Məlumatla manipulyasiya arasında incə sərhəd: Süni intellekt jurnalistikaya necə təsir edir? RƏYLƏR

Müasir dövrdə informasiya bolluğuna baxmayaraq, saxta xəbərlər və dezinformasiyalarla mübarizə getdikcə çətinləşir.
Sosial şəbəkələrdə yayılan yalan məlumatlar ictimai rəyi çaşdırmaqla yanaşı, cəmiyyətin təhlükəsizliyi və sabitliyi üçün də ciddi risklər yaradır.
Belə vəziyyətdə jurnalistikanın ən önəmli işi doğru, etibarlı və məsuliyyətli məlumat verməkdir.
Məhz bu mövzuya diqqət çəkmək üçün 10 iyun tarixində Medianın İnkişafı Agentliyi və Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin birgə təşkilatçılığı ilə “Saxta xəbər və dezinformasiyaya qarşı mübarizədə jurnalistikanın gücü” mövzusunda təlim keçirilib.
Təlimdə BMT-nin Baş Qərargahında akkreditə olunmuş beynəlxalq jurnalistlər – Stefano Vakkara və Cordan Dakamseh öz bilik və təcrübələrini bölüşüblər. Faktların yoxlanılması (fact-checking), media savadlılığının artırılması və jurnalist etikasının qorunması ilə bağlı interaktiv müzakirələr aparılıb.
Bugünkü vəziyyətdə jurnalistika süni intellektin gətirdiyi yeni çağırışlarla üz-üzədir. Bəs görəsən, süni intellekt jurnalistikanı zəiflədəcək, yoxsa daha da gücləndirəcək?
Demorkat.az xəbər verir ki, Gununsesi.info -ya şərh verən jurnalist Elman Cəfərlinin fikrincə, bir vaxtlar sosial şəbəkələr ortaya çıxanda belə bir fikir yaranmışdı ki, guya ənənəvi media öz aktuallığını itirəcək və arxa plana keçəcək:

“Amma nə oldu, sıradan çıxdımı? Xeyr, sıradan çıxmadı. Bu gün yenə ənənəvi media əsas, ciddi xəbər qaynağıdır. Sosial şəbəkələrdə fəaliyyət göstərən “xəbər spikerləri” populyardı. Bərbərlər, sürücülər, ustalar, bir sözlə kütlə onları dinləyir, inanır. Amma onların çoxu ənənəvi mediada yetişiblər və xəbəri qaynaq göstərək oxuyurlar. Deməli onları ayaqda tutan, ənənəvi mediadır. Çünki ənənəvi mediada xəbərin hazırlanması qaydası var. Xəbər dərc olunmazdan öncə qarşı tərəfin fikri öyrənilir. Ən azı buna cəhd edilir. Xəbər təqdim olunarkən peşə etikasına əməl edilir, təhqirə yol verilmir. Sosial şəbəkələrdə isə bu qaydalar keçərli deyil. Xəbər, hadisə ilə bağlı foto və videomateriallar filtrdən keçmədən paylaşılır. Ona görə də sosial şəbəkə səhifələri çox zaman etibarlı olmur. Oxucu yenə ənənəvi medianı izləmək zorunda qalır”.
Elman Cəfərli qeyd edib ki, süni intellekt 4-cü sənaye inqilabının məhsuludur:
“Hər bir yenilik, istər-istəməz, müəyyən ajiotaj yaradır. Məsələn, kompüterləşmə dövründə ənənəvi redaksiyalarda operator ştatları ləğv edildi, onlayn medianın inkişafı isə çap mediasının geriləməsinə səbəb oldu. İndi isə süni intellektin jurnalistikaya təsiri danılmazdır.
Artıq dünyanın aparıcı kütləvi informasiya vasitələri avtomatlaşdırılmış sistemlər vasitəsilə maliyyə, idman və hava haqqında xəbərlər hazırlayırlar. Nüfuzlu KİV-lər süni intellektlə avtomatik xəbər yazan sistemlərdən istifadə edir. Hətta bizim mediada da bu texnologiyadan istifadə edərək xəbər və yazı hazırlayan jurnalistlər var.
Amma jurnalistika yaradıcı peşədir. Xüsusilə analitik yazılarda müəllifin şəxsi mövqeyi və çıxardığı nəticələr mühüm rol oynayır. Doğrudur, süni intellekt müəyyən dərəcədə bu funksiyanı yerinə yetirə bilir. Lakin hesab edirəm ki, orijinal və dəyərli məzmunu yenə də yaradıcı insanlar istehsal edirlər.
Fikrimcə, süni intellekt ənənəvi mediada bəzi peşələri, məsələn, tərcüməçini əvəz edə bilər.
Amma insan düşüncəsinin məhsulu olan, bədii və estetik baxımdan zəngin mətni süni intellekt hələlik yarada bilmir”.
Gununsesi.info -ya danışan Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin üzvü Hacıbəy Heydərli bu məsələyə belə münasibət bildirib:

“Bir müddət öncə Bill Qeyts mediaya verdiyi müsahibədə bildirmişdi ki, yaxın 10 il ərzində mövcud peşələrin 90 faizinə ehtiyac qalmayacaq, hətta süni intellekt həkim və müəllimləri də əvəzləyəcək.
Görünən odur ki, süni intellektin təsir göstərəcəyi əsas sahələrdən biri də jurnalistika olacaq.
Artıq süni intellekt proqramları vasitəsilə istənilən mövzuda xəbər yazmaq, onu redaktə və korrektə etmək, sayta yerləşdirmək, xəbərə uyğun foto hazırlamaq, hətta təqdimat üçün virtual aparıcı seçmək mümkündür.
Lakin süni intellekt jurnalistikada hələlik üç əsas xüsusiyyəti əvəz edə bilmir:
Jurnalistin məsuliyyətini və etik prinsiplərini;
2. Araşdırma jurnalistikasını – xüsusilə internetdə olmayan məlumatlara əsaslanan, faktların dərinliyinə varan, insanlarla birbaşa görüşlər və gizli mənbələrlə aparılan işləri;
3. Jurnalistin milli və şəxsi hisslərini – yəni mövzuya yanaşmadakı insanilik və emosional baxışı”.
Hacıbəy Heydərli əlavə edib ki, artıq bir çox nüfuzlu media qurumları süni intellekt texnologiyalarından geniş şəkildə istifadə edirlər:
“Məsələn, Bloomberg, Associated Press kimi media orqanları artıq hava və idman xəbəri hazırlayan əməkdaşları süni intellektlə əvəzləyiblər.
Süni intellekt idman nəticələrini, oyunun statistikalarını və hava göstəricilərini avtomatik toplayaraq anons və analiz formalaşdıra bilir.
Eyni zamanda xəbər saytları üçün xəbərləri avtomatik tərcümə edib yerli kontekstə uyğunlaşdırmaq qabiliyyətinə malikdir. Bu isə yaxın gələcəkdə mediada tərcüməçi-jurnalistlərə ehtiyacın azalacağı anlamına gəlir.
Süni intellekt sosial şəbəkələr üçün post və foto hazırlaya bilir ki, bu da SMM mütəxəssislərinə olan tələbatı azaldır.
Bundan əlavə, süni intellekt xəbərə uyğun şəkil yaradır, video icmal hazırlayır, istifadəçinin zövqünə uyğun seçilən virtual aparıcı ilə xəbəri təqdim edə bilir. Bu da dizayner, montajçı və teleaparıcı peşələrinə olan ehtiyacın azalmasına səbəb olur.
Lakin bütün bunlara baxmayaraq, süni intellekt jurnalistlərin yerini tam şəkildə tuta bilməz. Jurnalistlər bu texnologiyaları öyrənməli, onlardan düzgün şəkildə istifadə etməyi bacarmalıdırlar. Bununla yanaşı, təkrar və mexaniki işlərdən azad olub daha çox dərin, yaradıcı və analitik fəaliyyətə fokuslanmalıdırlar”.