələr də, öz maraqlarını qoruyurlar. İran prezidenti isə iqtisadi durumun düzəldilməsini özü üçün önəmli vəzifə sayır. Əhalinin kommunal vəziyyəti ilə bağlı problemləri var və bu ölkənin rifahına böyük təsir göstərir. Həmin məsələlərin həlli isə daha çox sanksiyaların aradan qaldırılmasından asılıdır. Əgər sanksiyalar bitməsə, həmin problemlərin tam şəkildə həlli mümkünsüzdür. 

-İran və Qərb arasındakı gərginlik fonunda ölkənin iqtisadi sanksiyalardan çıxış yolları varmı?

-Sanksiyalardan çıxış yoluna bir neçə prizmadan yanaşmaq lazımdır. Sanksiylar İran daxilində illər boyu olub. Bu isə qeyd etdiyim kimi İranın iqtisadiyyatını kifayət qədər aşağı salır. Nüvə silahı, raket və hərbi məsələlərlə bağlı İrana tətbiq olunan sanksiylar öz təsirini göstərməyib. Sanksiyalar sadəcə olaraq nüvə silahının istehsalını bir qədər ləngidə bilər. Lakin İranın iqtisadi durumuna və əhalinin məişətinə ciddi təsirləri olmaqda davam edir. İranın nüvə istehsalı ilə bağlı işləri xeyli yüksəlib və raketləri hazırlanıb. Ona görə sanksiyanı tətbiq edən şəxslər öz niyyətlərinə çatmayıblar. Onlar əhalinin narazılığı fonunda İranın nüvə silahı istehsal etməkdən əl çəkəçəklərini düşünürdülər. İran nüvə silahını istehsal etmək üçün hətta nefti belə ucuz qiymətə sata bilər. Yəni İran sanskiyalara böyük əhəmiyyət verməyəcək. 

-İranın İsrail və Qərb ölkələrinə qarşı sərgilədiyi mövqe regionda yeni münaqişələrə səbəb ola bilərmi? 

-Məsələyə daha dəqiq yanaşdıqda İsrailin Amerika tərəfindən güclü şəkildə dəstəkləndiyini görürük. Qərb ölkələri və Amerikanın müttəhidləri İsrailə dəstək verirlər. Çin, Rusiya və Hindistan kimi ölkələr isə birbaşa dəstək göstərmirlər və  susmaqla kifayətlənirlər. Ona görə də İsrail həmin ölkələrə güvənərək insanları qətlə yetirir. Hazırda Orta Şərqdə baş verən hadisələr qismən sakitləşsə də, tam olaraq həll edilməyib. Lakin regionda Suriya məsələsi də gündəmdədir. Bəşər Əsəd hakimiyyətdən getdikdən sonra İsrail Suriyanın hərbi imkanlarını tamamilə qəsb etdi. Əgər İsrail savaşda tək olsaydı, çoxdan uduzardı. Amerika İsrailə hərbi cəhətdən xeyli köməklik göstərir. İran isə öz gücünü ortaya qoymağa çalışır. Sözügedən məsələlər tezliklə bitməyəcək və müharibə ilə nəticələnsə, regionda vəziyyət çox pisləşəcək. Rusiya və Çin isə İrana dəstək verməyəcək, çünki hər iki tərəf məsələyə qarışmaq niyyətində deyil. 

-İranın Çabahar limanında Rusiya və Çinlə keçirdiyi hərbi təlimlərin məqsədi nədir və bu təlimlər regionun təhlükəsizlik balansına necə təsir edə bilər?

-Sözügedən təlimlər  İranın müharibəyə hazır olduğunu göstərmək üçün hazırlanmış addımdır. İran bununa qarşı tərəfə müəyyən mesajlar göndərir. 

-Baş verən geosiyasi gərginlik fonunda Üçüncü Dünya Müharibəsinin başvermə ehtimalını necə qiymətləndirirsiniz?

-Mövcud vəziyyət fonunda Üçüncü Dünya savaşının baş tutacağını düşünmürəm. Üçüncü Dünya müharibəsi Rusiya və Çinin Amerika qarşısında durduğu vaxt baş verə bilər ki, belə bir şeyin olması da qeyri-mümkündür. Rusiya və Çin mövcud stuasiyada neytral mövqe sərgiləyəcəklər. Siyasi cəhətdən sözdə müəyyən sözlər versələr də, əməldə heç bir addım atmayacaqlar. Rusiya və Çin sadəcə olaraq savaşın olmaması üçün çalışa bilərlər.

-Bəs, İranın nüvə proqramı ilə bağlı atdığı addımları və beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası haqqında nə düşünürsünüz?  

-İranın nüvə məsələsinə Qərbin yanaşması köhnə hamam köhnə tas olaraq qalmaqdadır. İran və Amerika nüvə sazişi ilə bağlı razılaşma imzalandıqdan sonra Donald Tramp bundan çıxdı və narazılıqlar başladı. Avropa, Rusiya və Çin də heç bir iş görə bilmədi. Nüvə sazişi daxilində BMT Təhlükəsizlik Şurasının 21 və 32-ci qətnaməsini Amerika təsdiqləmişdi. Lakin Amerika sazişlə bərabər həmin qətnamədəki öhdəliklərinin də əleyhinə çıxdı. Amerikanın sazişdən çıxması və sanksiyalar başlatmasından sonra İran nüvəylə bağlı müəyyən irəliləyişlərə nail oldu. Bayden hakimiyyəti dövründə də İran və Amerika arasında nüvəylə bağlı müəyyən addımlar atılacaqdı, lakin baş tutmadı. 2025-ci ilin oktyabrında nüvə 21 və 32-ci qətnamənin vaxtı bitir. Həmin vaxta qədər İran və MAQATE razılığa gəlməsə, İranın nüvə proqramı BMT-nin təhlükəsizlik Şurasında qayıdacaq. İrana tətbiq olunan sanskiyalardan isə bir çox ölkələr öz xeyrinə istifadə etməyə çalışır. İran tərəfindən səsləndirən fikirlərdən bəlli olur ki, Amerika zorakılıq diliylə danışmasa, onlar danışıqlara hazırdır. Avropa ölkələri isə Tramp hakimiyyətə gəldikdən sonra qıraqda dayanırlar və İrana vəziyyəti Amerika ilə həll etməyi söyləyirlər. İran isə öz mövqeyində durmağa davam edir və müəyyən qədər nüvə istehsalında qərarlıdırlar. İranın nüvə silahıyla bağlı MAQATE razılığla gəlsə, Amerika heç nə edə bilməyəcək.