Süleymanovun Xəzərlə bağlı ilginc “iki dəniz” planı Regionun taleyi dəyişir

Əməkdar mühəndis, ADOG şirkətinin və Zirə Beynəlxalq Limanının rəhbəri Musa Süleymanov ilə müsahibəni təqdim edirik:

– Musa müəllim, siz Xəzər dənizinin su səviyyəsinin azalması ilə bağlı unikal bir təşəbbüs irəli sürdünüz – Xəzərlə Qara dənizin yeraltı tunellə birləşdirilməsi ideyası. İctimaiyyətin reaksiyası necə oldu?

– Bəli, bu təşəbbüs irəli sürüldükdən sonra çox geniş rezonans doğurdu. Mən beş Xəzəryanı dövlətin – Azərbaycan, Rusiya, İran, Qazaxıstan və Türkmənistan prezidentlərinə açıq müraciət ünvanladım. Hələlik rəsmi cavablar verilməsə də, qeyri-rəsmi kanallar vasitəsilə layihəyə ciddi maraq göstərildiyi hiss olunur. Eyni zamanda müxtəlif sahələrdən – mühəndislər, ekoloqlar, su təsərrüfatı üzrə mütəxəssislər və ictimai fəallar bu layihə ilə bağlı mənimlə əlaqə saxlayaraq texniki detalları öyrənmək istəyirlər. Bu, məsələnin nə qədər real və aktual olduğunun göstəricisidir.

– Amma bəzi ekspertlər bildirirlər ki, Xəzər dənizinin səviyyəsi tarix boyu dəyişkən olub və bu, təbii prosesdir. Bu fikrə münasibətiniz necədir?

– Bu, müəyyən mənada doğrudur: keçmişdə də səviyyə dalğalanmaları olub. Lakin bu gün müşahidə etdiyimiz azalma sürətinə, miqyasına və coğrafiyasına görə əvvəlkilərdən tamamilə fərqlidir. İqlim dəyişikliyi, Volqa və Kür çayları üzərində su anbarlarının tikilməsi, əkinçilikdə suya tələbatın artması, həmçinin çay axınlarının zəifləməsi – bütün bunlar insan fəaliyyəti nəticəsində Xəzərə su gəlməsini ciddi şəkildə azaldıb. Artıq bu, təbii dövrilik deyil. Bu, ekoloji və antropogen böhrandır.

– Bəziləri bu layihənin maliyyət baxımından çox bahalı olduğunu və gerçəkləşdirilməsinin çətin olduğunu düşünür. Bu haqda nə deyə bilərsiniz?

– Layihə, təbii ki, böyük miqyaslıdır. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, Xəzərin səviyyəsinin kritik həddə enməsi neft infrastrukturlarına, limanlara, dəniz yollarına, bioçeşidliyə və bütün bir ekosistemə dağıdıcı təsir göstərəcək. Məsələn, artıq Kaşagan, Kalımkaz kimi yataqlarda, Ələt və Türkmənbaşı limanlarında suyun geri çəkilməsi əməliyyatlara əngəllər yaradır. Bu gedişlə dövlətlərin sonradan çəkəcəyi xərclər tunel layihəsinin dəyərindən iki-üç qat artıq ola bilər.

Bundan əlavə, tunel vasitəsilə yaradılacaq daimi axın təxminən 170 MVt gücündə hidroenerji istehsal etməyə imkan verəcək. Bu da illik 100 milyon dollar gəlir deməkdir. Yəni layihə yalnız texniki və ekoloji baxımdan deyil, iqtisadi baxımdan da səmərəlidir.

– Bəs bu layihənin həyata keçirilməsi üçün beynəlxalq səviyyədə hansı addımlar vacibdir?

Musa Süleymanov

– Bu layihə həm Xəzəryanı, həm də Qara dəniz hövzəsində yerləşən dövlətlərin razılığını tələb edir. Tunelin alt qatla keçməsi səbəbilə dövlətlərin ərazi suverenliyinə müdaxilə etmir, amma transsərhəd əməkdaşlıq mütləqdir. Bunun üçün ekoloji monitorinq qrupları, hidroloji-geoloji ekspertiza mərkəzləri, komissiyalar yaradılmalıdır. Bu təşəbbüsün BMT səviyyəsində gündəmə gətirilməsi tam mümkündür. Əslində bu, regionun ortaq çağırışına çevrilə bilər.

Üstəlik, dünya okeanlarında və dənizlərində iqlim dəyişikliyi səbəbilə suyun həcmi artır və bu artımın necə idarə olunacağı ciddi sualdır. Mən hesab edirəm ki, Xəzər dənizi bu artan suyun idarəli şəkildə qəbul edilməsi üçün təbii rezervuar rolunu oynaya bilər. Bu prosesin davamında Urmu gölü və Aral dənizi kimi ekosistemlərə də su ötürülməsi mümkün olacaq.

– Yəni layihə yalnız Xəzərin səviyyəsi ilə bağlı deyil, başqa strateji hədəflər də var?

– Əlbəttə. Bu layihə aşağıdakı strateji nəticələri verəcək:

Enerji təhlükəsizliyi: Tunel vasitəsilə 170 MVt gücündə hidroenerji istehsal olunacaq. Su resurslarının bölgələrə ötürülməsi: Urmu və Aral göllərinə suyun yönləndirilməsi mümkün olacaq. Logistika və ticarət təhlükəsizliyi: Dəniz yollarının sabitliyi qorunacaq, Xəzərin nəqliyyat əhəmiyyəti təmin olunacaq. Beynəlxalq nüfuz: Azərbaycan və digər ölkələr ekoloji innovasiya sahəsində liderliyə yüksələcək. Ekosistem tarazlığı: Hal-hazırda Xəzərə daxil olan şirin su nəticəsində dənizdə duzluluq azalır, bu isə mikroelementlərin pozulması və donma ehtimalı yaradır. Tunel vasitəsilə gələcək duzlu su bu tarazlığı bərpa edə bilər.

Globalinfo.az