Hər şey insan üçün…

Atomlardan qalaktikalara qədər hər şeyin bir-biri ilə sıx bağlı olması canlı və cansız bütün varlıqların insana xidmət etmək üçün yaradıldığını göstərir. Zəhərli arıdan min bir dərdə dərman olan balın alınması, əlsiz ipəkqurdudan min bir insana yaraşıq verən ipəyin əldə edilməsi, ev heyvanlarının ətləri, südləri və yunları ilə insanın xidmətində dayanması buna ən bariz misaldır. Bu prizmadan baxdıqda insan böyük bir kainat, kainat isə böyük bir insandır. Artıq son vaxtlar qərb elmi dairələrində də bu baxış bucağı ağırlıq qazanmaqdadır. Buna görə də, son vaxtlar “Anthropic Principle” nəzəriyyəsi ilə bağlı (mənası “hər şey insan üçündür”, “hər şey insana xidmət göstərir” deməkdir) geniş konfranslar keçirilməkdə və kitablar dərc olunmaqdadır. Belə konfranslardan birinin müəllifi isə London Universiteti İmperial Kolleci Fizika fakültəsinin professoru Fenq Lidr. İndi də hər şeyin insan üçün yaradıldığını sübut edən faktları çinli alimin dilindən eşidək:
“Hər şeydən əvvəl dünyamızı əhatə edən fiziki və kimyəvi mühitə nəzər salsaq, hər şeydə bizi təəccübləndirəcək dərəcədə bir sabitlik olduğunu görərik. Məsələn, atmosferdəki qazların nisbəti, yer səthindəki havanın temperaturu, yer səthindəki atmosfer təzyiqi və s. bu sabitliyin ən bariz nümunəsidir. İndi isə bu misallara aydınlıq gətirək.
Əgər Yer Kürəsi Günəşə indikindən daha yaxın olsa idi, Yer Kürəsində temperatur artacaqdı. Fərz edək ki, Yer Kürəsində temperatur + 100 dərəcə olsa idi, canlılardakı fermentlər məhv olacaq və canlıların yaşaması mümkün olmayacaqdı. Eyni şəkildə temperatur - 200 dərəcə olsa idi, kifayət qədər istilik enerjisi olmayacaq və Yer Kürəsində bir çox kimyəvi reaksiyalar getməyəcəkdi. Digər tərəfdən, atmosferin temperaturu 100 dərəcə Kelvin olmalıdır ki, insan havanı tənəffüs edə bilsin.
Yer Kürəsinin kütləsi də nə çox kiçik, nə də çox böyükdür. O, öz ətrafında bir atmosfer hava saxlaya biləcək kütləyə malikdir. İnsanın hərəkət etməsi onun bütün üzvlərinin birgə hərəkət etməsindən asılıdır. Bu da insan orqanizminin kifayət qədər bərk struktura malik olmasını tələb edir. Təbii ki, burada yerin cazibə qüvvəsinin də rolu çox vacibdir. Belə ki, aparılan hesablamalara görə, insanın Yer Kürəsində hərəkət etməsi üçün cazibə qüvvəsi ilə cismin kütləsi düz mütənasib olmalı, Yer Kürəsinin kütləsi isə 4x1025 - 4x1028 qr təşkil etməlidir. Bütün bu rəqəmlər bir daha Yer Kürəsindən başqa heç bir planetin bu fiziki keyfiyyətlərə malik olmadığını göstərir. Bu rəqəmlər həmçinin funksional baxımdan kainatda hər şeyin insana xidmət etdiyini sübut edir. Digər tərəfdən, dağların yüksəkliyinin sabit olması da Yer Kürəsinin insan həyatına uyğun yaradılmasına ən bariz misaldır. Əgər dağların hündürlüyü 10 km-dən çox olsa idi, Yer Kürəsi kainatda təhlükəsiz hərəkət edə bilməyəcək, insanlar Yer Kürəsində təhlükəsiz yaşaya bilməyəcəkdilər.
Digər tərəfdən, neytron və proton nisbətinin də Yer Kürəsindəki həyatın formalaşmasındakı rolu böyükdür. Əgər neytronun kütləsi protonun kütləsi ilə eyni olsa idi, onda neytron/proton = 1 olacaqdı. Nəticədə, helium 100 faiz olacağı üçün digər elementlər, xüsusilə də su, mövcud olmayacaqdı. Suyun olmaması isə Yer Kürəsində həyatın olmaması deməkdir. Digər tərəfdən, kainatın başlanğıcında neytronlar yaradılmasa idi, bu günkü kimyəvi elementlər olmayacaqdı. Bir sözlə, insanın yer üzündə mövcud olması üçün yer üzünün bütün fiziki və kimyəvi şərtləri əvvəlcədən hazır olmalı idi. Bütün bunları düşündükdən sonra istər-istəməz belə bir sual meydana çıxır: “Hər şey insana xidmət etdiyi halda, onda insan kimə xidmət edir?..”
Çinli professor bu suala cavab vermədən sözlərini bir çin atasözü ilə bitirdi: “Birdən birlər, birlərdən isə ikilər, üçlər doğur, bununla da hər şey bir başlanğıcda birləşir”...
Biz isə, öz növbəmizdə, bu sualın cavabını Qurani-Kərimdən bir ayə ilə vermək və yazımızı burada sona çatdırmaq istəyirik: “Ey insanlar! Sizi və sizdən əvvəlkiləri yaratmış Rəbbinizə ibadət edin ki, müttəqi olasınız (Allahdan qorxub pis əməllərdən çəkinəsiniz!). O Allah ki, sizin üçün yer üzünü döşədi, göyü isə tavan yaratdı, göydən yağmur endirdi və onun vasitəsilə sizin üçün müxtəlif meyvələrdən ruzilər yetişdirdi. İndi siz də Allaha (Onun heç bir oxşarı və bənzəri olmadığını) bilə-bilə şəriklər qoşmayın!” (Bəqərə surəsi, 2/22)
Murad Məmmədov