Hərb tarixində yeni növ idarəetmə: Ukrayna müharibəni oyuna çevirib , xal verir NYT

Ukrayna hökuməti "oyunvari” təşviq sistemi tətbiq edib: burada pilotsuz uçuş aparatları (PUA) bölmələri uğurlu hücumlara və düşmənin məhv edilməsinə görə xal qazanır, toplanan xallar isə daxili silah mağazası — Brave1 Market vasitəsilə Ukrayna istehsalı hərbi avadanlıqla dəyişdirilə bilər. Rəsmilər deyirlər ki, bu rəqabət əsgərlərin motivasiyasını artırır.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "The New York Times” yazır.

"Rus əsgərini yaralasan — 8 xal. Öldürsən — 12 xal. Rus dron operatoru daha bahadır: yaralasan — 15 xal, məhv etsən — 25 xal. Dron vasitəsilə rus əsgərini diri ələ keçirsən — bu, "cekpot” sayılır: 120 xal”, deyə nəşr yazır.

Toplanmış xal sayına görə bölmələr daha keyfiyyətli avadanlıq ala bilirlər. Bu, resursların onları effektiv istifadə edən komandalar arasında bölünməsini təmin edir. NYT bunu "rəqəmsal dövrdə ənənəvi medallar və rütbə artımlarının müasir, ani versiyası” adlandırır — qazanc dərhal hərbi məqsədlərə yönəlir.

"Bu, bizə düşməni dayandırmağa kömək edir. Əgər bu, əsgərlərimizə əlavə motivasiya verirsə, biz bu proqramı dəstəkləməyə hazırıq”, deyə Ukraynanın rəqəmsal transformasiya naziri Mixail Fyodorov bildirib.

Hazırda yarışda 400-dən çox dron komandası iştirak edir. Bəzi piyada bölmələri əvvəl dron bölməsi olmasa da, bu sistemdən yararlanmaq üçün onları yaratmağa başlayıblar.

Xallar necə verilir?

Yarışda xallar həm rus əsgərlərinə, həm də texnikasına dəyən zərbələrə görə verilir.

• Rus "reaktiv yaylım atəşi sistemi”nin məhv edilməsi — 70 xal,

• Tankın məhv edilməsi — 40 xal,

• Tankın zədələnməsi — 20 xal gətirir.

"İndi düşmən texnikasını tapmaq çox nadir haldır.Əgər meşədən bir texnika görünürsə, demək, onu vurmağa hazır olan dronların uzun bir növbəsi artıq gözləyir”, deyə pilotsuz aparat operatoru Red, 45 təsdiqlənmiş hədəfi vurduğunu bildirib.

"Axilles” polkunun komandiri Yuri Fedorenkonun sözlərinə görə, Ukrayna əsgərləri hər ay 25 minə qədər rus əsgərini öldürməli və ya ağır yaralamalı olur. Bu da Rusiyanın hər ay səfərbər etdiyi təxminən eyni sayda yeni çağırışçılara bərabərdir: "Bunu təmin etmək üçün Ukraynaya hər rus piyadasına ən azı iki zərbə dronu, yəni ayda 50 min dron lazımdır".

"Bəzən xal davası düşür”

Komandirlər və əsgərlər bildiriblər ki, onlar onsuz da düşmən texnikasını məhv etmək və rus əsgərlərini öldürmək üçün motivasiyaya malikdirlər.

"Biz diqqəti düşməni məhv etməyə, real tapşırıqların yerinə yetirilməsinə yönəldirik. Biz ora xal üçün yox, lazım olduğumuz yerə gedirik”, deyə  dron operatoru Stan bildirib.

Amma o da etiraf edib ki, xal sistemi müəyyən rəqabət yaradır və döyüş meydanında ilk hədəfi vuran olmaq üçün operatorlar arasında yarış olur.

"Əlbəttə, bəzən xallar üstündə çatlarda mübahisə edirik", deyə Stan qeyd edib.

Məsələn, bir maşın vurulanda bir neçə bölmə onu hədəf alıbsa, kim zərbəni endirib, kim xal qazanmalı, bu barədə mübahisə yaranırdı:

"Bu, bizim hədəf idi!”, "Biz birinci vurduq!”, "Bu bizim işimiz idi!” kimi sözlər olurdu".

Sistemin hələ müəyyən çatışmazlıqları da var — axı o yenidir. Bəzi komandirlər yeni dronların gec göndərildiyini bildiriblər, bəziləri isə bahalı rus texnikasını vurduqları halda bu hədəflərin sistemdə xal sayılmadığından şikayət ediblər.

Ukraynada vəziyyət

"Le Figaro” yazır ki, Kupyanskdən Dnepropetrovsk vilayətinin şərq hissəsinə qədər cəbhənin bir neçə istiqamətində eyni vaxtda böhranların yaranması Ukrayna ordusunun gücdən düşməsinin göstəricisidir — yəni artıq bütün əsas sahələrdə rusları saxlamaq çətinləşib.

Pokrovsk istiqamətində olan yüksək rütbəli Ukrayna zabitinin sözlərinə görə, rus qoşunları artıq Pokrovskun təxminən 60%-nə nəzarət edir və qonşu Rodinskoye və Mirnoqrad şəhərlərinə də daxil olurlar.

Qaynarinfo "xal sistemi” (E-bal / Brave1) haqqında dərindən, amma aydın və praktik şəkildə təhlili təqdim edir: Bu, nə işə yarayır, döyüşə necə təsir edir, psixoloji/etik risklər hansılardır və komandirlər/politikalar üçün konkret tövsiyələr nədir. Mənbə və sübutları da əlavə edirik. 

Qısa xülasə (nədir və necə işləyir)

Ukrayna "Army of Drones / E-bal” təşəbbüsü çərçivəsində dron bölmələrinə və bəzi piyadaya video ilə təsdiqlənmiş zərbələrə görə xal verilir. Toplanmış xallar Brave1 Market kimi daxili platformada avadanlıq və dron almaq üçün istifadə olunur — beləliklə, nəticə → yoxlama → mükafat dövrü formalaşır. Bu sistemin həm motivasiya, həm də sürətli resurs yönəltməsi məqsədi daşıdığı bildirilir. (TIME)

1. Operativ/taktiki təsirlər — nələr yaxşılaşdırır

• Sürətli resurs yönəltməsi: Xal sistemi hansı bölmənin effektiv işlədiyini ölçüb ona avadanlıq göndərərək logistikanı sürətləndirir — bürokratik ləngiməni azaltmaq üçün faydalıdır. (Business Insider)

• Hədəf prioritetləşməsi: Mərkəz komanda (yükünə görə) hansı növ hədəflərə daha çox xallar qoyacaqsa, ön xətdə həmin hədəflərə diqqət artır — məsələn, hava müdafiəsi, RŞAT və s. bu yolla prioritet ala bilər. (TIME)

• Məşğulluq və genişləndirmə: Piyada bölmələri də dron komandaları yaradır — bu, dron əməliyyatlarının miqyasını artıra bilir. (TIME)

2. Psixoloji təsirlər — yaxşı və pis tərəflər

Müsbət:

• Motivasiya və məmnunluq: Ani, ölçülə bilən mükafat (xal → avadanlıq) döyüşçüləri aktiv edir; "görünən nəticə” ilə motivasiya güclənir. (TIME)

• Rəqabət və performans: Komandalar arasında rəqabət meydana gəlir, bu da taktiki təşəbbüsləri və sürətliliyi artırır.

Mənfi / risklər:

• Desensitizasiya (insanları öldürməyə alışma): Qalibiyyətin xalla ölçülməsi insan hədəflərinə qarşı "oyun” davranışını doğura, empatiyanı zəiflədə və qətilləri fasiləsiz "xal toplama” aktına çevirə bilər. Bu, dron operatorlarının psixikasına uzunmüddətli mənfi təsir göstərə bilər. (e-ir.info)

• Hədəf seçimində çarpaz motivasiya: Bəzi hallarda bölmələr "xal üçün” daha asan və çox xal verən (amma taktiki cəhətdən zəruri olmayan) hədəfləri seçə bilər — ya da əksinə, dəyərli, amma sistemdə xal hesab olunmayan hədəfləri atmamaq. (Business Insider)

3. Etik və hüquqi problemlər

• Moral hazard: Uzaqdan "xal” uğrunda öldürmək ödənişsizləşir — bu beynəlxalq humanitar hüququn (LOAC) prinsipləri ilə toqquşa bilər (nisbilik, ayırdetmə, ehtiyat prinsipləri). (researchgate.net)

• Video əsaslı təsdiqin zəifliyi: Video görüntü həmişə tam kontekst vermir — yanlış identifikasiya və mülki zərər riski qalır. Belə səhvlər həm hüquqi, həm də reputasion fəsadlar yarada bilər. (Business Insider)

• Süni intellekt və avtomatika riski: Sistemlər AI ilə bağlandıqda hədəfləmə sürətlənir; əgər səhv baş verərsə, məsuliyyətin kimdə olduğu sual altında qalır. (EU Perspectives)

4. Texniki və sistem zəiflikləri (gamer davranışları)

• Xal mübahisələri / "kimin vurdu” disputları: Bir neçə bölmə eyni hədəfə hücum edəndə kimə xal verilməli sualı yarana bilər — təyinat və güvən məsələləri. (TIME)

• Saxta və ya manipulyasiya edilmiş video iddiaları: Video montajı və ya yanlış etiketləmə ilə xalların sui-istismarı mümkündür — xüsusilə də rəqəmsal yoxlama mexanizmləri zəifdirsə. (Business Insider)

• Mənbə/satınalma tıxanması: Populyar bölmələr çox xal qazananda bazar qiymətləri dəyişir, çatışmazlıq və gecikmələr yaranır — logistika yenə çətinlik yarada bilər. (Business Insider)

5. Potensial döyüş nəticələrinə təsiri (böyük mənzərə)

• Qısa müddətdə effektivlik artır: Dronların sayı, sayıqlığı və reaktivliyi artdıqca düşmənin itkiləri yüksəlir — bu, taktiki üstünlük verir. (TIME)

• Uzun müddətli risk: Əgər etik qaydalar pozularsa və ya mülki zərər artarsa, beynəlxalq tənqid, hüquqi məsuliyyət və məlumat müharibəsində geriləmə (propaganda itkisi) ola bilər. Bu da strateji faydanı poza bilər. (researchgate.net)

6. Tövsiyələr — komandirlərə, siyasətçilərə və texniklərə (praktik)

Komandirlərə / əməliyyat rəhbərlərinə:

1. Klar hədəfləmə prioritetləri təyin edin — hansı növ hədəflərə xal verilməsinin taktiki məqsədə xidmət etdiyini açıq yazın. (məsələn: hava müdafiəsi > kəşfiyyat infrastrukturu > hərbi nəqliyyat). (TIME)

2. Yoxlama protokollarını sərtləşdirin: Video üçün çoxpilləli təsdiq (geolokasiya, zaman möhürü, müstəqil gözlə yoxlama) tətbiq edin. Saxtakarlığı azaltmaq üçün DELTA kimi sistemlərdən istifadə et. (digitalstate.gov.ua)

3. Etika və hüquq təlimi verin: Operatorlara LOAC normaları, mülki-asker ayrımı və "use of force” qaydaları üzrə davamlı təlim keçin. (satp.org)

4. Psixoloji dəstək: Dron operatorları üçün mütəmadi psixoloji monitorinq və terapisiyə çıxış təmin edin (desensitizasiya riskini azaltmaq üçün). (e-ir.info)

Siyasətçilərə / müdafiə planlayıcılarına:

1. Məhdudiyyət və şəffaflıq çərçivəsi: Xal-balansının necə hesablandığını, nə üçün verildiyini ictimaiyyətdə məqbul və şəffaf edin.

2. Hüquqi mexanizmlər: Sanksiyalar, beynəlxalq hüquq və hesabatlılıq mexanizmlərini nəzərə alan siyasətlər hazırlayın.

3. Texniki audit: Brave1 və əlaqəli sistemlər üçün kiber-audit və məlumat təhlükəsizliyi yoxlaması aparın (dataların sızması, manipulyasiya riski var). (EU Perspectives)

Mediaya:

• Video iddialarını analiz edərkən konteksti soruşun — tək video həmişə bütün həqiqəti göstərmir; müstəqil yoxlamaya üstünlük verin. (Business Insider)

7. Nəyi gözləmək olar — gələcək dinamika

• Sistem təkamül edəcək: Daha avtomatlaşdırılmış yoxlama, AI dəstəyi və yeni logistika platformaları (Dot-Chain və s.) gələcəkdə görünə bilər. (Le Monde.fr)

• Digər orduların marağı: ABŞ və müttəfiqlər bu modeli müşahidə edir — çevik satınalma / motivasiya mexanizmləri gələcəkdə genişlənə bilər. (TIME)

Qısa yekun 

• Fayda: Sistem döyüş motivasiyasını artırır, dron əməliyyatlarını sürətləndirir və resursları effektiv bölür. (TIME)

• Risk: İnsanları öldürməyi "oyun”a çevirə, etik və hüquqi problemlər, saxtalaşdırma və psixoloji zədə yarada bilər. (e-ir.info)

• Konkret hərəkət: sərt yoxlama, etika təlimi, psixoloji dəstək və şəffaf hüquqi çərçivə tətbiq edilməlidir. (Business Insider)

Alpər