Tədqiqatçılar yuxudan erkən və gec oyanan insanların beyin xüsusiyyətlərini araşdırıblar

Bakı, 2 may, AZƏRTAC

İnsanların vərdişlərində, həyat tərzində və davranış meyllərində nəzərəçarpacaq fərqlər var. Xronotip kimi tanınan bu fərqlərdən biri də yuxuya gedib tez oyanmaq və ya əksinə, yuxudan gec oyanmaqdır.

AZƏRTAC xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, cəmiyyətdə baş verən dəyişikliklər, məsələn, portativ qurğular və videoyayım xidmətlərinin yaranması insanların davranışlarına da təsir göstərib, onlara axşam və ya gecə saatlarında diqqəti yayındıran məlumat və ya videolar təklif edir. Bununla belə, əvvəlki tədqiqatlar göstərib ki, gec yatmaq və gec oyanmaq tez-tez depressiya və narahatlıq pozğunluğu kimi psixi sağlamlıq problemləri, habelə fiziki sağlamlığın pisləşməsi ilə bağlı riskin artması ilə əlaqələndirilir.

McGill Universiteti, Mila-Kvebek Süni İntellekt İnstitutu və digər qurumların tədqiqatçıları bu yaxınlarda insanların günün müəyyən saatlarında daha aktiv olmasının təbii səbəblərinin neyrobioloji əsaslarını araşdırıblar. Tədqiqatın nəticələri “Nature Human Behavior” jurnalında dərc edilib, xronotip və beyin strukturunda müəyyən meyllər, həmçinin mükafatlandırma zamanı emosiyaların tənzimlənməsi arasında əlaqəni ortaya qoyur.

Tədqiqat müəyyən edib ki, sirkadian ritmlərinin aydın təzahürü olan xronotip fiziki və psixi sağlamlıqla sıx bağlıdır. Gec saatlarda yatan insanlar tez-tez qeyri-sağlam həyat tərzi keçirir, əhval pozğunluğuna daha çox meyllidir və erkən oyananlarla müqayisədə onların fiziki hazırlıq səviyyəsi aşağıdır. Xronotipdəki fərdi fərqlər müxtəlif nəticələrə gətirib çıxarsa da, onların neyrobioloji əsasları qeyri-müəyyən olaraq qalır.

Bu yaxınlarda aparılan tədqiqatın əsas məqsədi xronotip və müxtəlif fenotiplər (yəni, insanın genləri ilə ətraf mühitin qarşılıqlı təsirindən yaranan cəhətlər və ya şəxsiyyət xüsusiyyətləri) arasındakı əlaqəni araşdırmaq olub. Bundan əlavə, tədqiqat yuxudan erkən oyananların və “gecə bayquşları” adlanan gec qalxan insanların beyinlərində olan fərqləri öyrənmək məqsədi daşıyırdı.

Bu məqsədlərə nail olmaq üçün tədqiqatçılar bu günə qədər toplanmış ən böyük biotibbi məlumat bazalarından biri olan “UK Biobank”dan məlumatları təhlil ediblər. Onların təhlili daxil olan insanların xronotipinə, həmçinin beyin skanlarına və müxtəlif fenotiplərə yönəlib.

Alimlər yazırlar: “Biz üç beyin təsviri metodundan (boz maddənin həcmi, ağ maddənin bütövlüyü və funksional əlaqə) istifadə edərək nümunəvi öyrənmə təhlili apardıq və 27 030 “UK Biobank” iştirakçısından, 976 fenotipdən istifadə etdik”.

Nəticələr göstərir ki, xronotip beyin biologiyasında dərin kök salıb və eyni zamanda, onun insanların unikal şəxsiyyət xüsusiyyətləri, öyrənmə, emosional tənzimləmə və davranış nümunələri ilə əlaqəsini dəstəkləyir.

Bu son tədqiqat yuxudan erkən oyananlar və “gecə bayquşları” arasında neyrobioloji fərqləri daha da araşdırmaq məqsədi daşıyan gələcək araşdırmalar üçün əsas ola bilər. Nəhayət, bu, həm də psixi xəstəliklərin müalicəsi və ya xronotiplə əlaqəli amilləri nəzərə alan insanların həyat tərzini yaxşılaşdırmaq üçün məqsədyönlü müdaxilələrin inkişafına kömək edəcək.