İraqın Dəclə çayı yox olmaq təhlükəsi ilə üz üzədir

İraqın məşhur Dəclə çayı ciddi şəkildə çirklənib və qurumaq təhlükəsi ilə üzləşib. Çayı xilas etmək üçün təcili tədbirlər görülməsə, onun sahillərində yaşayan qədim icmaların həyatı kökündən dəyişəcək.

AZƏRTAC xəbər verir ki, Dəclə Mesopotamiyadan başlayan iki məşhur çaydan biridir. Bu gün Dəclənin suları suvarma, nəqliyyat, sənaye, elektrik enerjisi istehsalı və hövzəsində yaşayan təxminən 18 milyon iraqlının içməli su təchizatı üçün istifadə olunur.

İraqın cənubundakı Amara şəhərində, çayın sahilində yaşayan mandeili dini lider Şeyx Nidham bildirib: “Su olmasa, həyat da olmaz”. Bu barədə “The Guardian” qəzeti yazır.

Mandeililər dünyanın ən qədim qnostik dinlərindən birinin tərəfdarlarıdır. Cənubi İraq min ildən çoxdur ki, onların vətənidir, xüsusən də Maysan əyaləti. Əyalət paytaxtı Amara Dəclənin sahilində yerləşir. Su onların inancında mühüm rol oynayır və həyatdakı hər bir vacib hadisə ritual təmizlənmə tələb edir. Nikah mərasimləri suda başlayır və ölümdən əvvəl mandeililəri son təmizlənmə üçün çaya aparmaq lazımdır.

Çayın vəziyyəti artıq on illərdir pisləşir. Təmizləmə qurğularının dağıdılmasından sonra çirkab suları su anbarlarına sızmağa başladı. İllərdir davam edən sanksiyalar və münaqişələr infrastrukturun heç vaxt tam bərpa olunmamasına səbəb oldu. Bu gün İraqın cənub və mərkəzi hissəsindəki şəhər ev təsərrüfatlarının yalnız 30%-i təmizləyici qurğulara qoşulub. Kənd yerlərində bu göstərici 1,7%-ə düşür.

Məişət tullantıları ilə yanaşı, çaya kənd təsərrüfatı axıntılarında, tibbi tullantılarda və neft sektoru da daxil olmaqla sənaye tullantılarında olan kimyəvi gübrələr və pestisidlər atılır. 2022-ci ildə aparılan araşdırma göstərib ki, Bağdaddakı bir çox sahələrdə suyun keyfiyyəti “pis” və ya “çox pis" kimi qiymətləndirilib. 2018-ci ildə cənubdakı Bəsrə şəhərində ən azı 118 min insan çirklənmiş su içdikdən sonra xəstəxanaya yerləşdirilib.

Dəclə çayının həcmi də kəskin şəkildə azalıb. İraqda, xüsusən də ölkənin səth sularının ən azı 85%-ni istehlak edən kənd təsərrüfatında su çox vaxt həddindən artıq istifadə olunur.

İqlim böhranı ciddi zərər vurur. İraqda yağıntıların 30% azalması qeydə alınıb və ölkə, demək olar ki, yüz ildə ən güclü quraqlığı yaşayır. 2035-ci ilə qədər şirin suya tələbatın təklifi üstələyəcəyi gözlənilir. Bu yay Dəclə çayının səviyyəsi o qədər aşağı olub ki, insanlar onu asanlıqla piyada keçə biliblər.