Təhsil paradoksu: Gənclər magistraturadan niyə imtina edirlər?

Bu il magistratura pilləsinə qəbul prosesi cəmiyyətin diqqət mərkəzinə düşüb və ciddi müzakirələrə səbəb olub.

Oxu.Az xəbər verir ki, buna səbəb ayrılan plan yerlərinin əhəmiyyətli hissəsinin boş qalmasıdır.

Oxu.Az-ın sorğusuna cavab olaraq Dövlət İmtahan Mərkəzinin (DİM) mətbuat katibi Xanlar Xanlarzadə bildirilib ki, bu il magistraturada təxminən 4 300 plan yeri boş qalıb.

"Bu yerlərə müraciət edən bakalavrların sayı isə cəmi 1 418 nəfər olub. Onlardan da yalnız 617 nəfəri (o cümlədən 96 nəfər dövlət sifarişi əsasında) qəbul olunub.

Müsabiqənin nəticələrinə əsasən, ixtisaslaşma seçimində iştirak edən 15 555 bakalavrdan 13 446 nəfəri ali təhsil müəssisələrinin magistraturalarına qəbul olunub. Qəbul olunanlardan 5 798 nəfər dövlət sifarişi, 7 648 nəfər isə ödənişli əsaslarla təhsil alacaq. 9 790 nəfər ali təhsil müəssisələrinin cari, 3 656 nəfər isə əvvəlki illərin məzunudur. Nəticələrə əsasən, ali təhsil müəssisələrinin magistratura səviyyəsinə ayrılmış 16 848 plan yerinin 79.81%-i dolub", -deyə DİM rəsmisi bildirib.

Qeyd edək ki, sosial şəbəkələrdə gedən müzakirələr zamanı magistraturaya plan yerlərinin boş qalmasını müzakirə iştirakçıları müxtəlif səbəblərlə əlaqələndiriblər. Bir qrup hesab edir ki, bəzi ixtisaslara tələb çox aşağıdır. Gənclər bu sahələrdə iş imkanlarının məhdud olduğunu düşündükləri üçün təhsilin keyfiyyətinə inam göstərmirlər, digər bir qrup isə hesab edir ki, plan yerləri real əmək bazarının tələbləri ilə üst-üstə düşmədiyi üçün tələbələr bu sahələri seçmək istəmirlər və nəticədə bu cür mənzərə yaranır.

Bəs görəsən, Elm və Təhsil Nazirliyi (ETN) ali məktəblərin magistratura pilləsinə qəbulla bağlı plan yerlərini necə formalaşdırır?

Nazirlikdən Oxu.Az-ın sorğusuna cavab olaraq bildirilib ki, ali təhsil müəssisələrinə qəbul planı bir sıra mühüm amillər nəzərə alınmaqla mərkəzləşdirilmiş şəkildə formalaşdırılır. Bu planlaşdırma prosesi ali təhsilin əlçatanlığı, əmək bazarının cari və gələcək tələbləri, təhsil müəssisələrinin maddi-texniki və kadr potensialı, eyni zamanda, abituriyentlərin maraq və seçim meyillərinə əsaslanır.

"Qəbul planı hazırlanarkən ilk növbədə ali təhsilin əlçatanlığı, əmək bazarının cari və perspektiv tələbləri, təhsil müəssisələrinin maddi-texniki və kadr potensialı, eyni zamanda, abituriyentlərin maraq və seçim meyilləri nəzərə alınır.

Bu yanaşma ali təhsildə həm keyfiyyətin təmin olunmasına, həm də dövlətin strateji inkişaf istiqamətlərinə uyğun kadr hazırlığının həyata keçirilməsinə xidmət edir. Xüsusilə magistratura səviyyəsində tələbə qəbulu planının formalaşdırılması zamanı ali təhsilin səviyyələri üzrə davamlılığın təşviq olunması və elmin populyarlaşdırılması kimi məqsədlər də nəzərə alınır.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2024-cü il 2 dekabr tarixli, 503 nömrəli Qərarı ilə ali təhsil pilləsi üzrə ixtisasların yeni təsnifatları təsdiq olunub, magistratura səviyyəsi üzrə təsnifat tamamilə yenilənib və bir çox yeni ixtisaslar təsnifata əlavə edilib.

Bu səbəbdən ötən ilə nisbətən 2025/2026-cı tədris ilində qəbul planı 17 558 yer səviyyəsində (2024/2025-ci tədris ili üçün bu rəqəm 16 568 qəbul yer təşkil edib) müəyyən olunub və faktiki qəbul olunanların sayı əvvəlki illə müqayisədə 224 nəfər (1,6%) artaraq 14 335 nəfər (2024/2025-ci tədris ilində magistratura səviyyəsinə qəbul olunanların sayı 14 111 nəfər olub) təşkil edib. Ümumilikdə hər il əvvəlki ilə nisbətdə magistratura səviyyəsinə faktiki tələbə qəbulunun sayında müsbət dinamika müşahidə olunmaqdadır", - deyə məlumatda bildirilir.

ETN dövlət sifarişi əsasında ayrılmış yerlərin boş qalması halının da tamamilə normal olmasına diqqət çəkib.

"Ali təhsil müəssisələrinə qəbul prosesi dövlət sifarişi və ödənişli əsaslarla həyata keçirilir. Ümumi qəbul planında dövlət sifarişli yerlərin həcmi təhsilin əlçatanlığının əhatə dairəsinin genişləndirilməsi məqsədilə davamlı olaraq artırılır. Bu səbəbdən dövlət sifarişi əsasında ayrılmış yerlərin boş qalması halı tamamilə normaldır və hər il müşahidə olunur.

Bu halda ənənəvi olaraq xüsusi mexanizm tətbiq olunur. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 25 iyun tarixli, 120 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında ali təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı dövlət sifarişi ilə ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat, magistratura, doktorantura (dissertantlıq istisna olmaqla), əsas (baza ali) tibb təhsili və rezidentura səviyyələrində kadr hazırlığının maliyyələşdirilməsi Qaydaları"na əsasən, dövlət sifarişi yerləri tələbə qəbulu üzrə müsabiqənin nəticələrinə əsasən boş qaldığı halda, DİM ETN-lə razılaşdırmaqla həmin yerlərə eyni ixtisas (ixtisaslaşma) üzrə tələbə qəbulu imtahanlarının nəticələrinə əsasən ən yüksək bal toplamış ödənişli əsaslarla qəbul olmuş şəxsi, eyni ixtisas (ixtisaslaşma) üzrə təhsilalan olmadıqda isə eyni ixtisas qrupu üzrə tələbə qəbulu imtahanlarının nəticələrinə əsasən ən yüksək bal toplamış ödənişli əsaslarla qəbul olmuş şəxsi yerləşdirir. Sadalanan tədbirlərin nəticəsi olaraq hal-hazırda təqribən hər iki tələbədən biri dövlət sifarişi əsasında ödənişsiz təhsil alır", - deyə nazirliyin məlumatında vurğulanıb.

Əzizə İsmayılova