İki mədəniyyətin şairi Rəvan Cavid yazır

Rəvan CAVİD

Şeir ədəbiyyatın ən qocaman qoludur. Nə qədər yenilənsə, dövr, zaman, şəxsiyyət anlayışı xeyli dəyişsə də, şeirin üzərində həmişə ənənənin kölgəsi var. Poeziyada klassiklik ona görə bütün dövrlərdə daha çox diqqət cəlb edir.

Qədim mədəniyyət ocaqlarından olan Anadoluda şeir öz köklü təsirini həmişə qoruyub. Ən yenilikçi şair belə Anadolunun insanlarından, laylalarından, bərəkətli torpaqlarından yazıb, ya da onlara xitab edib. Türk ədəbiyyatında modernizmlə ənənəni birləşdirən, yeni ifadə tərzləri ilə keçmişə güzgü tutmağı bacaran şairlərdən biri də Ahmet Arifdir. Ahmet Arif şeiriyyatı Türkiyə mədəniyyətinin bütün ünsürlərini özündə cəmləşdirən az nümunələrdən biridir.

Ahmet Arif (1927-1991) sadəcə bir şair deyildi. O, Anadolunun səsi, bu torpaqlarda yaşayanların çəkdiyi dərdin, yaşadığı məhəbbətin və içində daşıdığı ümidin misralarda dillənmiş forması idi. Onun poeziyası sadəcə estetik gözəllik deyil, həm də bir mövqedir: xalqın, azadlığın və şəxsiyyətin müdafiəsidir.

Ahmet Arifin şeirlərinin şah damarı Anadolu insanıdır. Onun poetikasında xalqın dili heç bir bəzək-düzək olmadan, bütün saflığı və sərtliyi ilə yer alır. O, xalqın hisslərini böyük bir lirika ilə ifadə edir, lakin bu lirika intellektual bir romantizmdən çox, yaşanmış həyatın əks-sədasıdır.

Məsələn, məşhur "Həsrətindən pranqalar əskitdim" şeirində belə deyir:

Seni anlatabilmek seni

Sana anlatabilmek seni

İyi çocuklara, kahramanlara...

Bu misralarda aşiqin sevgilisi qarşısında duyduğu acizlik və eyni zamanda sevgisinin əzəməti, xalqın saf emosional ifadəsi ilə təqdim olunur. Şeirin strukturu, hər misranın təkrarı və qısa, vurğulu cümlələri klassik Anadolu danışıq formasına çox yaxındır.

Ahmet Arif öz poeziyasında kəndlinin sözlərini, əsgərin iç səsini, nənələrin dilindəki əfsanələri, ağıları və nağılları istifadə edir. O, akademik və intellektual elitanın dili ilə deyil, xalqın danışdığı dil ilə danışır, bu da onu oxucusuna daha da yaxınlaşdırır.

Ahmet Arifin poetikası üsyankarlıqla romantizmi birləşdirir. Onun şeirlərində insana eşq ilə vətən sevgisi bir-birindən ayrı düşünülmür. Onun sevgiləri idealizə olunmuş qadın fiqurları deyil, eyni zamanda azadlıq uğrunda mübarizə aparan xalqın simvoludur.

Məsələn, "Ay qaranlıq" şeirində belə bir misra var:

Seni sormam, seni aramam,

seni unuturum sanma

Bir kızı severim, bir de seni,

Bir de ölümü...

Bu misralarda "sevmək" anlayışı sırf romantik bir hiss deyil, sevmək burada həm də inandığı dəyərlər uğrunda yaşamaq deməkdir. Sevgili, ölüm və vətən bir simvollar üçlüyü kimi yanaşı durur. Bu, klassik romantik şeirlərdən fərqlənir və Ahmet Arifin poetikasının əsas özəlliklərindən biri olur.

Şair, sərbəst vəzndən istifadə etməklə yanaşı, xalq şeiri ritmini də qoruyur. Onun şeirlərində qəfil keçidlər, ani dəyişən emosiyalar və yüksək səsli təkrarlamalar oxucuda emosional bir yük yaradır. Bu da onun poeziyasını sadəcə oxumağa yox, yaşamağa vadar edir.

Ahmet Arif Diyarbakırda dünyaya gəlmişdi. Bu şəhər minilliklər boyu çoxmillətli, çoxmədəniyyətli və çoxdilli bir yerdir. Onun şeirlərində bu təbəqəlilik açıq-aydın sezilir. "Adiloş bəbənin ninnisi" adlı şeirində, bölgənin sosial-iqtisadi çətinlikləri, acı gerçəkliklər və folklorun poetik ahəngi birləşir:

Adiloş bebek, ağlama

Anan gül kokar, gül açar

Ağlama kuzum, ağlama...

Layla formalı şeirdə, həm şifahi xalq ədəbiyyatının strukturu, həm də regionun travmatik sosial həyatı poetik bir forma alır. Ana obrazı tipik türk mədəniyyətindəki "vətən-ana" konsepti ilə birləşir, lakin eyni zamanda kürd xalqının laylaları ruhunda yazılıb.

Ahmet Arif  kimliyini şüarla deyil, poeziya ilə ifadə edib, hər cəhətdən universal bir ədəbiyyat yaradıb.

Ahmet Arifin təsiri yalnız ədəbiyyat sahəsində deyil, musiqi, sənət və ictimai düşüncə sahələrində də güclüdür. Onun bir çox şeiri, başda Cem Karaca, Ahmet Kaya, Edip Akbayram və Selda Bağcan olmaqla bir çox sənətkar tərəfindən musiqiyə çevrilib. Bu, onun şeirlərinin ritmik gücünü və ictimai təsirini sübut edir. Məsələn, "Həsrətindən pranqalar əskitdim" şeiri, 1980-ci illərdə siyasi mübarizənin simvolik mətnlərindən birinə çevrildi. Bir çox tələbə hərəkatı, solçu və azadlıqsevər qruplar bu şeiri öz ideologiyalarının poetik ifadəsi kimi qəbul etdilər.

Bu gün belə, Ahmet Arifin misraları sosial şəbəkələrdə, divar yazılarında, pankartlarda və hətta gənclərin döymələrində belə yer alır. Onun şeiri yaşamağa, müqavimət göstərməyə, ümid etməyə çağırışdır.

Ahmet Arif XX əsr Türkiyə poeziyasının özünəməxsus və tayı-bərabəri olmayan səsidir. Onun şeirləri təkcə estetik gözəllik deyil, həm də sosial yaddaş, tarixi xatırlatma və insani vicdanın sədasıdır. O, Anadolu insanının, acının və ümidin şairidir.

Ahmet Arif iki dəfə həbs olunub. Onun şeirləri yaşadığı dövrdə iqtidar tərəfindən birmənalı qarşılanmayıb. Lakin xalqın ağrılarını ifadə etdiyi üçün, bunu cəsarətlə dilə gətirdiyinə görə dövrün işçi sinfinin dərin hörmətini qazanıb.

Sadəcə bir kitabı yayımlanıb onun - "Həsrətindən pranqalar əskitdim". Bu kitabdan sonra Ahmet Arif bir daha şeir yazmayıb.

Anadoludakı qədim mədəniyyətlərin poetik sintezini yaratmış Ahmet Arifin səsi, keçmişin aynası və gələcəyin istiqamətidir. Onun sözləri hələ də diridir, çünki o, zaman üçün deyil, insanlar üçün yazıb.