Gəlin modeli: qadınlar hansı qəliblərə sığdırılır? ARAŞDIRMA

Toy günü qadın üçün sevinc və yeni başlanğıc kimi təqdim olunsa da, əslində bu gün çox vaxt görünməz qaydalarla müşayiət olunur. Gəlin olmaq sadəcə ailə qurmaq deyil, cəmiyyətin illərdir formalaşdırdığı bir obrazın içinə girməkdir. Bu obraz isə hər qadına eyni sualları ünvanlayır: necə görünməlisən, necə davranmalısan, hansı rolu qəbul etməlisən?

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Gözəllikdən başlayan təzyiq

Gəlinlik anlayışı ilk növbədə görünüş üzərindən qurulur. “İdeal gəlin” ağ libasda, incə bədən quruluşuna malik, mükəmməl saç və makiyajla təsəvvür edilir. Bu gözlənti bir çox qadını aylarla pəhriz saxlamaya, estetik müdaxilələrə və böyük xərclərə sürükləyir. Toydan əvvəl qadın üçün ən vacib məsələ xoşbəxtlik deyil, “necə görünəcəyəm” sualına çevrilir.

Davranış qəlibləri

Gəlin yalnız gözəl deyil, həm də sakit, anlayışlı, səbirli olmalıdır. Toy prosesində onun fikirlərinin arxa planda qalması, “ailəni incitməmək” üçün susması çox vaxt normal qəbul edilir. Gəlinin öz istəklərini açıq ifadə etməsi isə bəzən “kapriz” kimi qiymətləndirilir.

Ailəcanlı və asılı rol

Bir çox cəmiyyətlərdə, o cümlədən Azərbaycanda gəlinlik qadının ailədaxili rolunun əvvəlcədən müəyyən edilməsi anlamına gəlir. Yaxşı gəlin ev işlərini bacaran, ailəyə uyğunlaşan və çox zaman maddi baxımdan asılı olan qadın kimi təsəvvür edilir. Bu isə qadının karyera planlarını və şəxsi azadlığını arxa plana keçirə bilir.

Yaş və zaman təzyiqi

“Gəlinlik yaşı” anlayışı da qadınlar üçün ayrıca bir qəlib yaradır. Müəyyən yaşdan sonra evlənmək “gecikmiş qərar” kimi təqdim olunur. Bu isə qadınların şəxsi seçimlərini tələsməyə məcbur edir və bəzən düşünülməmiş nikah qərarlarına gətirib çıxarır.

Dünyada və Azərbaycanda gəlin olmaq: oxşarlıqlar və fərqlər

Dünyanın bir çox ölkəsində gəlinlik ənənələri dəyişməkdədir. Avropa və Şimali Amerikada son illər daha sadə toylar, fərdi seçimlər və qeyri-ənənəvi gəlinliklər yayılmağa başlayıb. Qadınlar toyun formatını, geyimini və mərasimini daha çox öz istəklərinə uyğun qurmağa çalışırlar. Buna baxmayaraq, sosial media və toy sənayesi qlobal miqyasda yeni gözəllik standartları yaradaraq təzyiqi tam aradan qaldırmır.

Azərbaycanda isə gəlin modeli daha çox ailə və cəmiyyət mərkəzlidir. Toy yalnız iki insanın deyil, iki ailənin hadisəsi sayılır. Böyük məclislər, zərgərlik, bahalı geyimlər və mərasimlər sosial status göstəricisinə çevrilir. Gəlinin davranışı, geyimi və hətta mimikaları belə diqqət mərkəzində olur. Bir çox hallarda qadının istəkləri ailə gözləntilərinin kölgəsində qalır.

Oxşarlıq ondadır ki, həm dünyada, həm də Azərbaycanda gəlin üzərində əsas yük yenə qadının üzərinə düşür. Fərq isə bu yükün hansı formada və hansı mədəni çərçivədə təqdim edilməsidir.

Gəlin modeli illərlə formalaşmış sosial qəliblərin məhsuludur. Bu qəliblər dəyişmədikcə, toy qadın üçün azadlıq və seçim günü deyil, uyğunlaşma və uyğun görünmə imtahanı olaraq qalacaq. Halbuki gəlin olmaq bir rol deyil, şəxsi bir qərardır. Cəmiyyətin və medianın vəzifəsi isə qadınları bu qəliblərə sığdırmaq yox, onların seçimlərinə hörmətlə yanaşmaq olmalıdır.

Bəs “yaxşı gəlin” kimdir?

Ənənəvi təsəvvürdə “yaxşı gəlin”:

-sakitdir,
-çox danışmır,
-hər kəsə uyğunlaşır,
-öz istəklərini arxa plana keçirir,
-ailədaxili gərginlikdə susan tərəf olur.

Bu model uzun illərdir normal kimi təqdim edilsə də, qadını tükəndirən və münasibətləri sağlam olmayan bir çərçivəyə salan yanaşmadır.

Sağlam yanaşmaya görə “yaxşı gəlin” nə etməlidir?

Özünü itirməməlidir

Yaxşı gəlin əvvəlcə öz kimliyini qoruyan qadındır. Evlilik onun arzularını, təhsilini, karyerasını və şəxsi sərhədlərini ləğv etməməlidir.

Açıq ünsiyyət qurmalıdır

Susmaq harmoniya yaratmır. Yaxşı gəlin:

-narahatlığını,
-gözləntilərini,
-razı olmadığı məsələləri
sakit və açıq şəkildə ifadə edə bilməlidir.

Hörmət tələb etməyi bacarmalıdır

Hörmət yalnız göstərilən deyil, qarşılıqlı olan dəyərdir. Yaxşı gəlin hörmətsiz davranışı “adət” adı ilə qəbul etməməlidir.

Məsuliyyəti paylaşmalıdır

Evdarlıq, uşağa baxım, ailə yükü təkcə gəlinin üzərinə düşməməlidir. Yaxşı gəlin yükü təkbaşına daşımağa yox, ədalətli bölüşdürməyə razı olan qadındır.

Ailəyə uyğunlaşarkən öz sərhədlərini qorumalıdır

Uyğunlaşmaq – özünü ləğv etmək demək deyil. Yaxşı gəlin harada “hə” deyəcəyini, harada “yox” deməli olduğunu bilməlidir.

Psixoloji və fiziki sağlamlığını önə çəkməlidir

Özünü tükəndirən qadın nə ailəyə, nə də münasibətə fayda verə bilər. Yaxşı gəlin:
-istirahətə,
-şəxsi zamana,
-emosional rahatlığa haqqı olduğunu bilməlidir.

“Yaxşı gəlin” nə etməməlidir?

-Hər şeyə susmamalıdır
-Hörmətsizliyi normallaşdırmamalıdır
-Özünü günahkar hiss etməyə məcbur qalmamalıdır
-“El nə deyər” qorxusu ilə yaşamalıdır
-Sağlam olmayan münasibətləri davam etdirməməlidir

Bəs ailə üçün “yaxşı gəlin” nə deməkdir?

Əslində sağlam ailə üçün yaxşı gəlin:
-qorxudan yox, hörmətdən yaşayan,
-məcburiyyətdən yox, seçimdən münasibət quran,
-tabe olan yox, ortaq olan qadındır.

“Yaxşı gəlin” anlayışı qadını qəlibə salmaq üçün yox, münasibəti sağlam qurmaq üçün yenidən düşünülməlidir. Yaxşı gəlin olmaq – hər kəsi razı salmaq deyil, özünü itirmədən ailə qurmağı bacarmaqdır.

Ayşən Vəli