İnsan niyə əqidəsiz olmalıdır? Orxan Saffari yazır…

Adətən, hansısa bir əqidəyə sadiq olan, müəyyən dəyərlər uğrunda mübarizə aparan insanlar əqidəsini dəyişdiyi zaman xoş qarşılanmır.

Tələb isə sadədir: “Əqidəyə sadiq qalmaq lazımdır”.

Ancaq niyə? İnsan doğrudan da əbədi olaraq əqidəsinə sadiq qalmalıdırmı? Bu, niyə məcburiyyət olmalıdır? Əqidəyə sadiq qalmağın insan üçün ziyanları nədir?

Ümumiyyətlə, əgər bir əqidə dəyişmirsə, ona kor əqidə demək daha düzgündür. Məlum, insan isə dəyişən varlıqdır.

Başqa cür desək, insan daim inkişaf edir. Yəni bilik artır, təcrübə genişlənir, həyat şəraiti dəyişir. Sabit əqidə isə dəyişməzlik tələb edir. Hər şeydən əvvəl, məhz bu iki şey bir-birinə ziddir. Əgər insan dəyişirsə, əqidə də dəyişməlidir. Əqidəyə kor sadiqlik insanın öz inkişafına qarşı çıxması deməkdir.

Bu mənada, sabitlik illüziyadır.

Əslində, əqidə çox vaxt təsadüfi formalaşır. Bəs yaxşı, təsadüfi formalaşan bir anlayış niyə, necə müqəddəs ola bilər?

Bir insanın əqidəsi adətən ailə mühitindən, cəmiyyətin təsirindən, təsadüfi oxuduğu bir kitabdan, gənclik emosiyalarından yaranır. Belə təsadüfi formalaşmış bir şeyə ömür boyu sadiq qalmaq da bir az məntiqli görünmür.

Əqidə insanı müəyyən çərçivəyə salır, əqidənin üfiqləri yoxdur. Məhz bu çərçivə isə alternativ fikirləri rədd edir, insanı qütbləşdirir, özünü haqlı, başqalarını haqsız görməyə məcbur edir. Bu da həm etik, həm intellektual baxımdan təhlükəlidir.

Üstəlik, əiqidəyə sadiqlik çox vaxt qorxuya əsaslanır. İnsanlar əqidələrini dəyişməkdən qorxurlar, çünki kimliyini itirməkdən qorxur, “yanılmışam” deməkdən çəkinir, sosial təzyiqdən ehtiyat edir. Bu isə rasional seçim deyil, psixoloji müdafiə mexanizmidir.

Ümumi götürsək, əqidə çox vaxt emosional bağdır, rasional seçim deyil. İnsanlar əqidələrinə məntiqə görə yox, emosiyaya görə bağlanırlar. Bu isə onları manipulyasiyaya açıq edir.

Bəs niyə insanlar həmişə əqidəsinə sabit qalan insanları sevir, belə olmasını istəyir?

Bu cür məcburiyyətin səbəbləri çox vaxt sosialdır, insani deyil. Çünki cəmiyyət həmişə sabitlik istəyir. Dəyişən insanlar idarəolunmaz olur. Sabit əqidə isə cəmiyyət üçün rahatdır.

Din, ideologiya, siyasi hərəkatlar- hamısı sadiqlik tələb edir. Çünki sadiqlik güc yaradır.

İnsanlar həm də kimlik axtarır. Əqidə də bu mənada kimlik verir. Kimlik isə psixoloji rahatlıq yaradır.

Əqidə əsasən inanclardan yaranır, dəlillərdən yox. Dəlil dəyişdikcə, fikir də dəyişməlidir. Amma “əqidə” tələb edir ki, faktlar dəyişsə də, yeni sübutlar ortaya çıxsa da, gerçək elə gözünün içinə baxıb “yanılırsan” desə də, sən eyni fikirdə qalmalısan.

İnsanlar əqidələrinə yapışır, çünki dəyişsələr özlərini itirmiş olacaqlarını düşünürlər.
Psixologiyada buna identiklik narahatlığı deyilir.

Bu, yalançı qəhrəmanlıq hissi yaradır:
“Sabit qaldım, dəyişmədim, məğlub olmadım”.

Əslində isə, dəyişmək cəsarət tələb edir.
Dəyişməmək qorxunun nəticəsidir.

Məsələn, Antik dövrdə Sofistlər sabitqədəm olan fikirlərə güvənmirdilər. Onlar da həqiqət anlayışının dəyişkən anlayış olduğunu düşünürdülər. Yaxşı, həqiqətlər dəyişirsə, insan necə əqidəli qala bilər və ya qalmalıdır?

Əqidə əslində, fəaliyyətdə olmayan düşüncədir. Düşüncə sual verir, əqidə isə cavabı əvvəlcədən bilir. Fəlsəfə tarixi göstərir ki, irəliləyiş həmişə sadiqlikdən yox, şübhədən doğub.

Bu baxımdan, əqidəyə sadiqlik həqiqətin deyil, keçmişin müdafiəsidir.

Xülasə, insan əqidəyə yox, gerçəkliyə, məntiqə və davamlı yenilənməyə sadiq qalmalıdır…

Orxan Saffari

Gununsesi.info