Ermənistan üçün həqiqət anı: İrəvan Aİ yə üzvlük üçün müraciət etməyə risk edəcəkmi?

"Ötən həftə Ermənistanda həqiqətən də tarixi bir hadisə baş verdi - Avropa İttifaqına tamhüquqlu üzvlüyün əldə edilməsi zərurəti milli qanunvericiliyin bir hissəsinə çevrildi. Müvafiq qanun layihəsi nə hökumət, nə də deputatlardan biri tərəfindən deyil, ümummilli təşəbbüs əsasında irəli sürüldü".

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə eurointegration.com.ua-nın materialında deyilir.

Rusiyada artıq bu qanuna reaksiya verilib və onun Ermənistanın Avrasiya İqtisadi İttifaqındakı (Aİİ) mövcud üzvlüyü ilə ziddiyyət təşkil etdiyi bildirilib. Bununla belə, Moskva hələlik "intiqam addımları"ndan çəkinir.

Bu qanun layihəsi təqdim edilərkən Rusiya onun qəbulu halında İrəvanın Aİİ-dən çıxmağa qərar verdiyini düşünəcəyini (və bu səbəbdən Ermənistan ixracatına məhdudiyyətlər tətbiq edəcəyini) bildirsə də, hazırda sadəcə "iki stulda eyni anda oturmaq mümkün deyil" bəyanatı ilə kifayətlənir.

Həqiqətən də, Avropa inteqrasiyasına dair qanunun qəbul edilməsi Ermənistan hakimiyyətinə həm Aİİ-də qalmaq, həm də eyni anda Avropa İttifaqına üzvlüklə bağlı ambisiyalar bəyan etmək imkanını aradan qaldırır. İndi Ermənistan hakimiyyəti Aİ-yə rəsmi üzvlük üçün müraciət etməlidir.

Nikol Paşinyan hökumətinin bu müraciəti gecikdirib-gecikdirməyəcəyi isə hakimiyyətin Avropa ambisiyalarının nə dərəcədə real olduğunu göstərəcək.

Aİ-dən qaçış və geri qayıdış

Ermənistanda uzun müddətdir Cənubi Qafqazın ən Rusiyayönümlü ölkəsi imici formalaşıb. Lakin bu imiclə ziddiyyət təşkil edən bir çox faktlar da var.

Məsələn, 2013-cü ildə Ermənistan "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramının liderlərindən biri idi və Ukrayna ilə birlikdə Vilnüsdə keçiriləcək sammitdə Assosiasiya Sazişini imzalamağa hazırlaşırdı.

Lakin Ukraynadan fərqli olaraq, Ermənistanın qəfil Aİİ-yə qoşulmaq niyyətini elan etməsi genişmiqyaslı ictimai etirazlara səbəb olmadı. Bu addım bir çoxlarının tənqidinə məruz qalsa da (o cümlədən indiki baş nazir Nikol Paşinyan da kəskin tənqidçilərdən biri idi), erməni cəmiyyəti üçün o zaman əsas məsələ Dağlıq Qarabağın nəzarətdə saxlanılması idi. Aİ-yə inteqrasiyadan imtina isə Moskvanın bu məsələdə dəstəyini qazanmaq üçün edilən ödəmə kimi qəbul edilirdi.

Maraqlıdır ki, 2018-ci il inqilabından sonra yeni seçilmiş baş nazir Paşinyan əvvəllər sərt tənqid etdiyi Rusiya ilə bu razılaşmanı şübhə altına almadı. Əksinə, Aİİ-nin "yenidən qurulması" və daha effektiv iqtisadi quruma çevrilməsi arzusuna diqqət yetirdi.

Köklü dəyişikliyə səbəb olan Qarabağ müharibəsi

II Qarabağ müharibəsi nəticəsində Azərbaycan Qarabağ üzərində tam nəzarəti bərpa etdi, Ermənistanda köklü dəyişikliklərə səbəb oldu. Rusiyanın hərəkətsizliyi və onun müttəfiq kimi etibarsızlığına dair məyusluq Ermənistanda Aİ-yə üzvlük ehtimalına dair yeni müzakirələrə yol açdı. Xüsusən də 2022-ci ildə "imkan pəncərəsi" açıldı – Aİ Ukrayna və Moldovaya namizəd statusu verdi və Gürcüstana da Aİ-yə üzvlük perspektivi tanındığını elan etdi (2023-cü ildə Gürcüstan da namizəd statusu aldı).

Moskvadan uzaqlaşmaq: Ermənistan Qərbə doğru dönüş edəcəkmi?

Bütün bu dəyişikliklərə baxmayaraq, İrəvan hələ də Rusiyadan tam uzaqlaşmağa tələsmirdi. Hətta Aİ-dən müsbət siqnal aldıqdan sonra belə konkret addımlar atılmadı.

2023-cü ilin martında Avropa Parlamenti Ermənistanın Aİ-yə üzvlüyünü nəzərdən keçirməyi təklif edən qətnamə qəbul etdi. Sənəddə qeyd olunurdu ki, "əgər Ermənistan namizəd statusu almaqda maraqlıdır və demokratiyasını gücləndirən dayanıqlı islahatlar yolunu davam etdirərsə, bu, Aİ-Ermənistan münasibətlərinin yeni mərhələsinə çevrilə bilər".

Lakin bu bəyanata baxmayaraq, İrəvanda Aİ-yə üzvlük üçün müraciət məsələsi sadəcə nəzəri müzakirə olaraq qalırdı. Digər tərəfdən, Ermənistan artıq iki ilə yaxındır ki, Rusiya tərəfindən yaradılmış Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) işində iştirak etmir, lakin rəsmi olaraq təşkilatdan çıxmaqdan çəkinir.

Bu addımların arxasında Qərbin Ermənistana verdiyi tövsiyələrin dayandığı iddia edilir - yəni Ermənistanın Aİ-yə inteqrasiyasını açıq şəkildə elan etməsinin Rusiyanı aqressiv addımlar atmağa təhrik edəcəyindən ehtiyat edildiyi bildirilir.

Lakin bu izahlar Ermənistan daxilində bir çoxlarını qane etmirdi və bu, Aİ-yə üzvlüyün qanunvericiliyə salınması təşəbbüsünə gətirib çıxardı.

Cəmiyyətin Aİ-yə dəstəyi

Avrointeqrasiya qanun layihəsi üzərində imza toplama kampaniyası 2023-cü ilin ortalarında başladı və bunu "Demokratik Qüvvələr Platforması" adlı Qərbyönlü partiyalar və qeyri-hökumət təşkilatları koalisiyası həyata keçirdi. İl sonuna yaxın tələb olunan sayda imza toplanaraq təsdiq üçün Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim olundu.

Bu qanun layihəsi daha çox deklarativ xarakter daşıyır – sənəddə Ermənistanın Aİ-yə üzvlüyünün xarici siyasətinin əsas məqsədi olduğu bildirilir və hökumətin bu istiqamətdə işləmək öhdəliyi qeyd olunur.

Əsas məqam isə hökumətin qanun layihəsini parlamentə göndərmək qərarı oldu ki, bu da artıq sadəcə bəyanatlar deyil, real addımların atılmağa başlandığını göstərdi.

Moskvanın reaksiyası: təhdidlər, amma real addımlar yoxdur

Rusiya hökumətində erməni avrointeqrasiya qanunu "ikili stulda oturmağın mümkün olmadığı" ilə izah edilib.

Rusiyanın baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk bu qanunu "ümumi sözlər" adlandırsa da, İrəvanın Aİ və Aİİ arasında seçim etməli olacağını bildirib. İki ay əvvəl isə Overçuk bu qanunun qəbulunu Ermənistanın Aİİ-dən çıxışının başlanğıcı kimi qiymətləndirmişdi.

Moskvanın hələlik konkret addımlar atmaması Ukrayna müharibəsi və sanksiyalarla izah oluna bilər – Rusiya hazırda Ermənistanla hətta ticarət müharibəsi başlatmaq imkanında deyil.

Bununla belə, Ermənistanın Aİ-yə rəsmi müraciəti əsl həqiqət anı olacaq – həm İrəvanın qərarlarının nə dərəcədə ciddi olduğunu, həm də Moskvanın buna necə reaksiya verəcəyini göstərəcək.

Alpər