Konstitusiya: Dövlətçiliyimizin hüquqi əsaslarının bazası

1918-1920-ci illərdə cəmisi 23 ay mövcudluğunu qoruyub-saxlayan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hələ o vaxt dövlətin əsas Qanununu qəbul etməyə müvəffəq olmuşdu. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya tarixi məhz həmin dövrə təsadüf edir.

Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyası 1921-ci il may ayının 19-da Ümumazərbaycan Sovetlər Qurultayında qəbul edilib. 1925-ci ildə mart ayının 14-də isə həmin Konstitusiyaya müəyyən əlavələr və dəyişiklər edilib. 1927-ci ildə martın 26-da isə V Ümumazərbaycan Sovetlər Qurultayında növbəti Konstitusiya qəbul edilib. Daha sonralar, 1936 və 1937-ci illərdə Azərbaycan SSR-nin yeni Konstitusiyası qüvvəyə minmişdir.

1978-ci ildə Ümumimilli lider Heydər Əliyevin təklifi ilə, 1977-ci ildə hazırlanan Konstitusiya layihəsinin 73-cü maddəsi dəyişərək, bu formada təqdim edilir: “Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir”. Ulu Öndər Heydər Əliyevin güclü siyasəti nəticəsində 1978-ci il aprel ayının 21-də Azərbaycan dilinə dövlət dili statusu verilir.

1978-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiya 1980-cı ilin ikinci yarısından etibarən yenidən müəyyən dəyişikliklərə məruz qalır.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasının müstəqillik əldə etməsi uğrunda apardığı mübarizə ötən əsrin 90-cı illərində öz bəhrəsini verir və Azərbaycan yenidən müstəqilliyini bərpa edir. Bütün bunlar Heydər Əliyevin böyük zəhməti və güclü siyasəti nəticəsində həyata keçmişdi. Xalqın tələb və istəyi ilə hakimiyyətə gələn Ümummilli lider Heydər Əliyev həmin dövrdə güclü islahatlar və yenidənqurma işləri həyata keçirir, dövlətin, xalqın inkişafı naminə mühüm qərarlar qəbul edir.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə yenidən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının layihəsi hazırlanır. 1995-ci il noyanr ayının 12-də təşkil edilmiş referendumda seçicilərin 86 faizi iştirak edərək Konstitusiyanın qəbul edilməsinə səs vermişlər. Hazırlanmış yeni Konstitusiya layihəsi 91.9 faiz səs toplayır və 1995-ci il 27 noyabr tarixində Dövlətin Əsas Qanunu kimi qüvvəyə minir.

1995-ci il noyabr ayının 12-də ilk dəfə olaraq respublika parlamentinə çoxpartiyalı sistem əsasında demokratik seçkilər də həyata keçirildi. Ulu Öndər Heydər Əliyevin qəbul etdiyi Konstitusiya milli dövlətçilik tarixində müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Məhz buna görə 1996-cı ildə qəbul edilmiş Fərmana əsasən hər il 12 noyabr tarixi Konstitusiya Günü kimi qeyd edilir.

Milli Konstitusiyanın qəbul edilməsi olduqda əhəmiyyətli hadisədir. Həmin Konstitusiya Azərbaycanda demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu istiqamətində əsaslı baza yaratdı, onun inkişafına təkan verdi, eyni zamanda hakimiyyət bölgüsünün prinsiplərini də müəyyənləşdirmiş oldu. Bundan başqa Konstitusiya vətəndaş hüquqlarının müdafiəsini qanunvericilik çərçivəsində həyata keçirilməsinə geniş şərait yaratdı, bununla da dövlət məhkəmə hakimiyyəti orqanları üzərinə mühüm vəzifə qoymuş oldu.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 158 maddəsindən 48-i birbaşa olaraq insan hüquqlarının müdafiəsinə xidmət edir. İnsanların hüquq və azadlıqlarını təsbit edən üçüncü fəsil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının əsasını təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin Qanun Azərbaycanda yaşayan, dinindən, irqindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarını nəzərdə tutur.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dövlətin müstəqilliyini, suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, cəmiyyətin demoratikləşməsini, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar olmasını, qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq, bazar iqtisadiyyatını formalaşdırmaq kimi mühüm məqamlar öz əksini tapmışdır.

Ölkəmizin sürətli inkişafı növbəti illərdə Konstitusiyada müəyyən dəyişikliklərin edilməsi ilə nəticələnmiş, 2002-ci il avqustun 24-də səsvermə yolu ilə Konstitusiyanın 24 madəssində 29, 2009-cu ildə 18 mart tarixində isə 25 maddəyə 30-dan artıq əlavə və dəyişiklər olunub. Təbii ki, bu dəyişikliklər dövlətin sosial-iqtisadi bazasının güclənməsinə, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarına təminat verilməsinə və dövlət prinsiplərini təsbit etmək imkanlarından irəli gəlir.

Cənab Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2016-cı il sentyabrın 26-da yenidən referendum keçirilir və Konstitusiyada üçüncü dəfə əlavə və dəyişikliklər edilir. Həmin dəyişikliklər Konstitusiyanın 29 maddəsinə 41 əlavə və dəyişikliklə nəticələnir, bu da müxtəlif sahələri əhatə edərək, insan hüquqları və azadlıqlarını, məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının və bələdiyyələrinin işinin təkmilləşdirilməsini nəzərdə tutur.

Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Müzəffər Ordumuz Azərbaycan torpaqlarını erməni işğalından azad edərək, ərazi bütövlüyümüzü təmin etdikdən sonra xalqımız 12 noyabr Konstitusiya Gününü artıq iki ildir ki, bütün torpaqlarımızda böyük sevinc və qürurla qeyd edirlər.

Pərvanə Talıbova

YAP Yasamal rayon təşkilatının fəalı, Azərbaycan Milli Konservatoriyası tərkibində İncəsənət Gimnaziyasının müəllimi