Trampın Baqram iddiası: ABŞ Çin rəqabətinin yeni müstəvisi

ABŞ Prezidenti Donald Tramp Əfqanıstandakı Baqram Hərbi Hava Bazasının yenidən Vaşinqtonun ixtiyarına verilməsini tələb edib. Onun bu tələbi beynəlxalq gündəmdə ciddi rezonans doğurub. Tramp Böyük Britaniyanın Baş naziri Kir Starmerlə birgə çıxışında bildirib ki, ölkəsi “bu bazanı geri almağa çalışır”. Onun sözlərinə görə, bu obyekt ABŞ üçün strateji əhəmiyyət daşıyır və ölkənin regional təhlükəsizlik maraqlarına xidmət edir. Tramp bəyan edib ki, bazanın Talibanın nəzarətində qalması bölgədə sabitlik üçün risklər yaradır.
Özünün “Truth Social” şəbəkəsində Tramp, Taliban hökumətinə xəbərdarlıq edərək yazıb: “Əgər Əfqanıstan ABŞ-nin inşa etdiyi Baqram Hava Bazasını geri qaytarmazsa, çox pis şeylər olacaq.”
Taliban rəhbərliyi isə Trampın tələbinə sərt reaksiya verib. Hərəkat nümayəndələri bəyan ediblər ki, Baqram Əfqanıstan ərazisinin ayrılmaz hissəsidir və heç bir halda digər dövlətə təhvil verilə bilməz. Silahlı qüvvələrin baş qərargah rəisi Fəsihuddin Fitrat deyib: “Əfqanıstan tam müstəqildir və heç bir gücə bağlı deyil. Biz heç kimdən qorxmuruq.”
Tramp həmçinin iddia edib ki, Baqram bazası hazırda Çinin nəzarətindədir. Lakin Əfqanıstan hökuməti bu iddianı təkzib edərək bəyan edib ki, bazanın tam nəzarəti ölkə ordusunun əlindədir və xarici qüvvələrin iştirakı yoxdur.
ABŞ-ın geosiyasi arqumentinə görə, Baqram bazası Çinin nüvə obyektlərinə bir saatlıq məsafədədir və belə yazın olduğu üçün strateji əhəmiyyət daşıyır.
Faktiki olaraq, Çin Qərb bölgəsində bir neçə nüvə obyektinə malikdir: Sincan bölgəsində Lop Nur sınaq sahəsi və Qansu əyalətindəki obyektlər diqqət çəkir. Həmçinin, Hami və Yumen ərazilərində bərk yanacaqla işləyən raket siloları inşa olunur və ya tamamlanmaq üzrədir. Qinqhai əyalətində də əlaqədar obyektlər mövcuddur.
Xatırladaq ki, ABŞ qüvvələri 2021-ci ildə Əfqanıstandan çıxarkən Baqram bazasını da tərk etmişdi. Bu baza bir vaxtlar İŞİD, Əl-Qaidə və Talibana qarşı əməliyyatların mərkəzi idi. BMT-nin 2025-ci il hesabatına görə, bu qruplar yenidən fəallaşıb.
Əfqanıstanın paytaxtı Kabilin 60 km şimalında yerləşən baza uzun illər ABŞ-ın regiondakı ən böyük hərbi obyekti olub. 2012-ci ildə burada eyni vaxtda 100 minə yaxın Amerika hərbçisi xidmət edib. 11 800 fut uzunluğundakı uçuş-enmə zolağı ağır bombardmançı təyyarələrin enişi üçün nəzərdə tutulub. Tramp bazanı “dünyanın ən güclü hərbi nöqtələrindən biri” adlandırır.

Daxili siyasət baxımından, Trampın bu tələbi “Baydenin Əfqanıstandan çıxış qərarı səhv idi, mən onu düzəldirəm” mesajı ölkə daxilində güc nümayişi kimi qəbul edilə bilər.
Geosiyasi baxımdan isə ABŞ bu addımla yalnız terrorizmə qarşı mübarizəni deyil, həm də Çin və Rusiya ətrafında hərbi mövcudluğunu gücləndirmək niyyətini ortaya qoyur. ABŞ-ın Baqramda möhkəmlənməsi Pakistan, İran və Orta Asiya ölkələrinə qarşı yeni güc balansı formalaşdıra, xüsusilə də Çinin ‘Bir kəmər, bir yol’ təşəbbüsünün Mərkəzi Asiya və Qafqaz marşrutlarına təsir göstərə və dolayısı ilə ABŞ-Çin rəqabətinin yeni müstəviyə keçirə bilər.
Öz növbəsində, Çin Trampı “gərginlik yaratmaqda” qınayıb və ABŞ-a xəbərdarlıq edib. Rusiya və İran isə ABŞ-ın Əfqanıstana geri dönüşünü regionda yeni hərbi balanssızlıq kimi qiymətləndirirlər.
Analitiklərin fikrincə, ABŞ-ın Baqramı geri alması real görünmür. Bunun üçün Doha sazişinin pozulması, bölgəyə böyük hərbi kontingentin yerləşdirilməsi, Talibanın və Çinin sərt müqaviməti, region dövlətləri ilə diplomatik böhran qaçılmaz olacaq.
Lakin regionun geosiyasi reallıqları fonunda bu baza üzərində nəzarətin yenidən Vaşinqtona keçməsi mümkün görünmür. Bu açıqlama ABŞ-ın qlobal gücünü nümayiş etdirməyə hesablanmış növbəti siyasi mesaj kimi dəyərləndirilə bilər.
Bununla belə, Baqram bazası ətrafında yaranan yeni gərginlik fonunda ABŞ-Taliban münasibətlərinin sərtləşəcəyi və bölgədə geosiyasi qarşıdurmaların artacağı istisna deyil.
Səbinə Həsənova
AzVision.az