Şirkətlər universitet məzunlarını işə götürmür NİYƏ?

Dünya ölkələrinin bir çoxunda fəaliyyət göstərən şirkətlərin əksəriyyəti ali məktəblərdə təhsil alan tələbələri məzun olduqdan sonra öz müəssisələrində işlə təmin edirlər. 

Bu, həm məzunların işlə, həm də şirkətin gənc kadrlarla təminatında mühüm rol oynayır. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən şirkətlər, müəssisələr ali təhsil müəssisələri ilə əməkdaşlıqda o qədər də maraqlı deyil.

Maraqlıdır, niyə ölkəmizdə fəaliyyət göstərən şirkətlər, müəssisələr universitetlərlə əlaqəli şəkildə çalışmır, buradakı ali təhsil ocaqlarının verdiyi təhsilə güvənmirlərmi? 

Məsələ ilə bağlı təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov “Cebheinfo.az”-a bildirib ki, sahibkarların məzunlara birbaşa iş təklifi etməməsi təkcə müəssisələrin seçim davranışı ilə bağlı deyil, ali məktəblərin hazırladığı kadrların bacarıq səviyyəsi ilə əmək bazarının real tələbləri arasında yaranmış uyğunsuzluğun nəticəsidir: 

“Bu uyğunsuzluq əmək bazarında risk alğısını artırır və sahibkarın “məzunu işə götürmək əvəzinə təcrübəli işçi tapmaq” modelinə üstünlük verməsinə səbəb olur. Statistik göstəricilər bunu aydın təsdiqləyir. 

2023-cü il məzun monitorinqinə görə, məzunların yalnız 34%-i ilk ilində ixtisası üzrə iş tapır, 46%-i isə tamamilə başqa sahələrə yönəlir. Bu struktur nəticə sahibkarda məzunun kompetensiyası barədə qeyri-müəyyənlik yaradır və onun riskini yüksəldir”.

Ekspert deyib ki, “Təhsil haqqında” Qanunun 15-ci maddəsi ali təhsil müəssisələrinə istehsalat təcrübəsinin təşkili öhdəliyini versə də, təcrübə mexanizmi real istehsal prosesinə inteqrasiya olunmadığı üçün çox hallarda formal xarakter daşıyır:

“Qanunda nəzərdə tutulmuş “praktiki hazırlıq komponenti” müəssisələr tərəfindən real mentorluq və bacarıq transferi ilə müşayiət olunmadığından tələbə məzun olduqda iş dünyasının tələb etdiyi səviyyəyə çatmır. Bu isə sahibkarın gözləntilərini aşağı salır. Avropa İttifaqında isə ikili təhsil qanunla tənzimlənir və təcrübələrin 50–70%-i real iş mühitində keçirilir. Almaniyada tələbələrin 68%-i məhz təcrübə keçdiyi müəssisədə işə başlayır. 

İsveçrədə ixtisas üzrə məşğulluq səviyyəsi 80%-ə çatır. Müqayisə göstərir ki, institusional mexanizm real sektorla təhsil arasında körpü yaradanda sahibkar üçün risk azalır və o, məzunu işə götürməyə daha asan qərar verir”. 

Ekspertin sözlərinə görə, Azərbaycan reallığında təhlil göstərir ki, ixtisaslar üzrə praktiki hazırlıq səviyyəsi çox dəyişkəndir və bir çox universitetdə nəzəriyyə–praktika balansı pozulub: 

“Dünya Bankının 2022-ci il hesabatına görə, universitet məzunlarının 54%-i real əmək bazarı tələblərinə uyğun bacarıqlara malik deyil. Kompüter elmləri üzrə məzunların 70%-i kodlaşdırma üzrə standart tələblərə cavab vermir, iqtisadiyyat və idarəetmə ixtisaslarında tələbələrin yalnız 12–18%-i müasir biznes analitikası alətləri ilə tanış olur. 

Bu mənzərə sahibkarın seçim davranışına birbaşa təsir edir. İşəgötürən artıq bilir ki, məzunu işə götürəndə onun adaptasiya prosesi minimum 6 ay vaxt və əlavə maliyyət tələb edəcək. Təhlil göstərir ki, şirkətlər üçün bu maliyyət riskinə hazır olmaq real biznes mühiti üçün sərfəli deyil və bu səbəbdən onlar məzuna deyil, təcrübəyə əsaslanan namizədə üstünlük verirlər. 

Sahibkarların davranışlarını təhlil edəndə görünür ki, müəssisələr daha çox qeyri-rəsmi kanallara – tövsiyə, şəbəkə, əvvəlki təcrübə – əsaslanırlar. Çünki ölkədə əmək bazarında “işçi dövriyyəsi indeksi” çox yüksəkdir: orta hesabla bir işçi şirkətdə cəmi 1,4 il qalır. Sahibkar üçün bu, o deməkdir ki, yeni məzunu yetişdirmək üçün ayırdığı resursların geri dönüşü zəifləyir. Buna görə də riskli investisiya etməmək strategiyasını seçir”. 

Həmsöhbətimizin fikrincə, bu mənzərədə Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə həyata keçirdiyi siyasət ciddi sistem dəyişikliyi yaradır:

“Universitet–sənaye əməkdaşlığının genişləndirilməsi, ikili təhsil pilotlarının tətbiqi, proqramların işəgötürənlərlə birgə hazırlanması, tələbələrin istehsalat təcrübəsinin real sektora yönləndirilməsi və kurikulumların yenilənməsi – bunların hamısı əmək bazarının tələb etdiyi real bacarıqların formalaşmasına xidmət edir. 

Nazirliyin ali təhsildə keyfiyyət təminatı sistemini gücləndirməsi, tədqiqat universiteti modelinə keçid və peşə bacarıqlarının artırılmasına yönəlmiş layihələri sahibkarın seçim davranışını orta müddətdə dəyişdirəcək. Bu siyasət dünya təcrübəsinə uyğun olaraq sistemli şəkildə davam etdirilirsə, nəticələr daha sürətli olacaq”. 

Ekspertin fikrincə, mənfi tərəf odur ki, universitetlərlə şirkətlər arasında əməkdaşlıq hələ də bütün ixtisaslarda eyni səviyyədə deyil və bəzi sahələrdə praktiki bacarıq çatışmazlığı davam edir: 

“Müsbət tərəf isə ondan ibarətdir ki, artıq müəssisələrin tədris prosesinə cəlb olunmasının ilk nəticələri görünməyə başlayıb:. 2024-cü ildə ikili sistemdə oxuyan tələbələrin 62%-i təcrübə keçdiyi müəssisədə iş tapıb, bəzi universitetlərdə isə bu göstərici 70%-ə qədər yüksəlib. Bu dəyişiklik təhsil-əmək bazarı əlaqələrinin gücləndirilməsinin real effekt verdiyini təsdiqləyir. 

Hesab edirəm ki, universitetlər iş dünyasının tələblərinə uyğun bacarıqlı kadr hazırladıqca sahibkarın məzuna olan inamı yüksələcək, təcrübədən birbaşa işə keçid mexanizmləri genişlənəcək və universitet–sənaye əməkdaşlığı kütləvi modelə çevriləcək. 

Dəyişməli olan isə kurikulumların yenilənməsi, praktiki komponentlərin artırılması, real sektorla əməkdaşlığın bütün ixtisaslara şamil edilməsi və tələbələrin təcrübəsinin formal yox, məzmun yönümlü təşkil olunmasıdır. Elm və Təhsil Nazirliyinin son illər apardığı islahat xətti bu boşluqları doldurmağa istiqamətlənmiş ən sistemli yanaşmadır və təhlil göstərir ki, bu siyasət davamlı tətbiq olunarsa, sahibkarların məzunlara güvəni qısa müddətdə əhəmiyyətli dərəcədə artacaq”. 

Nigar Abdullayeva
"Cebheinfo.az"

Açar sözlər: Şirkətlər məzunlar Kamran Əsədov

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin