Orfoqrafiya vacibdir, çünki savad məsələsidir Ekspert

Yaxşı olar ki, test yazanlar bunu nəzərə alsınlar

Rafiq İsmayılov: “Şifahi nitqdə fərqli tələffüz təbiidir, ancaq yazıda səhv olmamalıdır”

“Yazıda tez-tez rast gəlinən bir çox orfoqrafik səhvlər heç bir qayda ilə tənzimlənmir. Bu orfoqrafik normaları, sadəcə, əzbərləmək lazımdır”. Bu sözləri “Şərq"ə açıqlamasında filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, naşir Rafiq İsmayılov bildirdi. Yeni tədris ilinin başlanmasına sayılı günlər qaldığı vaxtda orta ümumtəhsil məktəblərinin VI sinif  “Azərbaycan dili” dərsliyində orfoepiya qaydaları ilə bağlı gözəçarpan dəyişikliklər suallar yaradıb. Son illərdə dilimizdəki bir çox sözlərin deyiliş tərzi dəyişdirildiyindən doğru  tələffüzlə bağlı da mübahisələr meydana çıxır. R.İsmayılov bildirdi ki, müəllimlər artıq yeni 6-cı sinif Azərbaycan dili dərsliyini əldə edib, tanış olmağa başlayıblar. İlk müraciətlər də orfoepiya qaydaları ilə bağlıdır. Məsələn, “ehtiyat”, “ehtiyac” sözləri necə tələffüz olunmalıdır? Əvvəla onu deyim ki, Azərbaycan dilinin tədrisində mənim üçün ən maraqsız və cansıxıcı mövzular bəzi orfoepiya qaydaları ilə bağlıdır. Yəqin, bir çox kolleqalarım üçün də belədir. Qrammatikadan fərqli olaraq, burada qaydalar məntiqə deyil, subyektivliyə söykənir. Əvvəllər [mə:llim] deməliydik, indi [müəllim] deməliyik. Əvvəllər [do:şan] deməliydik, indi [dovşan] deməliyik. Əvvəllər [ehtiyat] deməliydik, indi [ehdiyat] deməliyik. Niyə? Bir neçə ildə nitqimiz dəyişdi? Müəllimlər nitq bacarıqları üçün əhəmiyyəti olmayan qaydaları, dəyişiklikləri izləməli, yadda saxlamalı, onları şagirdlərə əzbərlətməli olurlar. Test yazanlar da bütün bunlardan bəhrələnib əndrəbadi testlər quraşdırırlar. Bəlkə, dərsliklərdə lazımsız orfoepiya qaydalarından imtina edək? Onda da bir çoxları sosial şəbəkələrdə od püskürərlər: “Dilimizi məhv etdilər”, “Uşaqlarımız savadsız qaldılar”, “Bu savadsız dərslik müəllifcikləri...”. Bundan başqa, unutmaq olmaz ki, orfoqrafiyaya aparan yol çox zaman orfoepiyadan keçir. Bəzi orfoqrafik normalar o zaman aktuallaşır ki, sözlərin deyilişi ilə yazılışı arasında fərq olur. Bir sözlə, orfoepiya qəliz məsələdir. Amma bu qədər vacib deyil. 

R.İsmayılov hesab edir ki, hansı sözün necə tələffüz edilməsi üzərində “baş sındırmaq”, hər dəfə yeni bir qayda tətbiq etməkdənsə, orfoqrafiya qaydalarını bilmək daha vacibdir:  

- Orfoqrafiya vacibdir, çünki savad məsələsidir. Kimsə ehdiyat yox, ehtiyat desə, bu mənim qulağımı cırmaqlamaz, amma “ehtiyyat” yazsa, həmin adamı ciddiyə almaram. Ona görə də orfoqrafiya və orfoepiyanın tədrisində ən yaxşı yanaşma belədir: hər hansı bir sözü bəzən belə deyirik, amma belə yazmalıyıq. Bu yanaşma diqqətimizi orfoqrafiya üzərində kökləməyə, orfoepiya üzrə lazımsız test suallarından xilas olmağa gətirib çıxarar. Yaxşı olar ki, test yazanlar bunu nəzərə alsınlar və diqqəti daha çox sözlərin düzgün yazılışına yönəltsinlər. Deyilənlərdən belə çıxmasın ki, orta təhsildə orfoepiyadan imtina etmək lazımdır. Yox, orfoepiyanın elə mövzuları var ki, şagirdlərə mütləq öyrədilməlidir. Xüsusilə vurğu və morfologiyanın bəzi məqamları şifahi nitq üçün çox vacibdir. Məsələn, şifahi nitqdə çox adam “səbir” deyir, amma doğru variant “səbr”dir. Yaxud, əksəriyyət “sosiska” deyir, əslindəsə “sosis” dir. Batareyaya çox adam “batereya” deyir, “nağd”ı “nəğd” edirlər və sair. Siyahı uzundur. Bunlara diqqət edilməlidir. Əsas orfoqrafiyada səhvlərə yol verməməkdir. Şifahi nitqdə isə fərqli tələffüzlər olması tamamilə mümkündür və təbiidir.