Nüvə savaşı, 3cü Dünya müharibəsi: 2025ci ildə dünyanı nələr gözləyir? MÜSAHİBƏ

“Cebheinfo.az” saytının “Türk Söhbəti” layihəsinin növbəti qonağı siyasi ekspert Oğuzhan Manioğludur. 

2024-ci ilin son müsahibəsində Polşada yaşayan ekspertlə ilin siyasi yekunları və 2025-ci ildə dünyada baş verməsi gözlənilən proseslər barədə danışdıq. Xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Yaxın Şərqdəki vəziyyət, Suriyada post-Əsəd dövrü və Azərbaycanla Ermənistan arasında imzalanması gözlənilən sülh müqaviləsi barəsində söhbət etdik. 

Müsahibəni təqdim edirik:

- Oğuzhan bəy, yeni ildə hansı müharibələrin bitəcəyi proqnozlaşdırılır? Xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsinin 2025-ci ildə bitməsi gözlənilir?

- Rusiya-Ukrayna müharibəsi həm regional, həm də beynəlxalq cəhətdən siyasi və iqtisadi problemlər yaradan müasir dövrün ən kritik müharibələrindən biridir. Əslində, müharibənin səbəblərinin arxa planı var. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Ukraynanın müstəqilliyini elan etməsi Rusiya üçün ciddi itki oldu. Ukrayna Avropa İttifaqı və NATO-ya üzv olmaq istədikdə isə Rusiya 2014-cü ildə Krımı ihlaq etdi.

Ardınca, Donetsk və Luqanskın işğalı başladı. Müharibənin başlamasının digər səbəbi də NATO-nun genişlənməsinin Rusiyanın təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqlarına səbəb olması idi. Çünki Kreml NATO-nun sərhədlərinə yaxınlaşmasını təhdid olaraq qəbul edir. Üstəlik, Qərb ölkələrinin Rusiyanı əhatəyə almağa çalışması, rəsmi Kiyevin Qərbyönümlü siyasət aparması da əsas faktorlardan idi. 

Bütün bunların fonunda beynəlxalq aktorların mövqeyinə baxdığımızda, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin qısa zamanda başa çatması mümkün görünmür. Əksinə, sözügedən müharibənin qığılcımlarının yayılaraq daha böyük problemlərə çevrilmə ehtimalının olduğunu düşünürəm.

- Donald Trampın prezident seçilməsinin müharibənin gedişatına hansı təsiri olacaq? O, 24 saata Rusiya-Ukrayna müharibənisini bitirmə vədini reallaşdıra biləcək?

- ABŞ indiyə kimi Ukraynaya çox ciddi hərbi və maliyyə yardımı edib. Lakin Donald Trampın prezident seçilməsindən sonra ABŞ-nin Ukraynaya yardımı azala bilər. Bəlkə də artıq ABŞ ilə Rusiya arasında bağlı qapılar arxasında gizli bir razılaşma əldə olunub. 

Məsələn, Rusiyanın Suriyada ABŞ-nin hərəkətlərinə qarışmamasının qarşılığı olaraq Vaşinqtonun da Ukrayna verdiyi dəstəyi azaltmasıyla bağlı razılaşmış ola bilərlər. Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsini 24 saata bitirəcəyi vədini isə həyata keçirə biləcəyini zənn etmirəm. 

Hesab edirəm ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi 2025-ci ildə bitməyəcək. Hələ uzun müddət davam edəcəyini düşünürəm. Danışıqların və sülh ehtimalının çətin olduğu qənaətindəyəm. Çünki hər iki tərəf də geri addım atmır. 

- Bəs Yaxın Şərqdəki savaşın növbəti ildə bitmə ehtimalını necə dəyərləndirirsiniz?

- Yaxın Şərq keçmişdən indiyə qədər həmişə “qaynar qazan” kimi olub. Təəssüf ki, orada sabitliyə şahid ola bilməmişik. ABŞ, Qərb, Çin və Rusiyanın da həmin regiondakı təsiri çox güclüdür. 

Diplomatik müdaxilələr edilməyə çalışılsa da, Yaxın Şərqdəki müharibənin dayanacağını zənn etmirəm. Görünən odur ki, Yaxın Şərqdəki müharibə 2025-ci ildə də davam edəcək. 

- Maraqlıdır, gələn il dünyada yeni müharibələrin başlama ehtimalı nə qədərdir? Hansı bölgələrdə müharibə başlaya bilər?

- Düşünürəm ki, İsrail ilə İran arasında çox ciddi gərginlik yaşana bilər. Hətta İran-İsrail müharibəsinin başlamasından sonra savaşın daha böyük coğrafiyaya yayılması da mümkündür. Səudiyyə Ərəbistanı-İran rəqabətinin və İsrail-Fələstin arasındakı gərginliyin də gün keçdikcə dərinləşəcəyi proqnozlaşdırılır. 

Həmçinin, gələn il Şimali Koreya-Cənubi Koreya, Çin-Tayvan və Hindistan-Pakistan müharibəsi başlaya bilər. Eyni zamanda, bəzi Avropa, Afrika və Latın Avropa ölkələrində də müəyyən qarşıdurmaların olma ehtimalı var. Düzdür, çox böyük müharibələrin olması gözlənilmir. Lakin müharibələr Avropa və ya Yaxın Şərq üzərindən irəliləyə bilər.

- Avropada yeni müharibə ola biləcəyini deyirsiniz. Konkret olaraq, hansı ölkədə müharibənin başlama ehtimalından bəhs edirsiniz?

- Hesab edirəm ki, növbəti müharibə Polşada başlaya bilər. Daha dəqiq desək, Rusiya Ukraynanı məğlub edəcəyi təqdirdə, sonrakı hədəfi Polşa olacaq. Çünki mən hazırda Polşadayam və burada ciddi şəkildə müharibə ehtimalı nəzərə alınır. Hətta Polşada çox ciddi hərbi təlimlər keçirilir. Bundan başqa, davamlı olaraq sərhədə hərbi texnika yığırlar.

- Polşa NATO ölkəsidir. Rusiya NATO ilə müharibə riskinə necə gedə bilər?

- Əgər əqrəbin ətrafını yandırsanız, o, itirəcək heç nəyi olmadığı üçün hər addımı ata bilər. Ya özünü sancar, ya da hər kəsi özü ilə bərabər yandıra bilər. Rusiya da hazırda həmin əqrəb kimidir. Yəni Moskva hakimiyyəti çıxılmaz vəziyyətlə üzləşsə, tərəddüd etmədən nüvə silahına əl ata bilər. Hətta bununla bağlı açıqlamalar da verirlər, Qərbi təhdid edirlər. Ona görə də Rusiyanın NATO-ya qarşı həmləsi mümkündür. 

- Bütün bunların fonunda yeni ildə nüvə müharibəsi, hətta Üçüncü Dünya müharibəsinin başlama ehtimalını necə qiymətləndirirsiniz?

- Açığı, bu, dünya ölkələrinin liderlərinin mövqeyindən asılı olacaq. Hər an hər şeyin ola biləcəyi bir dövrdə yaşayırıq. Məsələn, Rusiya faktiki olaraq küncə sıxılıb və dünyadan təcrid olunub. Lakin bunun özü belə ciddi təhlükədir. Çünki Rusiya itirəcək bir şeyi olmadığını görsə, çox rahat şəkildə nüvə silahından istifadə edə bilər. Bu isə o deməkdir ki, nüvə savaşı və Üçüncü Dünya müharibəsi ehtimalı hər zaman var. 

- O zaman müharibələrdən sülhə keçək. Necə düşünürsünüz, 2025-ci ildə Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi imzalana bilər?

- Bu aparılacaq danışıqlardan və Ermənistan mövqeyindən asılı olacaq. İrəvan hakimiyyəti artıq sülh istiqamətində real addımlar atmalıdır. İlk növbədə, Ermənistan Konstitusiyası dəyişməli, Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarından imtina olunmalıdır. 

Azərbaycan sülh müqaviləsini üçün təkliflərini verib və sülhə hazır olduğunu göstərir. Ermənistan tərəfinin addımlarında isə sülh müqaviləsi imzalamaq üçün hansısa istək və ya arzu görünmür. Təbii ki, rəsmi İrəvan bu mövqeyini dəyişərsə, 2025-ci ildə sülh müqaviləsininin imzalanma ehtimalı yaranar. Əks təqdirdə, sülh müqaviləsinin imzalanması üçün zaman lazım olacaq. 

- 2024-cü ildə dünyada baş verən ən böyük siyasi proseslər hansılar idi?

- Ən çox gündəmdə qalan siyasi proseslər Rusiya-Ukrayna və Yaxın Şərqdəki müharibənin davam etməsidir. Həmçinin, 5 noyabrda ABŞ-də keçirilən prezident seçkiləri çox mühüm idi. Çünki ABŞ-də keçirilən seçkilərin nəticələrinin təsiri bütün dünyada özünü göstərir. 

Bundan başqa, 2024-cü il Çinin beynəlxalq təsirinin artması, Avropada radikal sağçılığın güclənməsi, dünyada iqlim və iqtisadi böhranla yadda qaldı. Təbii ki, ilin ən önəmli siyasi hadisəsi isə Suriyada Bəşər Əsədin devrilməsi oldu. Bununla da, 61 illik BƏƏS rejimi süqut etdi.

- Suriyanın yeni prezidentinin kim olacağı ilə bağlı da xeyli müzakirələr gedir. Sizcə, Suriyanın yeni prezidenti kim ola bilər?

- Konkret olaraq kimin Suriya prezidenti olacağını demək çətindir. Lakin Suriyanın yeni prezidenti birləşdirici bir insan olmalıdır. Orada etnik və siyasi bölünmələr həddindən artıq çoxdur. Ona görə də yeni prezident bütün etnik qruplar tərəfindən dəstəklənməlidir.

Yəni həm beynəlxalq aləmdə yaxşı diplomat, həm də Suriyanın yenidən qurulması üçün əlindən gələni edəcək biri olmalıdır. Eyni zamanda, demokratikləşmə iradəsinə sahib olması da çox mühümdür. Regional güclərlə balanslı siyasət aparan, beynəlxalq qüvvələrin dəstəyini qazana biləcək bir şəxs Suriya prezidenti seçilməlidir.

- Yəni Colani kimi tanıdığımız Əhməd əş-Şaaranın Suriya prezidenti olacağını düşünmürsünüz?

- Colaninin Suriya prezidenti olma ehtimalı zəifdir. Sadəcə olaraq hazırda müvəqqəti hökumət ilə Suriyada sabitliyin yaradılmasına çalışılır. Demokratik seçkilərdə bəhs etdiyim kriteryalara uyğun lider seçilməlidir. 

Elə insanların yetişdirildiyinə və namizədlər çıxacağına inanıram. Hətta oradakı diplomatların bir çox Türkiyədə yetişib. Lakin Colaninin Suriya prezidenti ola biləcəyini düşünmürəm. Onun hərbi bacarıqları ola bilər, amma seçkidə ölkənin inkişafı üçün siyasi savada sahib lider seçilməlidir. 

Elmir Mustafa
“Cebheinfo.az”

Bizi Telegramda izləyin

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin