Körpə Bələmək Qədim Adət və Müasir Tələblər ARAŞDIRMA

Yenidoğulmuş körpəni bələmək (qucaqlama üsulu ilə bədənini sıx şəkildə sardaq bağlamaq) uzun illər boyunca bir çox mədəniyyətdə tətbiq edilən, ancaq son zamanlar həm də elmi baxımdan qiymətləndirilən bir praktikadır. Bu vərdişin faydalı olub-olmadığı ilə bağlı suallar, valideynlər və xüsusilə birinci dəfə ana-ata olanlar üçün olduqca maraqlıdır.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Bələməyin mümkün faydaları

Uşağın özünü ana bətnindəki kimi təhlükəsiz hiss etməsi: Körpələr doğulduqdan sonra bətn xaricindəki dünya ilə tanış olurlar və bu keçid onlar üçün narahatlıq doğura bilər. Sıx şəkildə bələmək körpəyə bətnin sıx və isti mühitini xatırladır, bu da onu sakitləşdirə və adaptasiyanı asanlaşdıra bilər.

Refleks hərəkətlərin azaldılması: Körpələrdə “Moro refleksi” (qorxu refleksi) adlanan bir refleks var ki, bu zaman qəfil səs, işıq və ya toxunuş nəticəsində qollarını açıb-aşağı salırlar. Bu onların oyanmasına və ağlamasına səbəb ola bilər. Bələmək bu refleksi yumşaldaraq daha rahat və uzun yuxuya səbəb ola bilər.

Yuxu rejiminin yaxşılaşması: Tədqiqatlar göstərir ki, düzgün şəkildə bələnmiş körpələrin daha uzun və dərin yuxuya getmə ehtimalı artır. Bu həm körpə, həm də valideynlər üçün vacibdir.
Qol və ayaqların hərəkətini məhdudlaşdıraraq sakitlik yaratmaq: Bələmə bədən hərəkətlərini nəzarətdə saxlayaraq körpənin əlləri ilə özünü oyatmamasına kömək edir.

Bələmənin potensial riskləri

Bələmənin bəzi hallarda təhlükə yaradacağı da mümkündür, xüsusilə yanlış üsullarla və uzun müddət tətbiq edildikdə:

Südəmər sindromu (SIDS – qəfil körpə ölümü sindromu): Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, bələnmiş körpələrin üzüstü yatırılarsa, bu sindromun riski artır. Buna görə də bələnmiş körpələr mütləq arxası üstə yatırılmalıdır.
Kalça displaziyası riski: Körpənin ayaqları düz və sıx şəkildə bələnərsə, bu, ayaq oynağının düzgün inkişafına mane ola və “ayaq displaziyası”na səbəb ola bilər. Bu problemi önləmək üçün ayaqların “kəpənək duruşu” kimi sərbəst şəkildə bükülü qalması vacibdir.

Hərəkət azlığı səbəbilə inkişaf ləngiməsi:
Əgər körpə daim bələnmiş vəziyyətdə qalarsa, onun sərbəst hərəkət etmə, ətrafını hiss etmə və motor bacarıqlarını inkişaf etdirmə imkanları məhdudlaşa bilər.

Bələmək olar, lakin diqqətlə və doğru üsulla

Bələmə düzgün tətbiq olunduqda qısa müddətli rahatlıq və yuxu rejiminin tənzimlənməsinə müsbət təsir edə bilər. Lakin bu praktika aşağıdakı prinsiplər çərçivəsində edilməlidir:
- Körpənin üzü açıq və nəfəsi sərbəst olmalıdır.
- Körpə yalnız arxası üstə yatırılmalıdır.
- Ayaqlar sərbəst hərəkət edə bilməlidir, çox sıx bələmək olmaz.
- Bələmə yalnız ilk 2–3 ay ərzində tətbiq olunmalı, uşaq çevrilməyə başladıqda dayandırılmalıdır.
- Gün ərzində uşaq müəyyən saatlarda sərbəst şəkildə hərəkət etməli, bədən təması, dəridən-dəriyə kontakt və oyunla stimullaşdırılmalıdır.

Əgər valideynlər bələmək mövzusunda tərəddüd edirsə, pediatr və ya neonatoloq ilə məsləhətləşmək mütləqdir. Körpənin individual ehtiyaclarına uyğun qərar verilməsi ən sağlam yanaşmadır.

Körpəni bələmək üçün ən uyğun zaman adətən yatmazdan əvvəl və ya yuxu zamanı hesab olunur. Bu praktika yuxuya keçidi asanlaşdırmaq və yuxu müddətində körpənin öz refleks hərəkətləri ilə oyanmasının qarşısını almaq üçün istifadə edilir.

Yatarkən bələmək nə üçün faydalıdır?
Sakitləşdirici təsir göstərir: Bələmə körpəyə ana bətnindəki sıxlıq hissini xatırladır. Bu da onu sakitləşdirir və özünü təhlükəsiz hiss etməsinə kömək edir.
Moro refleksinin qarşısını alır: Körpələrdəki qorxu refleksi (qollarını qəfil açmaq və ağlamaq) uyanmaya səbəb ola bilər. Bələmə bu refleksi yumşaldaraq dərin yuxunu qoruyur.
Yuxu rejimini tənzimləyir: Bəzi tədqiqatlara görə, düzgün bələnmiş körpələr daha uzun və keyfiyyətli yuxuya gedə bilirlər.

Körpəni ayıqkən bələmək nə zaman uyğundur?
Ayıqkən bələmə yalnız çox narahat, ağlayan və sakitləşə bilməyən körpələr üçün müvəqqəti bir üsul kimi istifadə edilə bilər. Lakin bu zaman da bələmə müddəti qısa olmalı, körpə daim bələnmiş vəziyyətdə saxlanmamalıdır.
Ayıqkən körpənin əlləri, ayaqları, toxunma və görmə duyuları sərbəst işləməlidir ki, motor bacarıqları inkişaf etsin.

Ən uyğun zaman – körpə yatarkən və ya yatmazdan əvvəl bələməkdir. Ayıqkən bələmək isə yalnız körpəni müvəqqəti sakitləşdirmək üçün istifadə olunmalıdır və uzun müddətli olmamalıdır. Körpə hər gün müəyyən saatlarda bələnmədən sərbəst şəkildə hərəkət etməlidir – bu, onun fiziki və nevroloji inkişafı üçün vacibdir.

Dünyada körpə bələmək ənənəsi: Tarixi, mədəni fərqlər və müasir baxış

Körpələrin bələnməsi – yəni onları xüsusi şəkildə parça ilə sıx və düz şəkildə bükmək – min illərdir dünyanın müxtəlif bölgələrində tətbiq olunan qədim bir uşaq baxımı təcrübəsidir. Bu ənənə həm fiziki rahatlıq, həm də psixoloji təhlükəsizlik baxımından körpələr üçün faydalı hesab edilib. Lakin müxtəlif mədəniyyətlərdə bu praktikaya fərqli yanaşmalar olmuş və zaman keçdikcə tibbi baxımdan yenidən qiymətləndirilib.

Tarixi baxış

Körpəni bələmək qədim Misir, Yunanıstan, Roma və Çin sivilizasiyalarında geniş yayılmışdı. Tarixi mənbələrdə bələnmiş körpələrin təsvirləri, o cümlədən qədim heykəllər və rəsmlər var. Bu ənənənin kökü əsasən aşağıdakı səbəblərə dayanır:
- Uşağın bədənini düz saxlamaq, əyilmələrin və əyriliklərin qarşısını almaq.

- Ananın işini asanlaşdırmaq, yəni körpənin qollarının və ayaqlarının idarə olunmayan hərəkətlərini məhdudlaşdırmaq.
- Körpəyə bətn içindəki mühiti xatırlatmaq, bu da uşağa psixoloji rahatlıq verir.

Mədəni fərqlər

Orta Asiya (Qazaxıstan, Özbəkistan və s.): Körpələr möhkəm bələnir və bəzi hallarda xüsusi beşiklərə (besik) qoyularaq bağlanır. Bu, uşaqda düzgün fiziki inkişaf və sakit yuxu məqsədi daşıyır.

Azərbaycan və Qafqaz: Ənənəvi olaraq körpə bələmək geniş yayılmışdı. Ana nənələr bu işi xüsusi ustalıqla görərdi. İndiki dövrdə daha çox “yumşaq” bələmə üsulları üstünlük qazanır.

Yaponiyada: Əvvəllər körpələr sıx bələnirdi, amma müasir dövrdə daha çox sərbəst hərəkətə icazə verilir. Yenə də müəyyən hallarda rahat yuxu üçün bələmə tətbiq edilir.
Afrikanın bəzi bölgələri; Körpə ananın belində parça ilə sıx bağlanır. Bu həm bələmə formasıdır, həm də uşaqla fiziki yaxınlığı təmin edir.

Amerika və Avropa: Müasir dövrdə “swaddling” (yumşaq bələmə) bəzən istifadə olunur. Pediatrların tövsiyələrinə əsasən yalnız ilk həftələrdə və yuxu zamanı tətbiq olunur.

Dünyada körpə bələmək ənənəsi zamanla həm mədəniyyətlərə uyğunlaşmış, həm də tibbi biliklərin artması ilə daha təhlükəsiz formalar almışdır. Ən əsası, bələmə üsulu uşağın rahatlığına, sağlamlığına və valideynin ona göstərdiyi diqqətə uyğun tənzimlənməlidir. Müasir dövrdə bu qədim ənənəni yaşatmaq üçün elmi yanaşmalar və təhlükəsizlik tədbirləri vacibdir.

Ayşən Vəli