SSRİ ni Əfqanıstan bataqlığına aparan yol necə başladı?

24 dekabr 1979-cu il tarixdə Sovet İttifaqı rəhbərliyi dünya siyasətində ağır nəticələr doğuracaq bir qərar qəbul etdi. Həmin gün SSRİ Kommunist Partiyası Siyasi Bürosu Əfqanıstana hərbi kontingent yeridilməsi barədə yekun və rəsmi qərarı təsdiqlədi. Birbaşa qoşunların ölkə ərazisinə daxil olması 25 dekabrda başlasa da, müharibənin hüquqi və siyasi start nöqtəsi məhz 24 dekabr sayılır.

Bu qərar Sovet rəhbərliyində uzun müddət davam edən müzakirələrdən sonra verildi. Əfqanıstanda 1978-ci ildə baş verən “Saur inqilabı”ndan sonra hakimiyyətə gələn Xalq Demokratik Partiyası ölkə daxilində ciddi müqavimətlə üzləşmişdi. Hakimiyyət böhranı, daxili silahlı qarşıdurmalar və prezident Hafizullah Əminin qeyri-sabit siyasəti Moskvanı narahat edirdi. SSRİ rəhbərliyi Əfqanıstanın Qərbin, xüsusilə ABŞ-ın təsir dairəsinə keçə biləcəyindən ehtiyatlanırdı.

1979-cu ilin dekabrında Leonid Brejnevin başçılıq etdiyi siyasi rəhbərlik Əfqanıstanda vəziyyətin yalnız hərbi yolla “stabilləşdirilə” biləcəyi qənaətinə gəldi. 24 dekabrda qəbul edilən qərar əsasında “məhdud kontingent” adlandırılan sovet qoşunlarının göndərilməsi planlaşdırıldı. Lakin hadisələrin sonrakı gedişi göstərdi ki, bu müdaxilə qısa müddətli əməliyyat deyil, 10 ilə yaxın davam edən qanlı müharibəyə çevrildi.

25 dekabr 1979-cu ildə sovet qoşunları Əfqanıstan sərhədini keçdi. Bir neçə gün sonra, 27 dekabrda Kabulda xüsusi əməliyyat keçirildi və Hafizullah Əmin öldürüldü. Onun yerinə Moskvanın dəstəklədiyi Babrak Karmal hakimiyyətə gətirildi. Bu hadisə müharibənin artıq geri dönüşü olmayan mərhələyə keçdiyini göstərirdi.

Əfqan müharibəsi SSRİ üçün həm hərbi, həm də siyasi baxımdan ağır nəticələr doğurdu. Rəsmi sovet məlumatlarına görə, müharibə ərzində 15 minə yaxın sovet hərbçisi həlak oldu, on minlərlə insan yaralandı və əlil qaldı. Qeyri-rəsmi mənbələr isə itkilərin daha çox olduğunu bildirir. Əfqanıstan tərəfi üçün isə itkilər daha dəhşətli idi: bir milyondan çox mülki şəxs həyatını itirdi, milyonlarla insan Pakistan və İrana qaçqın düşdü.

Müharibə SSRİ iqtisadiyyatına da ciddi zərbə vurdu. Hərbi xərclər, beynəlxalq sanksiyalar, 1980-ci il Moskva Olimpiadasının bir sıra ölkələr tərəfindən boykot edilməsi Sovet İttifaqının beynəlxalq nüfuzunu zəiflətdi. Əfqanıstan münaqişəsi eyni zamanda SSRİ-nin daxilində narazılıqları artırdı, cəmiyyətlə hakimiyyət arasındakı uçurumu dərinləşdirdi.

Tarixçilərin böyük əksəriyyəti hesab edir ki, 24 dekabr 1979-cu ildə qəbul edilən qərar sonradan Sovet İttifaqının zəifləməsinə və dağılma prosesinin sürətlənməsinə ciddi təsir göstərdi. 1989-cu ildə sovet qoşunları Əfqanıstandan çıxarılsa da, müharibənin fəsadları uzun illər davam etdi.

Sunay AYDIN

AzPost.az

Paylaş