Kirill Krivoşeyev: ABŞ indiyədək Azərbaycanın Ermənistanla sülh şərtlərinə qarşı çıxıb

Tanınmış rusiyalı jurnalist və postsovet mütəxəssisi Kirill Krivoşeyev Caliber.Az-a müsahibəsində ABŞ-la Ermənistan arasında imzalanmış strateji tərəfdaşlı xartiyası haqda fikirlərini bildirib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

— Kirill, Ermənistan və ABŞ arasında bu yaxınlarda imzalanmış Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasını necə qiymətləndirirsiniz?

-Düşünürəm ki, bu, ötən ilin aprelində Bakıda çox danışılan üçtərəfli Aİ-ABŞ-Ermənistan görüşünün məntiqi davamıdır. Amma mənim qəti mövqeyim ondan ibarətdir ki, həmin görüş və bu strateji saziş əsasən müdafiə ilə bağlı deyil, iqtisadiyyatla, ilk növbədə enerji ilə bağlı idi. Heç kimə sirr deyil ki, Ermənistan enerjidən həddən çox asılıdır və Qərbin bunun üçün edə biləcəyi şey Metsamor AES nəhayət 2036-cı ildə istismardan çıxanda yeni atom elektrik stansiyası tikməkdir. Bu vaxta qədər başqa bir atom elektrik stansiyası layihəsi artıq mövcud olmalıdır ki, heç olmasa Ermənistanın öz elektrik enerjisi olsun.

Sazişin digər bəndlərinə gəlincə, qrant dəstəyi və islahatlara dəstək də əslində vacibdir. Bəs görək Ermənistan 2024-cü ildə Qərbdən nə alıb? Bu müddət ərzində ABŞ-dan 65 milyon dollar, Avropa İttifaqından isə 270 milyon avro vəd edilib. O da məlumdur ki, 2025-ci ildə Ermənistan Aİ-dən cəmi 13 milyon avro alacaq. Bəli, bu, kiçik bir məbləğdir, amma yenə də bir şeydir, çünki bu, dövlət büdcəsini yüngülləşdirməyə və hansısa yolla məmurları düzgün istiqamətə yönəltməyə imkan verir.

Və daha bir məsələ. Ötən ilin iyulunda Ermənistan Ukraynanı silahlandıran Avropa Sülh Fondundan cəmi 10 milyon dollar alıb və bu, etiraf etməliyik ki, Ermənistan kimi kiçik bir ölkə üçün belə gülməli puldur. Ona görə də mənə elə gəlir ki, ABŞ ilk növbədə iqtisadiyyata və enerjiyə diqqət yetirib, ikincisi, Vaşinqton İrəvanın vacib hesab etdiyi mövqelərini dəstəkləyib. Məsələn, ABŞ hesab edir ki, Bakının gördüyü formada Zəngəzur dəhlizi olmamalıdır, bu, suveren marşrut olmalıdır, hansı ki, orada erməni qoşunları və sərhədçiləri bu yolun bütün uzunluğuna nəzarət edirlər və bunun açarı Almatı bəyannaməsidir. Azərbaycan sərhədin delimitasiyasını o ruhda görür ki, hər şey yerində reallıqlar əsasında həll olunmalıdır. ABŞ bununla razılaşmır.

— Sizin qiymətləndirməyinizə görə, Xartiya gələcəkdə Ermənistanda ABŞ/NATO bazalarının yaranmasını nəzərdə tutmur?

— Mən buna yaxın gələcəkdə ehtimal vermirəm, çünki Ermənistan Rusiya hərbi bazasını Gümrüdən çıxarmayacaq və eyni ərazidə müxtəlif bloklardan iki bazanın yerləşdirilməsi təhlükəli və yersizdir. Digər tərəfdən, Ermənistan həmişə vurğulayır ki, Rusiya bazasını öz ərazisindən çıxarmaq niyyətində deyil, üstəlik, Yerevan İranın maraqlarına hörmətlə yanaşmağa çalışır. Ermənistanda NATO bazalarının peyda olması İranın xoşuna gəlməyəcək. Tehranı niyə qıcıqlandırsın ki?

Bütövlükdə Avrasiyada təhlükəsizlik strukturunu formalaşdıracaq Rusiya-Ukrayna müharibəsinin necə başa çatacağı tam aydın olmadığı üçün uzunmüddətli perspektivdə nələrin baş verə biləcəyini söyləmək çətindir. Ona görə də bu son dərəcə mühüm proses hələ tamamlanmamış dünyanın mənzərəsini müzakirə etmək tezdir.

- Niyə, sizcə, xartiya Baydenin Ağ Evdə qalmasının son günlərində imzalanıb?

— Doğrudan da, belə bir sənədin Co Baydenin prezidentliyinin son günlərində bağlanması vacibdir, çünki Donald Trampdan belə bir şey gözləmək olmazdı. Amma indi hansısa deklarativ sənəd bağlamaq lazımdır ki, ondan sonra müraciət etmək və pul tələb etmək olsun.

Digər tərəfdən, prezidentlik müddətinin əvvəlində Trampın çox güman ki, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə vaxtı olmayacaq. Təbii ki, burada fərqli məntiq ola bilər, amma məncə, Ermənistanla indi belə bir sənəd bağlamağa nail ola bilsəyinə arxayın olsaydi, çətin ki, o, tələsərdi.

— Paşinyan hökumətinin dəfələrlə hazır olduğunu bildirdiyi sülh naminə Ermənistan konstitusiyasına yenidən baxmağa qərar verəcəkmi?

— Nikol Paşinyan bu yaxınlarda Bakının iki vacib şərtini qəbul etməyə hazır olduğunu bəyan etdi. Bu, onun çox əziyyət çəkdiyi Roma Əsasnaməsinin ratifikasiyasını və indiki vəziyyətdə həqiqətən tamamilə mənasız olan ATƏT-in Minsk Qrupunun buraxılmasını mənasız edən qarşılıqlı iddialardan imtinadır. Bakı Ermənistan Respublikasının Konstitusiyasına yenidən baxılmasında israr etməkdə davam edir. Amma diqqəti ona yönəltmək istərdim ki, Nikol Paşinyanın hakimiyyətdən getməsi sülh prosesini dayandıracaq. Və bu halda çox şeyə yenidən başlamaq lazım gələcək. Yəni yeni hakimiyyətlərlə əlaqələr qurmaq və onların necə olacağını demək çətindir. Çox güman ki, ilk mərhələdə yeni hakimiyyət öz sələfindən fərqli bir şey göstərməli olacaq. Ona görə də Bakının konstitusiya ilə bağlı təzyiqi Nikol Paşinyanın mövqeyinin zəifləməsinə və onun 2026-cı ildə mümkün məğlubiyyətinə səbəb ola bilər.

Bu yaxşıdır? Mənim fikrimcə, yox, mənə elə gəlir ki, sülh prosesi başa çatmalıdır. Mən münaqişənin sülh yolu ilə, güc tətbiq etmədən həllinin tərəfdarıyam. Və məsələ Paşinyanın yaxşı siyasətçi olub-olmamasından getmir, şəxsən mən Ermənistanda sabitliyin pozulmasının əleyhinəyəm. Bu, ilk şeydir.

İkincisi, Paşinyan üçün konstitusiyanın yenidən yazılması çox çətindir, çünki bu, böyük siyasi risklərə səbəb ola bilər. Ona görə də Bakının İrəvana təzyiqinin yeni güzəştlərə gətirib çıxaracağını, yoxsa bütün strukturu tamamilə sındıracağını söyləmək çətindir. Burada çox diqqətli olardım. Konstitusiyaya düzəlişlər elə gizlədilməlidir ki, necə deyərlər, qalın şəkər qatının altında olsun. İnsanlara bunun müqabilində yaxşı bir şey təklif etmək üçün. Ancaq bunu düşünmək və inkişaf etdirmək lazımdır. Bu, çox mürəkkəb siyasi prosesdir.

Eyni zamanda, əgər Əsas Qanuna dəyişiklik edilsə, bu, elə olacaq ki, referendumda xalq Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad etməyən konstitusiyaya səs verəcək və ya bəyannamənin özü dəyişdiriləcək. Bu barədə İrəvanın özündə bir söz deyiləcək, amma onlar başqa bir şey təklif edərək, bu faktı diqqətlə susduracaqlar. Rusiya konstitusiyasını necə dəyişdirdiklərini xatırlayın? Rus dilinin zəhmətkeş insana hörmət olduğunu, əslində bütün məqamın Vladimir Putinin müddətini sıfırlamaq olduğunu xatırlatmadan. Paşinyan da bunu etməlidir və bu, çətindir.

Ermənistan yeni konstitusiya qəbul edərsə, çox güman ki, Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad olmayacaq.

Tərcümə - Elçin Bayramlı