Paradokslar ölkəsi: demokratiya, sülalələr, müasir imperiya və... FOTOLAR

“İmperator ailəsinə səmimi hörmət var. Müharibədən əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, “canlı tanrılara” sitayiş yox, hörmət”

Müasir Yaponiya paradokslar ölkəsidir. Demokratikdir, lakin siyasi sülalələr qalır. İqtisadi cəhətdən qlobal bazara inteqrasiya olunub, lakin mədəni baxımdan qapalıdır. Yaponiya ABŞ-ın xarici siyasət kursunun ardınca gedir, lakin eyni zamanda, öz milli kimliyini qısqanclıqla qoruyur. Qlobal münaqişələr və regionda artan çaşqınlıq fonunda Yaponiya kökü keçmişdə olan problemlərlə üz-üzədir: demoqrafik qocalma, daxili infantilizasiya, İkinci Dünya müharibəsinin ziddiyyətli xatirələri, Şərqi Çin dənizindəki Kuril adaları və Senkaku adalarının həll olunmamış problemləri.

Rusiyalı siyasi elmlər doktoru, Takuseku Universitetinin (Tokio) professoru Vasili Molodyakov “Lenta.ru”ya müsahibəsində Yaponiyanın niyə ABŞ-dan asılı qaldığını, yapon elitasının “Şimal əraziləri”nə niyə ehtiyac duyduğunu və yaponların Rusiya haqqında həqiqətən nə düşündüyünü izah edib. AYNA.AZ müsahibəni istinad və ixtisarla təqdim edir:

- Yaponiya öz imperator sülaləsini saxlayır. Bəs müasir Yaponiyanı imperiya adlandırmaq olarmı?

- Xeyr, təbii ki, müasir Yaponiya imperiya deyil. Mən “imperiya” sözünün mənası ilə bağlı müzakirəyə girməyəcəyəm, lakin bu, mütləq hərbi deyil, xarici genişlənməni nəzərdə tutmuur. Yaponlar əksinə, öz qabığına çəkilirlər. Mən iqtisadiyyat və ticarətdən danışmıram. Amma mədəni, mental mənada Yaponiya öz daxilində cəmlənib. Tanıdığım və dünya görmüş bir yapon qadın bir dəfə dedi: "Yaponiyada yaşadığımızı xatırlayırıq, amma dünyada yaşadığımızı unuduruq. Yaponiyanın hüdudlarından kənarda bir dünya olduğunu unuduruq". Məncə, çox yaxşı dəyərləndirmədir.

- Bəs bugünkü siyasi sistemdə İmperator Naruhito hansı real səlahiyyətlərə malikdir?

- Praktiki siyasətdə əlahəzrət həqiqətən simvolik bir fiqurdur. Amma bu o demək deyil ki, onun heç bir təsiri yoxdur. Dövlət məmuru kimi təntənəli vəzifələrindən başqa, İmperator xalqın mənəvi atasıdır. Təbii ki, bütün yaponlar belə düşünmürlər.

- Yapon cəmiyyətinin imperator ailəsinə münasibəti necədir?

- Səmimi hörmət var. Müharibədən əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, “canlı tanrılara” sitayiş yox, hörmət. Əlahəzrətləri İmperatriçə Akihito və İmperatriça Miçiko mənimlə demək olar ki, qonşuluqda, çox təvazökar iqamətgah olan Takanava sarayında yaşadıqları zaman bu münasibətin bir neçə dəfə şahidi olmuşam. Əlahəzrətləri şəhərə çıxıb iqamətgahına qayıdanda çoxlu insanlar onları qarşılamaq və baş əymək üçün yaxınlıqdakı küçələrə toplaşırdılar. Mən özüm bunun şahidi olmuşam.  Eyni zamanda, həmişə orada çoxlu polis olurdu - qorunmaq üçün deyil. Çünki Əlahəzrətləri heç bir təhlükə altında deyildi, statusları polislərin çoxluğunu tələb edir. Və polis məncə, belə şərəfli xidmətə görə yaxşı mükafatlar alır.

- Yaponiyanın siyasi sistemini tam demokratik adlandıra bilərikmi?

- Bəli, demokratikdir. Ancaq avtoritar və ya imperiya dövründən qorunub saxlanılan, daha dərin tarixə söykənən bir sıra ənənəvi elementlərə malikdir. Məsələn, siyasi sülalələr. Hatoyama ailəsi 1890-cı ildə qurulandan bəri demək olar ki, davamlı olaraq parlamentdə oturur. İndi orada beşinci nəsil təmsil olunur. Növbəti seçkilər öncəsi yaşlı bir deputatın, xüsusən də tanınmış və nüfuzlu bir deputatın öz bölgəsinin seçicilərinə belə bir çıxışla müraciət etməsi yaponlar üçün tamamilə normaldır: “Hörmətli həmvətənlər! Otuz ildir ki, mən parlamentdə sizin maraqlarınızı müdafiə etmişəm, siz isə otuz ildir ki, məni dəstəkləmisiniz, buna görə də mən çox minnətdaram. Qızım və ya kürəkənim uzun illər mənim siyasi köməkçim olub, sizin bütün işlərinizi, problemlərinizi bilir və mən onları müdafiə etdiyim kimi sizin də maraqlarınızı müdafiə edəcək”. Yaponlar da həmin deputatın qızına səs verirlər.

Düzdür, bu, daha çox mühafizəkarlar, Liberal Demokratlar Partiyası üçün xarakterikdir. Müxalifət bunu qohumbazlıq kimi tənqid edir və soyadına və mənşəyinə deyil, konkret şəxsin konkret xidmətlərinə səs verməyə çağırır. Amma sistem hələ də işləyir.

- Yaponiya bu gün “yumşaq güc” alətləri kimi öz mədəniyyətinin və siyasətinin hansı elementlərini xaricdə fəal şəkildə təbliğ edir?

- Yapon elitasının fikrincə, ölkənin və insanların sülhsevər təbiəti vurğulanmalıdır: moda, mətbəx, pop musiqi, manqa və anime. Üstəlik ənənəvi sənətlər.

- İkinci Dünya müharibəsinin tarixi yaddaşı bu gün Yaponiyanın, xüsusən də Şərqi Asiyada xarici siyasətinin imkanlarını nə dərəcədə məhdudlaşdırır?

- Yaponiyanı heç bir əlaqəsi olmayan cari, ani problemləri həll etmək üçün tarixi yaddaşdan çox istifadə edilir. Çində və hər iki Koreya dövlətində tarixən əsaslandırılmış yaponfobiya açıq şəkildə ideoloji kanona, təhsil sisteminə, qəbul edilmiş siyasi ritorikaya daxil edilir və heç kim onları “millətçilik”də qınamır.

Ancaq yaponlar buna bənzər bir şeyə işarə edən kimi və ya çinlilərin və ya koreyalıların dediklərinə etiraz edən kimi dərhal "yapon millətçiliyinin dirçəlişi", "yapon militarizminin başını necə qaldırması" haqqında qışqırmağa başlayırlar. Düzünü desək, bu, iqtisadiyyat və xarici ticarətlə bağlı kifayət qədər əhəmiyyətsiz cari problemlər zamanı baş verir. Mən bir tarixçi və bir vətəndaş kimi, tarixi yaddaşın, xüsusən də öz ölkəmin və öz xalqımın yaddaşının vacibliyini başa düşürəm, lakin ani çətinliklərin həlli naminə bu haqda spekulyasiya etmək doğru deyil.

- Eyni zamanda, Yaponiya hələ də ABŞ-dan asılıdır?

- Əlbəttə. Yaponiyanın təhlükəsizliyi böyük ölçüdə ABŞ-ın hərbi mövcudluğu ilə təmin olunub və təmin edilir. Ancaq asılılıq bununla bitmir. Siyasi baxımdan - iqtisadiyyatı mühakimə etməyəcəyəm - Yaponiya ABŞ-ın rəhbərliyinin tövsiyələrinə ciddi şəkildə əməl edir.

Mən yapon dostlarıma “Vaşinqton vilayət komitəsi” ifadəsini öyrədəndə və onun mənasının nüanslarını izah edəndə onlar çox əylənirdilər və sonra tez-tez təkrarlayırdılar.

- Bu gün Yaponiya və Çin arasında münasibətlərdə əsas münaqişə potensialı nədir?

- Birinci amil iqtisadi və xarici ticarət rəqabətidir. İkincisi, Yaponiyanın müstəqil rola arxalana bilməyəcəyi ABŞ və Çin arasında mümkün münaqişələrə cəlb olunmaq qorxusudur. Üçüncüsü, böyük demoqrafik balanssızlıq hissidir. Lakin yaponlar bütün bunları ucadan danışmamağa üstünlük verirlər.

- Bəs niyə Rusiya ilə Yaponiya arasında hələ də sülh müqaviləsi bağlanmayıb?

- Çünki bu, böyük ölçüdə lazımsızdır. Ölkələr altmış ildir ki, sülh müqaviləsi olmadan yaşayırlar. Belə bir müqavilə Yaponiya hökuməti üçün siyasi cəhətdən sərfəli olardı, lakin Rusiyaya heç nə verməyəcək. Konkret sahələrdə dostluq və əməkdaşlıq haqqında genişmiqyaslı müqavilə ölkələr üçün böyük fayda verə bilər. Amma indi bu haqda danışmaq düzgün deyil.

- Kuril adalarının problemi nə üçün Yaponiya siyasi sinfi üçün bu qədər əsasdır? Söhbət milli ləyaqətdən, siyasi hesabdan, yoxsa iqtisadi maraqlardan gedir?

- Yapon siyasi elitası müharibədən sonrakı bütün onilliklərdə israrla yaponları inandırmağa çalışır ki, “Şimal əraziləri” kimi də tanınan Kuril adaları əvvəlcə yapon torpaqları olub, onları hansısa yolla Rusiyadan qaytarmaq lazımdır. İndi geriyə yol yoxdur, heç irəli də yol da yoxdur.

- Yaxın gələcəkdə Yaponiyanın Kuril adaları ilə bağlı mövqeyində dəyişiklik gözləyə bilərikmi?

- Mən tez-tez deyirəm ki, “Şimal əraziləri problemi” adlanan problemin həlli üçün üç variant var. Birincisi odur ki, Rusiya sadəcə olaraq bu əraziləri Yaponiyaya verir. İkincisi, Yaponiya sadəcə olaraq adalara olan iddialarından imtina edir. Üçüncüsü, Marsdan gəlib problemi birtəhər həll etməkdir.

- Yapon cəmiyyətində anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsi nə dərəcədə güclüdür və hansı tarixi hadisələr onlara təsir edir?

- Əsl aqressiv anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsi, yəqin ki, yaponların bir faizinə xasdır. Əvvəla, bundan pul qazananlara: jurnalistlərə və kremlinoloqlara. Ancaq bu, təbiətcə kinsiz bir ictimaiyyətdir. Necə deyərlər, əsl anti-Rusiya mövqelilər azdır. Yaponların doxsan səkkiz faizi sadəcə olaraq Rusiyaya əhəmiyyət vermir.

- Yaponiyanın daxili siyasətinin qarşısında duran əsas problemlər hansılardır?

- Əsas problem demoqrafik problemdir: doğum nisbətinin eyni dərəcədə daimi azalması ilə millətin daimi qocalması. Bu, çoxlu uşaq və üç nəslin bir dam altında yaşadığı, yəni “böyük ailə” ənənəsindən uzaqlaşmanın nəticəsidir. Əvvəllər daha çox uşaq dünyaya gəlirdi. İndi tibb həm uşaqlara, həm də qocalara uğurla kömək edir. Yaşlılar daha uzun yaşayır, lakin gənclər evlənməyə və uşaq sahibi olmağa tələsmirlər, rahat və nisbətən qayğısız subay həyat müddətini uzatmaq istəyirlər. Dövlət doğum nisbətini təşviq etməyə çalışır, lakin ləng və sistemsizdir. İkidən çox uşağı olan ailələr nadirdir. İki uşaq artıq "norma", sosial maksimumdur. Plan belə demək mümkünsə, yerinə yetirilib. Amma bu, əhalinin artımını təmin etmir. Axı hətta iki uşaq böyütmək, onlara yaxşı təhsil vermək və böyüklər həyatı üçün etibarlı başlanğıc mövqeyi vermək çətindir, ilk növbədə, maliyyə baxımından təhsilin yüksək qiyməti, yaxşı məktəbəqədər müəssisələrin olmaması və s. var. Palliativ tədbirlər kömək etməyəcək.

Əksər yaponların mümkün qədər uzun müddət işləməyə çalışdıqlarını nəzərə alsaq, əmək qabiliyyətli əhalinin azaldılması problemini həll etmək çətindir. Təkcə çörəkpulu qazanmaq ehtiyacı üzündən yox. Yaponlar nə qədər yaşlıdırlarsa, bir o qədər də “işləmək üçün yaşamağa” öyrəşiblər.

Ölkədə daha çox əcnəbi, “qonaq işçilər”in cəlb edilməsi ideyası fəal şəkildə müzakirə olunur. Ancaq bu, yalnız müzakirə olunur. Yaponlar ksenofob xalqdır. Nifrət mənasında deyil, passiv ksenofobiya: yaxınlıqda “kənar insanları” görmək istəmirlər. Nifrət yoxdur. Ancaq əcnəbilərsiz yaşamaq istəyi var ki, bu da Yaponiyanın təcrid olunmuş bir ada ölkəsi kimi tarixinin nəticəsidir. Bu təkzibedilməz və asanlıqla izah edilə bilən faktla yaponların, xüsusən də mediada etməyi sevdikləri “beynəlxalqlaşma” haqqında bütün söhbətlər yumşaq desək, inandırıcı görünmür.