Xəritədə yeri yoxdur, amma prezidenti var: 124 hektarlıq torpaqda öz ölkəsini qurdu

Dünyada hələ də heç bir ölkəyə rəsmi şəkildə aid edilməmiş torpaq sahələri mövcuddur və bəzi gənclər bu "sahibsiz” ərazilərdə öz dövlətlərini qurmaq arzusu ilə yaşayırlar. Xorvatiya və Serbiya arasında yerləşən kiçik bir torpaq sahəsində elan edilən Verdis Azad Respublikası adlı təşəbbüs, bir gəncin azadlıq utopiyasını əks etdirir. Bəs bu mikro dövlətlər həqiqətən mövcud ola bilərmi, yoxsa sadəcə idealist bir xəyal olaraq qalır? Dünyanın dörd bir yanında yaranan qeyri-adi mikro dövlətlərin hekayələri bu suallara fərqli cavab verir.

"Terra nullius" anlayışı və sərhəd boşluqları

Qaynarinfo xəbər verir ki, Latın mənşəli "terra nullius” anlayışı beynəlxalq hüquqda heç bir dövlətin suveren iddiası altında olmayan torpaqları ifadə edir. Bu cür ərazilər tarixən xəritələrin yenilənməsi ilə azalsa da, tamamilə yox olmayıb. Xüsusilə Xorvatiya ilə Serbiya arasındakı sərhəd boyunca, mübahisəli sahələr hələ də "sahibsiz” hesab olunur.

II Dünya müharibəsindən sonra sərhədlərin fərqli cür təyin edilməsi bu bölgələri hüquqi baxımdan qeyri-müəyyən vəziyyətdə qoyub. Xorvatiya qədim mülkiyyət xəritələrini əsas götürür, Serbiya isə Dunay çayının hazırkı axınını sərhəd kimi qəbul edir. Bu fərqli yanaşmalar nəticəsində dörd kiçik torpaq parçası "terra nullius” kimi qalır.

Durham Universitetindən professor Noam Leşem CNN-ə açıqlamasında bu cür əraziləri "hüquqi baxımdan qeyri-sabit zonalar” adlandıraraq deyib: 

"Torpaq üzərində iddia hüququ ya qanundan, ya da gücdən – bəzən isə hər ikisinin birləşməsindən doğur. Bu bölgələr gücün sınaqdan keçdiyi yerlərdir".

Bu gönderiyi Instagram'da gör

Daniel Jackson (Данијел Џексон) (@danieljacksonvs)'in paylaştığı bir gönderi

Azadlıq utopiyası, yoxsa siyasi eksperiment?

Bu torpaqlar üzərində dövlət qurmaq cəhdləri əvvəllər də olub. 2015-ci ildə çex siyasətçi Vit Yedliçka Azad Liberland Respublikası adlı mikro dövlət elan etmişdi. Ancaq Xorvatiya hökuməti bu bölgəni hasarlayaraq giriş-çıxışı qadağan etmişdi. 2023-cü ildə britaniyalı kontent yaradıcısı Niko Omilano bölgəyə daxil olmağa cəhd göstərsə də, maneə ilə üzləşmişdi.

Nyukasl Universitetindən mədəni coğrafiya üzrə tədqiqatçı Ceyms Raydinq bu təşəbbüsləri belə qiymətləndirir: "Əgər bir torpaq parçasını qoruyacaq qədər güclüsünüzsə, sizi dayandıracaq çox az qüvvə var. Amma bu, həmin yerin tarixi kontekstini silmir".

Bu gönderiyi Instagram'da gör

Daniel Jackson (Данијел Џексон) (@danieljacksonvs)'in paylaştığı bir gönderi

Verdis Azad Respublikası: 20 yaşlı prezidentin arzusu

Liberland təşəbbüsü gənc britaniyalı-avstraliyalı Daniel Ceksonu da ruhlandırıb. O, 20 yaşında özünü Verdis Azad Respublikasının prezidenti elan edib. "Ceb 3" kimi tanınan, Dunay sahilindəki 124 hektarlıq sahibsiz torpağı sahiblənərək burada Verdis adlı dövlətin əsasını qoyduğunu açıqlayıb.

Ceksonun məqsədi "sülh, innovasiya və gənclərin siyasətdə iştirakı üçün yeni bir platforma yaratmaq” idi. Lakin bu "dövlət” çox yaşamayıb. Bir neçə gün sonra Xorvatiya polisi əraziyə müdaxilə edib, Ceksonu saxlayaraq ölkədən çıxarıb. Xorvatiya Xarici İşlər Nazirliyi bu addımı "heç bir hüquqi əsası olmayan təxribat” kimi dəyərləndirib.

Cekson isə ideyasından vaz keçməyib: "Bir çoxları mesaj vermək üçün mikro dövlətlər qurdu. Biz isə həqiqi bir dövlət yaratmaq istəyirik".

Verdisin öz konstitusiyası, pasportları, nazirlikləri və "Verdis Qırmızı Xaçı” adlı humanitar təşəbbüsü var. Ukraynaya yardım göndərən bu qrup mikro dövlət ideyasının simvolik bir jestdən daha çox şey ola biləcəyini göstərməyə çalışır.

Xorvat əsilli "xarici işlər naziri” Domaqoy Budetiç isə bu layihənin Balkan xalqları üçün "sıfırdan doğru başlanğıc” ola biləcəyinə inanır: "Xorvatlar və serblər tarix boyu qarşıdurma içində olub. Verdis bu dövrü bitirib yeni bir səhifə aça bilər".

Beynəlxalq hüquq və tanınma problemi

Beynəlxalq hüquqa görə, bir dövlətin tanınması üçün üç əsas şərt lazımdır: daimi əhali, müəyyən edilmiş ərazi və fəaliyyət göstərən hökumət. Cekson deyir ki, Verdis bu şərtlərin bəzilərinə sahibdir. Lakin ən vacib çatışmazlıq – beynəlxalq tanınmadır.

Hər iki ölkə – Xorvatiya və Serbiya – sərhəd məsələləri tam həll olunmadan üçüncü tərəfin bu əraziləri iddia edə bilməyəcəyini bildirir. Professor Leşem isə bu kimi təşəbbüsləri "güc siyasətinin simvolik təzahürü” adlandırır: "Milyonlarla insanın dövlət olmaq uğrunda mübarizə apardığı dünyada bir gəncin eyni şeyi etməsi mümkün olmaya bilər, amma bu, onun cəhdini dəyərsiz etmir".

Bu gönderiyi Instagram'da gör

Daniel Jackson (Данијел Џексон) (@danieljacksonvs)'in paylaştığı bir gönderi

Sürgündəki dövlət: Verdisin gələcəyi

Hazırda Verdis yalnız virtual məkanda mövcuddur. Ceksonun sözlərinə görə, "elektron sakinlərin” sayı 900-ü, rəsmi "vətəndaş” sayı isə 400-ü keçib. Londonda Xorvatiya səfirliyi qarşısında keçirilən aksiyalar isə layihəyə beynəlxalq diqqət qazandırıb.

Cekson ümidlidir: "Gec-tez Verdis torpaqlarına qayıdacağıq. Məqsədimiz Xorvatiya ilə əməkdaşlıq şəraitində, beynəlxalq hüquqa uyğun şəkildə var olmaqdır. Arzumuzdan vaz keçməyəcəyik".

Mütəxəssislərə görə, Verdis kimi mikro dövlətlər müasir dünyada azadlıq, idarəçilik və kimlik axtarışlarının simvoludur. Professor Raydinq bu barədə belə deyir: "Bu layihələr gənclərin mövcud siyasi sistemləri sorğulamasının bir formasıdır".

Bu gönderiyi Instagram'da gör

Daniel Jackson (Данијел Џексон) (@danieljacksonvs)'in paylaştığı bir gönderi

Digər "sahibsiz torpaqlar” və mikro dövlətlər

* Bir Tavıl (Misir-Sudan sərhədi): Hər iki ölkənin xəritə fərqləri səbəbindən heç birinə aid edilməyən bu səhralıq ərazi "dünyanın sahibsiz torpağı” kimi tanınır. 2014-cü ildə amerikalı Ceremaya Heaton qızını "həqiqi bir şahzadə” etmək arzusu ilə burada Şimali Sudan Krallığını elan etmişdi.

* Hatt River Knyazlığı (Avstraliya): 1970-ci ildə fermer Leonard Kasli tərəfindən yaradılıb, Avstraliyadan "müstəqilliyini” elan edib.

* Elleore Krallığı (Danimarka): 1944-cü ildən bəri hər il bir həftə fəaliyyət göstərir, öz mahnı və oyunlarına malikdir.

* Seborqa Knyazlığı (İtaliya): IX əsrdən bəri tarixi olan bu ərazi 1963-cü ildən "müstəqil” status iddiasındadır.

* Suje Respublikası (Fransa): 1947-ci ildə zarafat məqsədilə qurulub, bu gün turistlər üçün maraqlı məkandır.

* Molosya Respublikası (ABŞ): Nevada ştatında Kevin Bau tərəfindən 1977-ci ildə yaradılıb, 34 nəfərlik "əhalisi” var və öz "poçt sistemi”nə malikdir.

Aydın