Sosial mediada hüquqlarımızı necə qoruyaq?
News24 portalından verilən məlumata əsasən, Icma.az bildirir.
Sosial şəbəkələrdə insanların şəxsi məlumatlarının qorunması və onlara qarşı hörmətin təmin edilməsi olduqca vacibdir. Lakin bəzi insanlar başqalarının fotolarını, videolarını və şəxsi məlumatlarını icazəsiz şəkildə əldə edərək həmin şəxslərin adına "fake" səhifələr açırlar.
Ankara Universitetinin doktorantı, Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi, sosial media mütəxəssisi Qoşqar Bəylərov Metbuat.az-a açıqlamasında bildirib ki, bu cür davranış etik və hüquqi baxımdan tamamilə qəbuledilməzdir:
“Şəxsin icazəsi olmadan onun fotolarını, videolarını və şəxsi məlumatlarını götürüb saxta profil yaratmaq hüquq pozuntusudur. Hər bir insanın şəxsi məlumatlarının qorunmasına haqqı var və onun razılığı olmadan bu məlumatların istifadəsi etik normalara ziddir. Bu cür hərəkətlər kiberbullinq kateqoriyasına düşür. Saxta profillərdən istifadə edərək başqalarına zərər vermək, dezinformasiya yaymaq və ya etibarını sarsıtmaq ciddi bir etik problemdir. Belə hallarda qurban olan şəxs həm sosial, həm də psixoloji baxımdan zərər görə bilər.
Eyni zamanda bu cür hərəkətlər hüquqi məsuliyyət yaradır. Bir çox ölkədə saxta profillərin yaradılması və başqasının şəxsi məlumatlarından icazəsiz istifadə edilməsi qanunla cəzalandırılır. Azərbaycanda da internet üzərindən dələduzluq, saxta profil yaratmaq və şəxsi məlumatları yaymaq hüquqi məsuliyyət doğura bilər. “Facebook”, “Instagram”, “TikTok” kimi platformalar da bu tip qaydaları pozan hesabları bloklayır və lazımi hallarda hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat verir”.
Q.Bəylərov istifadəçilərin bu cür problemlərlə qarşılaşmaması üçün təhlükəsizliyin qorunmasından da danışıb:
“İstifadəçilər sosial media hesablarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün bir neçə vacib addım ata bilərlər. Birinci olaraq, məxfilik ayarlarını tənzimləmək lazımdır. İstifadəçilər profilinin tamamilə açıq olmadığından əmin olmalı və fotolarını, şəxsi məlumatlarını yalnız dostları ilə paylaşmaq üçün məxfilik ayarlarını dəyişdirməlidirlər.
İkinci vacib amil güclü şifrələrdən istifadə etməkdir. Hesablarınızı qorumaq üçün müxtəlif simvollardan, böyük və kiçik hərflərdən ibarət kompleks parollardan istifadə edin. Eyni şifrəni bir neçə platformada işlətməməyə çalışın, çünki bir hesabınız sızdırıldıqda digər hesablarınız da risk altında qala bilər.
Üçüncüsü, iki faktorlu identifikasiya (2FA) sistemindən istifadə etməkdir. Sosial şəbəkələrin əksəriyyəti əlavə təhlükəsizlik üçün bu funksiyanı təklif edir. 2FA aktiv olduqda hesabınıza giriş etmək üçün təkcə şifrə deyil, əlavə təhlükəsizlik kodu da tələb olunur ki, bu da icazəsiz girişin qarşısını alır.
Bütün bunlardan əlavə, şəxsi məlumatları paylaşmaqdan çəkinmək lazımdır. Telefon nömrənizi, e-mail ünvanınızı və digər şəxsi məlumatlarınızı açıq şəkildə paylaşmaq məsləhət görülmür. Çünki bu cür məlumatlar kibercinayətkarlar tərəfindən sui-istifadə oluna bilər. Şübhəli fəaliyyətləri dərhal bildirmək vacibdir. Əgər kiminsə sizin adınızdan saxta profil yaratdığını aşkar etsəniz, dərhal platformaya şikayət edin və hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat verin. Çünki bu cür halların vaxtında qarşısı alınmazsa, daha ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Bu tədbirlər sosial mediada daha təhlükəsiz və məxfiliyinizin qorunduğu bir mühit yaratmağa kömək edəcək”.
Mütəxəssisin sözlərinə görə, Azərbaycanda sosial şəbəkələrdə saxta profil yaratmaq, şəxsi məlumatların icazəsiz istifadəsi və kibercinayətkarlıqla bağlı bir neçə qanun və normativ akt mövcuddur:
“Birincisi, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 32-ci maddəsinə əsasən, şəxsi həyatın toxunulmazlığı qorunur. Heç kimin şəxsi həyatı, yazışmaları, telefon danışıqları və digər şəxsi məlumatları icazəsiz açıqlana bilməz. İkincisi, Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi bu məsələləri daha ətraflı şəkildə tənzimləyir. Məcəllənin 156-cı maddəsinə görə, başqasının şəxsi və ailə həyatına qanunsuz müdaxilə, şəxsi məlumatlarının icazəsiz yayılması cinayət hesab edilir və cərimə və ya azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırıla bilər. 271-ci maddə isə kompüter məlumatlarının qanunsuz əldə edilməsi və istifadəsini qadağan edir. Hər hansı şəxsi və ya kommersiya məqsədli məlumatların qanunsuz əldə edilməsi, dəyişdirilməsi və ya yayılması cinayət məsuliyyəti yaradır.
Üçüncüsü, “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” Qanun da bu cür hallarla mübarizədə vacib rol oynayır. Bu qanunun 7-ci maddəsinə əsasən, fərdi məlumatlar yalnız şəxsin razılığı ilə toplanmalı və yayılmamalıdır. 13-cü maddədə isə informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin vacibliyi vurğulanır və istifadəçilər öz məlumatlarının qorunması üçün lazımi tədbirlər görməlidirlər. “Fərdi məlumatlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsi də bu münasibətləri tənzimləyir. Bundan başqa, elektron təhlükəsizlik və kibercinayətkarlıqla bağlı normativ aktlar da mövcuddur”.
Mövzuya münasibət bildirən hüquqşünas Ayxan Məmmədli bildirib ki, Azərbaycanda sosial şəbəkələrdə başqalarının şəxsiyyətini təhrif etmək və onların məlumatlarını icazəsiz istifadə etmək qanunla cəzalandırıla bilər. Bu tip davranışlar - şəxsi həyatı pozmaq, şantaj etmək və ya insanın şəxsiyyətinə qarşı zərərli əməllər törətmək kimi qəbul edilə bilər və ciddi hüquqi nəticələrə səbəb olur:
“Azərbaycanın Cinayət Məcəlləsinə görə, şəxsi məlumatların izinsiz yayılması və ya başqa şəxslərin adından səhifə açılması, həmçinin onların şəkil və videolarını istifadə edilməsi, şəxsi həyatın toxunulmazlığına qarşı bir pozuntu sayılır və məsuliyyətə səbəb olur. Müvafiq maddələrdə belə əməllərin cinayət olduğunu və buna görə də cəzaların nəzərdə tutulduğunu qeyd etmək olar. Misal üçün: Cinayət Məcəlləsinin 157-ci maddəsi (Şəxsi həyatı pozma, məlumatların izinsiz yayılması) sosial şəbəkələrdə başqalarının şəxsi məlumatlarını yayımlamaq və ya həmin məlumatları icazəsiz şəkildə əldə etmək üçün tətbiq edilə bilər. Şantaj və hədələmə ilə bağlı əməl edənlər üçün də cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulur (Cinayət Məcəlləsinin 182-ci maddəsi)”.
A.Məmmədli əlavə edib ki, bu əməllərin cəzası, məsələn, pul cəriməsi və ya müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə kimi fərqli cəzaları özündə ehtiva edir. Həmçinin, belə fəaliyyətlərə görə təzminat tələbi də irəli sürülməsi mümkündür.
DİN-in Mətbuat Xidmətinin əməkdaşı polis leytenantı Lumu İsrəfillinin sözlərinə görə isə, polisə daxil olmuş müraciətlər əsasında həmin səhifələri və profilləri idarə edən şəxslərin müəyyən olunması və barələrində qanunamüvafiq tədbirlərin görülməsi təmin edilir:
“İnternet resurslarında başqasının adına saxta profil və ya səhifə açaraq onun məlumatlarından müxtəlif məqsədlərlə istifadə edilməsi qanunla müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət yaradır. Bir daha vətəndaşlara sosial şəbəkələrdə şəxsi məlumatlarını tanımadıqları şəxslərlə bölüşməməyi, qeyri-etik, müzakirələrə səbəb olacaq münasibətlərdən, eləcə də etibar etmədikləri şəxslərlə görüntülü kommunikasiyadan çəkinməyi tövsiyə edirik”, - deyə o vətəndaşlara çağırış edib.

