Tramp nə etmək istəyir Dünya heyrət və hiddət içərisində

Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzkar siyasətini ABŞ da öz qonşularına qarşı tətbiq edəcək?

ABŞ-ın yeni seçilmiş Prezidenti Donald Tramp Qrenlandiyanı ilhaq etmək, o cümlədən ABŞ-ın Qərb yarımkürəsində təsir dairəsini genişləndirmək məsələsində ciddidir. Bu barədə “Reuters” mənbələrinə istinadən məlumat yayıb.

Onlardan biri deyib ki, Tramp Qrenlandiya üzərində nəzarəti ələ keçirmək üçün çətin ki, hərbi gücə əl atsın. Bununla belə, “Reuters” mənbələri Trampın Danimarkaya diplomatik və ya iqtisadi təzyiq göstərmək kimi başqa vasitələrdən istifadə etməyi planlaşdırdığını bildirir. Trampın tərəfdaşlarından biri iddia edir ki, 5 noyabr prezident seçkilərində qalib gəldikdən sonra yüksək vəzifəli rəsmilər tərəfindən tərtib edilən xarici siyasət prioritetləri siyahısını görüb – “Məqsədlərdən biri Qrenlandiyanı almaq idi”.

Müzakirələrlə tanış olan trampın keçmiş üç köməkçisinin sözlərinə görə, seçilmiş Prezident nəsillər boyu davam edəcək bir miras yaratmaq vasitəsi kimi ərazinin genişləndirilməsində də maraqlıdır: “Əsl miras Birləşmiş Ştatların ərazisini genişləndirməkdir”.

Agentlik yazır ki, Tramp ilk müddətində Qrenlandiyanı əldə etmək imkanından qısaca bəhs etsə də, onun son şərhləri onun arzusunun ötəri deyil, köklü bir istək olduğunu vurğulayır.

Trampın müşavirləri Danimarka rəsmilərinə onun Qrenlandiyanı almaqda ciddi olduğu barədə xəbərdarlıq ediblər. Bu barədə artıq CNN məlumat yayıb. Onun sözlərinə görə, Danimarka rəsmiləri indi “yaxın müttəfiqi və NATO üzvü ilə münasibətlərdə böyük çatlara səbəb olmamaq üçün hansı cavabı verəcəklərini diqqətlə təhlil edirlər”.

Danimarka rəsmiləri ABŞ-ın yeni seçilmiş Prezidentinin zarafat etdiyini güman etməyin yaxşı fikir olmadığını deyirlər. Əvəzində böhrandan qaçmaq üçün Trampın Qrenlandiyaya dair açıqlamaları ilə bağlı “açıq söhbət” aparılmalıdır.

Yada salaq ki, onun Panama kanalına və qonşu Kanadaya qarşı bəyan etdiyi iddialar indi də eyni dərəcədə fəal müzakirə olunur. Bəs, amerikalıların özləri bütün bunlara necə baxırlar? Axı, məhz onlar Trampı səs çoxluğu ilə yenidən Prezident seçdilər. Onlar eyni Kanada, Panama və Danimarkanın iradəsinə qarşı mümkün ərazi genişlənməsi ideyasını bölüşürlərmi? Onların fikrincə, bu, indiki dövrdə ABŞ üçün ağlabatan, təcili və zəruridirmi? Yoxsa Amerikada insanlar Trampın ritorikasının tamamilə ciddi olmadığını düşünürlər?

AYNA mövzunu tanınmış amerikalı ekspertlərlə müzakirə edib.

Analitik və publisist Samson Katzman:

“ABŞ-ın yeni seçilmiş Prezidentinin son bəyanatları media məkanını silkələyir. ABŞ və Kanadanın bir ştatda birləşməsi haqqında yazı - Kanada 51-ci ştat olacaq; Amerikanın Panama kanalı üzərində nəzarətinin bərpası və Danimarkanın planetdəki ən böyük ada olan Qrenlandiyanı satmaq üçün çox israrlı təklifləri.

ABŞ 47-ci Prezidenti andiçməsindən sonra nə edəcək və dünya ictimaiyyəti nə gözləməlidir – cəngəllik qanunlarına, güclülərin hakimiyyətinə qayıdış və ya ən qüdrətli iqtisadi və siyasi hakimiyyətə qayıdış.

Kanada ilə bağlı problem ən proqnozlaşdırıla bilən görünür. Trampın bu açıqlaması Kanadanın Baş naziri Trüdonun Trampın Kanada mallarına rüsumları 25%-ə qədər artırmağı planlaşdırmasına qıcıqlanmış reaksiyasından sonra verilib. ABŞ ilə Kanada arasında ticarət balanssızlığı böyükdür: Amerika Kanada ixracının 77%-ni (!), Kanada idxalında ABŞ-ın payı isə cəmi 17% təşkil edir. İki ölkə arasında danışıqlar qaçılmazdır. Ticarət müharibəsi ehtimalı var, lakin güzəştə getmək və razılığa gəlmək üçün də kifayət qədər meydan var. Mən ABŞ-ın Kanadaya qarşı Putin rejiminin Ukraynaya qarşı apardığı aqressiv işğalçı müharibəsinin mümkünlüyünü ehtimal etmirəm.

Qrenlandiya ilə bağlı vəziyyət də əsasən aydındır. Burada təkcə mineral ehtiyatlar yox, buzlaqların əriməsi ilə asanlıqla əldə edilə bilən uran, neft, nadir torpaq metalları var. Sahillərində çoxlu balıq var. Burada Amerikanın hərbi bazası da var. Şimali Amerikadan Avropaya ən qısa yol Qrenlandiyadan keçir. Rusiya ilə Avropa arasında müharibə olacağı təqdirdə ABŞ və müttəfiqləri üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Amerikanın əsas geosiyasi rəqibi olan Çin Qrenlandiyaya maraq göstərir. Deməli, söhbət təkcə ABŞ-ın iqtisadi təhlükəsizliyindən getmir.

Mən başa düşürəm ki, Trampın təklifi həm də ABŞ-ın 1803-cü ildə Fransadan Luiziana ştatını satın aldığı üçüncü ABŞ Prezidenti Tomas Cefferson və Alyaskanı 1867-ci ildə Rusiyadan satın alan ABŞ-ın yeddinci Prezidenti Endryu Conson kimi Amerika tarixinə daxil olmaq üçün iddialı bir istək də ehtiva edir. Çox güman ki, hər şey Amerikanın təklifinin nə qədər səxavətli olmasından asılı olacaq. Qrenlandiyanın zorla ələ keçirilməsi ssenarisi mümkün deyil.

Ən problemli və qorxulu olan ABŞ-ın 47-ci Prezidentinin Panama kanalı üzərində Amerika nəzarətinin bərpası ilə bağlı bəyanatlarıdır, bununla bağlı Tramp hərbi güc tətbiqini istisna etmir. Hadisələrin bu cür inkişafı Birləşmiş Ştatlar ilə həm Çin, həm də Rusiyanın köməyinə tələsəcək Cənubi və Mərkəzi Amerika ölkələri arasında onsuz da çətin olan münasibətləri partladacaq.

Hazırda ABŞ-ın xarici siyasətinin konturları hələ formalaşmaqdadır və ona görə də hər hansı yekun nəticə çıxarmaq tezdir. Sadəcə qeyd edək ki, Donald Tramp planetdəki bütün müharibələri dayandırmaq arzusundan danışarkən və III Dünya müharibəsinin qarşısını alacağına söz verərkən, onun seçki vədlərinə zidd olan son bəyanatları var. Rusiyanın Z-kanalları da Trampın açıqlamalarına açıq-aşkar şövqlə reaksiya verib: “Onlara olarsa, bizə niyə olmasın?” “Məsələn, Pribaltikanı Rusiyaya birləşdirmək...” Və doğrudan da, nə üçün kontinental Çin o zaman özünün suveren ərazisi hesab etdiyi Tayvana hücum edib ilhaq etməsin?

Donald Trampın prezidentliyinin 4 ili var. Təkcə ABŞ deyil, bütün dünya böyük ölçüdə dəyişəcək, onlardan asılıdır. Burada əsas sual ondan ibarətdir ki, Trampın xarici siyasəti davamlı imperiya ekspansiyası xarakteri daşıyacaqsa, amerikalılar onun addımlarını necə qiymətləndirəcəklər? Onlar belə bir siyasətin qurbangahında öz həyatlarını və övladlarının gələcəyini qurban verməyə hazır olacaqlarmı? Dünyanın ən böyük demokratiyasının yaradılmasının əsasını qoyan ideallar bunlardırmı? Dörd il Amerika xalqının belə bir siyasətin nəticələrini görməsi, onları qiymətləndirməsi və növbəti prezident seçkilərində ölkə rəhbərliyini dəyişməsi üçün kifayət qədər vaxtdır”.

Geosiyasət və təhlükəsizlik üzrə ekspert, “The Washington Outsider” qəzetinin baş redaktoru İrina Zukerman:

“İlk növbədə ABŞ-ın Qrenlandiyanı almaq üçün keçmişdə üç ayrı cəhd etdiyini xatırlayaq - hamısı uğursuz oldu. Tramp çətin ki, onun hər bir addımını tənqid etmədən alqışlasaq belə, bu tarixi tendensiya istisna olacaq. Üstəlik, ehtimal edilən “dərin köklü maraq”dan başqa, başqa mülahizələr də ola bilər. Tramp özünü xəbər başlıqlarında saxlamaqda mahirdir və onun satın alma səylərini şərh edən son mətbuat konfransı onun imicinin bir hissəsidir.

Buna nəzər salmağın başqa bir yolu odur ki, əhəmiyyətsiz görünən mübahisələri qızışdırmaq, Rusiya-Ukrayna müharibəsini 24 saat ərzində bitirmək (Tramp bunun baş verməyəcəyini etiraf edir), Qəzza ilə müharibəni həll etmək kimi yerinə yetirilməmiş kampaniya vədlərindən yayındırmaq üçün gözəl bir yoldur. Beləliklə, indi onun bazası niyə yerinə yetirə bilməyəcəyi vədlər verdiyini soruşmaqdansa, son təkliflərini müdafiə etməyə yönəlib.

Üstəlik, Tramp hesab edir ki, istənilən piar reklam olunmamaqdan yaxşıdır və o, şərh verməkdən və insanlarla görüşməkdən başqa heç nə edə bilməyəcəyi keçid dövrünün çətinliyində yenə də diqqəti cəlb edə və belə bir təəssürat yarada bilər ki, o, çox “fəaldır və çox şeyə nail olur”.

O, həmçinin Kanadanı "birləşdirmək" kimi bəzi siyasi təkliflərdən həmin ölkə ilə konkret müqavilə üzrə danışıqlara başlamaq üçün iqtisadi təzyiq kimi istifadə edə bilər. Müəyyən mənada Tramp tam istədiyini alır. Trüdo təslim oldu və istefa verdi, özü də istəmədən Trampa görə getməsi ilə bağlı təəssürat yaratdı (vaxt hər şeydir!). Lakin Kanadanın Mühafizəkarlar Partiyasının lideri Trampın niyyətləri fonunda azadlığa tərəfdar olan iqtisadi və siyasi gündəmə qayıtmağa söz verib.

Görünür, Tramp bunun “güzəştlərə” gətirib çıxaracağına inanaraq əzələlərini nümayiş etdirir. Amma problem ondan ibarətdir ki, o, həddindən artıq hərəkət edir. Məsələn, Kanada Mühafizəkarlar Partiyasının eyni lideri Trampın bəyanatlarına qarşı çıxıb, Panamadakı amerikapərəst hökumət də onun həyati əhəmiyyət kəsb edən geosiyasi strukturunun ABŞ-a verilməsi təklifi ilə razılaşmayıb.

Qrenlandiyada həqiqətən də müstəqillik üçün daxili hərəkat var və Tramp bundan istifadə etməyə çalışır, lakin Qrenlandiyada müstəqillik tərəfdarı olan fraksiya mütləq ABŞ-a qoşulmaq istəmir. Bu, o demək deyil ki, burada ciddi maraqlar – təbii ehtiyatlar, Arktikaya çıxış və ya NORAD-ın (Şimali Amerika Aerokosmik Müdafiə Komandanlığı, ABŞ və Kanadanın ikimillətli hərbi komandanlığıdır, Şimali Amerikada hava və kosmos müdafiəsini təmin edir) genişləndirilməsi perspektivi var, lakin Tramp ilhaq ritorikasını davam etdirərsə, bu sahələrdən hər hansı birində irəliləyiş əldə etməkdənsə, ABŞ-ın müttəfiqlərini özgəninkiləşdirmək və mövqelərini itirmək riski ilə üzləşir.

Ümumilikdə, Tramp tərəfdarları ya siyasəti dəstəkləyir və onu danışıqlar vasitəsi kimi görürlər, ya da ciddi qəbul etmirlər, Trampın əleyhdarları və skeptikləri isə onun ritorikasını NATO-nu parçalaya, mövcud gərginliyi gücləndirə və ya müttəfiqlərlə problem yarada biləcək təhlükəli eskalasiya kimi görürlər”.