Qəzzada müharibə dayanır?

Tramp bir həftə vaxt qoyub...

Yaxın zamanda Qəzza zolağında İsrail ilə HƏMAS arasında yeni atəşkəsin elan olunacağı gözlənilir. Qeyd edək ki, ABŞ Prezidenti Donald Tramp Vaşinqton yaxınlığındakı Endryus hərbi bazasında jurnalistlərlə söhbətində Fələstin anklavında atəşkəslə bağlı danışıqların gedişi barədə sualı cavablandırarkən bildirib ki, bölgədə vəziyyətin bir həftə ərzində həll olunacağı gözlənilir - “Qəzza ilə bağlı danışıqlar davam edir və ümid edirəm ki, biz gələn həftə ərzində nizamlanmaya nail olacağıq. Nə baş verəcəyini görəcəyik”, - deyə Ağ Evin rəhbəri vurğulayıb. Xatırladaq ki, beş-altı gün bundan əvvəl - iyulun 9-da Tramp Ağ Evdə Qabon, Qvineya-Bisau, Liberiya, Mavritaniya və Seneqal liderləri ilə görüş zamanı qeyd etmişdi ki, İsrail, ABŞ və HƏMAS Qəzzada atəşkəsin təmin olunması və girovların azad edilməsi üçün razılaşmaya yaxınlaşıblar - “Deyə bilərəm ki, biz Qəzza ilə bağlı razılaşmaya çox yaxınlaşmışıq. Biz atəşkəs, sülh və girovların qaytarılmasını istəyirik və hesab edirəm ki, buna yaxınıq”. Eyni zamanda, Tramp İsraillə 60 günlük danışıqlardan sonra Qəzza sektorunda hərbi əməliyyatların bərpa olunmayacağına dair HƏMAS hərəkatına vəd verib. HƏMAS hərəkatının rəhbərliyi ilə Ağ Ev arasındakı təmaslarda əsas vasitəçi olan fələstinəsilli amerikalı iş adamı Bişara Bahbaha “Sky News Arabia” telekanalına şərhində bildirib ki, Misir, Qətər və ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə Dohada HƏMAS hərəkatı və İsrail arasında keçirilən dolayı danışıqlarda müəyyən müsbət nəticələr əldə olunub və hər iki tərəf atəşkəs razılaşmasına yaxınlaşıblar. O, qeyd edib ki,  bölgəyə humanitar yardımın çatdırılması, 60 günlük atəşkəsdən sonra İsrailin hərbi əməliyyatları bərpa etməyəcəyinə dair Vaşinqtonun zəmanəti və digər problemlərlə bağlı məsələlər öz həllini tapıb. 

Atəşkəs elan oluna bilər, lakin....

Məsələ ilə bağlı politoloq Tural İsmayılov “Yeni Azərbaycan” qəzetinə şərhində qeyd edib ki, Qəzza zolağında atəşkəsə tam şəkildə əməl olunması regiondakı proseslərdən asılıdır. “ABŞ, Qətər və Misirin vasitəçiliyi ilə aparılan son danışıqlar nəticəsində İsrail ilə HƏMAS arasında atəşkəs razılığının əldə olunması beynəlxalq diplomatiya üçün mühüm uğur hesab edilə bilər. Bu atəşkəs razılığının əvvəlki cəhdlərdən fərqli olaraq daha strukturlaşdırılmış və mərhələli xarakter daşıması onun nisbətən daha davamlı olması üçün əsas yaradır. Lakin regionun tarixinə nəzər yetirdikdə hər bir atəşkəs razılığının öz xüsusiyyətləri və çətinlikləri olduğunu nəzərə almaq vacibdir. Atəşkəsin icrasına zəmanət məsələsi mürəkkəb və çoxşaxəli prosesdir”, - deyə T.İsmayılov vurğulayıb ki, ABŞ, Qətər və Misir kimi vasitəçi ölkələr razılığın monitorinqi və icrasında əsas rol oynayırlar: “ABŞ-ın böyük güc statusu və regiona təsir imkanları onu əsas zəmanət verən tərəf kimi irəli çəkir. Tramp administrasiyasının regional siyasətə yanaşması və Yaxın Şərqdə atəşkəs razılaşmasına çalışması ABŞ-ın bu prosesdə aparıcı rola malik olmasını göstərir. Trampın praqmatik yanaşması həm İsrail, həm də ərəb tərəfləri ilə işləməyə imkan verir. Qətər və Misirin vasitəçi rolları regional balanslarda əhəmiyyətlidir. Qətərin HƏMAS-la əlaqələri, Misirin isə İsraillə tarixi sülh müqaviləsi səbəbindən hər iki tərəfin etimadını qazanmış ölkələrdir. Bu vasitəçi ölkələrin birgə səyləri razılığın davamlılığı üçün əlavə təminat yaradır”. İranın bu dəfəki ehtimal olunan atəşkəsə münasibətinə gəlincə, ekspert bildirib ki, bu məsələdə İranın rolunu da nəzərə almaq vacibdir. “İranın HƏMAS-a dəstəyi və regional nüfuzu atəşkəsin icrasında potensial maneə yarada bilər. Lakin beynəlxalq təzyiq və diplomatik izolyasiya riski İranı daha mötədil mövqedə qalmağa sövq edə bilər”.

Atəşkəsin davamlılığı üçün zəmanət

T.İsmayılov hesab edir ki, bu istiqamətdə ciddi tədbirlərin görülməsinə ehtiyac olacaq. “Atəşkəsin davamlılığı üçün yalnız siyasi razılıq kifayət etmir, həm də sahədə praktik tədbirlərin görülməsi vacibdir. Girovların azad edilməsi, humanitar yardımların çatdırılması və təmir-bərpa işlərinin başlanması atəşkəs razılaşmasının icrasına müsbət təsir göstərəcək.Beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyi və BMT-nin monitorinq missiyası razılaşmanın legitimliyini artıracaq. Avropa İttifaqı və digər beynəlxalq təşkilatların dəstəyi də atəşkəsin davamlılığı üçün əhəmiyyətlidir. Bu atəşkəs razılığının uğuru regionda daha geniş sülh prosesinin başlanğıcı ola bilər”. Lakin ekspert bir məqamı da diqqətə çatdırıb ki, sözügedən razılaşmanın əvvəlki cəhdlərdən fərqli olaraq daimi xarakter daşıması hələ də sual altındadır. “Regional dinamikalar, daxili siyasi proseslər və beynəlxalq dəstəyin dərəcəsi atəşkəs razılaşmasının gələcəyini müəyyən edəcək amillərdir. ABŞ-ın bu prosesdə zəmanət verən əsas tərəf kimi çıxış etməsi onun regional liderliyini təsdiq edir”.

Atəşkəsə əngəl olan amil - mövqelərin toqquşması

Məsələ ilə bağlı Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin siyasi eksperti Sultan Zahidov qəzetimizə şərhində bildirib ki, İsrail və HƏMAS hələ tam ortaq məxrəcə gəlməyib. “Atəşkəs məsələsində ABŞ və İsrailin mövqeləri bir-birilə ziddiyyət təşkil edir. Tramp Qəzzada atəşkəsin təmin olunması üçün xüsusi nümayəndəsi Stiven Uitkoffun planının həyata keçməsini istəyir. Bu plana əsasən, altmış gün ərzində mərhələli şəkildə girovlar azad edilməli, İsrail ordusu yavaş-yavaş bölgəni tərk etməli və bölgədəki yerli əhali humanitar yardımla təmin olunmalıdır. Nə HƏMAS, nə də Netanyahu hökuməti Tramp administrasiyasının planına müsbət yanaşır. HƏMAS-ı narahat edən üç əsas məsələ var. Birincisi, HƏMAS hərəkatının rəhbərliyi Vaşinqtondan zəmanət istəyir ki, altmış gündən sonra İsrail Silahlı Qüvvələri Qəzzada heç bir hərbi əməliyyat həyata keçirməyəcəklər, ikincisi, HƏMAS İsrail ordusunun Qəzzadan tam çıxmasını tələb edir və üçüncüsü, HƏMAS Qəzzada humanitar yardımın ABŞ ilə İsrailin birgə yaratdığı humanitar yardım təşkilatı tərəfindən deyil, birbaşa Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən həyata keçirilməsini istəyir. HƏMAS-ın tələbləri İsrail üçün məqbul deyil. Təl-Əviv qarşı tərəfin təkliflərini rədd edir. Netanyahu hökuməti hesab edir ki, əgər Qəzzada humanitar yardım BMT tərəfindən həyata keçirilərsə, bölgə üzərində nəzarəti itirə bilərlər və HƏMAS bu nəzarəti ələ ala bilər. Eyni zamanda, İsrail Qəzzadan qoşunlarını tam çıxarmaq istəmir. İsrail və HƏMAS-ın bu kimi məsələlərdə razılığa gəlməməsi danışıqlar prosesini ləngidir. Tramp əvvəl bəyan edirdi ki, iki həftə ərzində Qəzzada atəşkəs elan olunacaq, indi isə bir həftənin anonsunu verir”. 

Tramp atəşkəsdə buna görə maraqlıdır

“Trampın Qəzzada geostrateji, geosiyasi və geoiqtisadi maraqları var və öz maraqlarını həyata keçirmək niyyətindədir. Tramp atəşkəsdə ona görə maraqlıdır ki, İbrahim razılaşmaları geniş regionu əhatə etsin, xüsusilə də Suriya və Səudiyyə Ərəbistanı da bu razılaşmalara qoşulsun. Ona görə də Ağ Evin rəhbəri hər vəchlə Netanyahunu atəşkəsə razı salmağa çalışır. Netanyahu hökuməti də qatı sağçıdır və onun komandasında olan şəxslər Qəzzada müharibənin sona qədər davam etməsinin tərəfdarıdırlar,” -deyə S.Zahidov vurğulayıb.

Yunis ABDULLAYEV