Müqavilədən irəli gələn mübahisələr necə həll olunur? Hüquqşünasdan açıqlama

Müqavilədən irəli gələn mübahisələrin həlli mülki hüququn əsas istiqamətlərindən biridir və tərəflər arasında yaranan hüquqi problemlərin aradan qaldırılmasını hədəfləyir.

Müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməməsi, öhdəliklərin pozulması və ya yanlış şərh olunması mübahisələrin əsas səbəbləri sırasındadır. Belə hallarda tərəflərin hüquqlarını qorumaq və ədalətli həll yolu tapmaq üçün bir neçə hüquqi mexanizm mövcuddur. Bu mexanizmlər qanunvericilik çərçivəsində müəyyən edilib və mübahisənin xarakterindən asılı olaraq müxtəlif üsullarla tətbiq olunur.

Mübahisələrin həlli üsulları əsasən üç istiqamətə bölünür: danışıqlar yolu ilə həll, mediasiya prosesi və məhkəmə çəkişməsi. Ən səmərəli və sürətli həll yolu tərəflər arasında birbaşa danışıqlar aparmaqdır. Lakin razılıq əldə olunmadıqda mediasiya prosesi müstəqil vasitəçi vasitəsilə kompromisə nail olmağa imkan yaradır. Əgər bu üsul da nəticə verməzsə, mübahisə məhkəmə qaydasında həll edilir. Hər bir üsulun özünəməxsus üstünlükləri və hüquqi prosedurları mövcuddur ki, bu da mübahisənin mürəkkəbliyindən və tərəflərin mövqeyindən asılı olaraq dəyişir.

Bu proseslər hansıdır? Kompromisə necə nail olmaq olar? 

Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a açıqlama verən hüquqşünas Ayxan Məmmədli bildirib ki, müqavilədən irəli gələn mübahisələrin həlli üçün əsasən üç hüquqi proses mövcuddur. İlk növbədə, mübahisə yaranan zaman tərəflərin birbaşa əlaqə saxlayaraq problemi həll etməyə çalışması ən sürətli və səmərəli yoldur. Bu üsul danışıqlar yolu ilə həll adlanır və burada əsas məqsəd tərəflərin bir-birini dinləməsi və ortaq məxrəcə gəlməsidir. Danışıqlar zamanı hər iki tərəfin güzəştə getmək və qarşı tərəfin mövqeyini nəzərə almaq iradəsi olmalıdır. Əgər tərəflər arasında anlaşma əldə edilə bilməzsə, daha rəsmi və vasitəçiliyə əsaslanan prosesə – mediasiyaya müraciət olunur.

Ayxan Məmmədli: Tərəflər arasında açıq və səmimi ünsiyyətin qurulması əsas şərtlərdən biridir

Onun sözlərinə görə, mediasiya prosesi tərəflərin mübahisəni üçüncü, neytral bir vasitəçinin köməyi ilə həll etməsinə imkan yaradır. Həmsöhbətimizə görə, Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, bəzi mülki mübahisələr məhkəməyə qədər məcburi mediasiyadan keçir:

"Bu proses könüllü razılıq prinsipi üzərində qurulur və məhkəmə çəkişməsi ilə müqayisədə daha qısa müddətə başa çatır, həmçinin əlavə xərc və vaxt itkisini minimuma endirir. Mediator mübahisə edən tərəflər arasında balanslı mövqe tutaraq hər iki tərəfin maraqlarını nəzərə alır və onların razılığa gəlməsinə kömək edir. Mediasiya prosesi mübahisələrin sülh yolu ilə həllini təşviq etdiyi üçün bir çox hallarda mübahisənin məhkəməyə çatmasının qarşısını alır. Əgər tərəflər nə danışıqlar yolu ilə, nə də mediasiya vasitəsilə razılığa gələ bilməzlərsə, mübahisənin həlli üçün son mərhələ məhkəmə prosesidir. Məhkəmə mübahisəyə qanunvericilik normalarına əsaslanaraq rəsmi qaydada baxır və yekun qərar qəbul edir. Bu proses ən mürəkkəb və uzunmüddətli həll üsulu hesab olunur, lakin hüquqi müdafiə vasitələrinin tam şəkildə tətbiq olunmasına imkan yaradır. Məhkəmənin qərarı hüquqi qüvvəyə malikdir və tərəflər bu qərara riayət etməyə borcludurlar".

Hüquqşünas qeyd edib ki, mübahisələrin həlli zamanı kompromisə nail olmaq üçün bir sıra mühüm prinsiplərə əməl etmək vacibdir: 

"İlk növbədə, tərəflər arasında açıq və səmimi ünsiyyətin qurulması əsas şərtlərdən biridir. Mübahisənin əsas səbəbləri aydın şəkildə ifadə edilməli və hər iki tərəf qarşı tərəfin mövqeyini dinləməyə hazır olmalıdır. Tərəflər mübahisənin mahiyyətini təhlil edərək ortaq maraqları müəyyən etməli və bu maraqlara uyğun məqbul həll yolu tapmağa çalışmalıdırlar. Kompromisə nail olmaq üçün digər vacib amil güzəştə getmək hazırlığıdır. Tərəflər müəyyən mövzularda mövqelərini yumşaltmağa və real gözləntilərlə çıxış etməyə hazır olmalıdırlar. Bu yanaşma mübahisənin daha tez və səmərəli həllinə şərait yaradır. Əgər tərəflər arasında birbaşa razılıq əldə etmək mümkün olmazsa, müstəqil vasitəçinin iştirakı obyektiv və balanslı həll yolunun tapılmasına kömək edə bilər. Mediasiya kimi vasitəçilik mexanizmləri neytral mövqedə duran üçüncü şəxsin köməyi ilə kompromisə nail olmaq üçün əlverişli imkanlar yaradır".

Son olaraq müsahibimiz deyib ki, effektiv kompromis tərəflərin hər ikisinin maraqlarını nəzərə almalı və gələcəkdə bənzər mübahisələrin yaranmasının qarşısını alacaq davamlı həll yolu təqdim etməlidir. Bu baxımdan, mübahisələrin həlli üçün tətbiq edilən hər üç hüquqi mexanizm: danışıqlar, mediasiya və məhkəmə – müxtəlif situasiyalara uyğun çevik yanaşmalar təklif edir və tərəflərin hüquqlarının qorunmasına xidmət edir.

Əli Hüseynov