Xəstə dünyanın sağlamlıq ümidi: cəmi 10 ölkə...

1948-ci ildən Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının qərarı ilə 7 aprel Ümumdünya Sağlamlıq Günü kimi qeyd edilir

Sağlamlıq təbiətin insana bəxş etdiyi əvəzsiz dəyərdir. Fiziki və zehni vəziyyətimiz, iş qabiliyyətimiz və həyatdan həzz almaq qabiliyyətimiz ondan asılıdır. Ancaq daimi stress, hərəkətsizlik və pəhrizə diqqətsiz münasibət göstərməklə insan öz potensialını düşünmədən israf edir. Ekoloji vəziyyət, iqtisadi qeyri-sabitlik və sağlamlıq problemləri bu siyahıya əlavə olunduqda vəziyyət daha pis olur. Ümumdünya Sağlamlıq Günü bəşəriyyətin sağlamlıq problemlərinə yönəltmək üçün yaradılıb, fəal həyat tərzi, düzgün qidalanma, vaxtında diaqnoz və müalicənin zəruriliyindən bəhs etmək məqsədi daşıdığından təbliğat xarakteri daşıyır.

Hər bir insanın sağlamlığı həmişə digər ehtiyaclardan üstün olub. Amma yaşayış şəraiti, maddi imkanlar hər zaman sağlamlığı qoruyub saxlamağa imkan vermir. Hər bir dövlətin səhiyyə strukturu millətin sağlamlığına əhəmiyyət verməlidir. Çünki xəstəhal cəmiyyət dövlət üçün də təhlükəlidir. Təəssüf ki, bu gün bir çox ölkələrdə əhaliyə keyfiyyətli tibbi xidmət göstərilmir. Hərbi münaqişələrin və texnogen fəlakətlərin qurbanlarına yetərsiz tibbi yardımın göstərilməsi məsələsi də günümüzdə aktualdır. Dərmanların, ixtisaslı kadrların çatışmazlığı istər-istəməz insanların sağlamlığına təsir edir.

1-ci və 2-ci dünya müharibələrindən zərər görmüş ölkələrin vətəndaşlarının ən çox korluq çəkdiyi məsələ də həkim və dərman yetməzliyi idi. Bu, bir çox ölkələrin həkimlərinin Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına birləşməsinə səbəb oldu. Bu birləşmənin rəsmi olaraq həyata keçirildiyi tədbir təşkilatın nizamnaməsinin qəbul edildiyi günə- 1948-ci il aprelin 7-nə təsadüf edir. Məhz bu gün Ümumdünya Sağlamlıq Gününün qeyd olunduğu tarixə çevrildi. Sovet İttifaqı elə həmin il ÜST-ə üzv oldu. İttifaqın dağılmasından sonra keçmiş üzv ölkələr ÜST-də öz üzvlüyünü təzələdi. Azərbaycan Respublikası 1992-ci il 2 oktyabr tarixində ÜST-ə üzv qəbul olunub.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının son araşdırmasına görə, dünya əhalisinin təxminən 80%-i psixi cəhətdən sağlam hesab olunur. Digər 10% və ya daha çox insan kifayət qədər ağır psixi pozğunluqlardan əziyyət çəkir. Qalan 10%-də isə yüngül ruhi xəstəliklər var. Dünya əhalisinin 95%-dən çoxunun müxtəlif sağlamlıq problemləri var, 3/1-dən çoxu isə beşdən çox xəstəlikdən əziyyət çəkir.

CEOWORLD biznes jurnalı 10 amil əsasında dünyanın ən sağlam ölkələrini sıralamaq üçün bir araşdırma aparıb. Araşdırma zamanı sağlam ömür uzunluğu, qan təzyiqi, qanda qlükoza, piylənmə, depressiya, xoşbəxtlik, alkoqol istifadəsi, tütündən istifadə, hərəkətsizlik kimi amillər nəzərə alınaraq dünyanın ən sağlam ölkələrini müəyyənləşdirməyə çalışıblar.

Dünyanın ən sağlam ölkəsi Norveç hesab edilir. Orta ömür uzunluğu 83,46 ildir. Norveç dünyanın ən xoşbəxt ölkələrindən biri, yaşamaq üçün ən yaxşı yerlərdən biri və həm səhiyyə, həm də psixi sağlamlıq baxımından ən yaxşı ölkələrdən biri adlandırılır. Avropanın ən yaşıl şəhəri olan Osloda isə demək olar ki xəstə insan yoxdur. İkinci ən sağlam ölkə İsveçrədir, orta ömür uzunluğu 84,09 ildir. İsveçrə bütün dünyada öz vətəndaşlarının uzun və sağlam həyat üçün lazım olan hər təminatını həyata keçirməklə tanınır. Ölkənin hər yerində yaşıllıq sahələri var, insanlar təbiətlə təmasdadır. İsveçrənin ictimai səhiyyə sistemi qanuni tibbi sığortaya əsaslanır və bu o deməkdir ki, gəlir və ya iş statusundan asılı olmayaraq hər kəs əsas səhiyyə xidmətlərindən istifadə edə bilər. Üstəlik, İsveçrə dünyada adambaşına düşən tibb işçiləri nisbətinin ən yüksək göstəricilərindən birinə malikdir. Dünya Bankının məlumatına görə, hər 1000 nəfərə 4,4 həkim, 18,8 tibb bacısı düşür.

Finlandiyada orta ömür uzunluğu 82,08 ildir. Finlandiya həmçinin yaşamaq və işləmək üçün ən yaxşı ölkədir, ailə saxlamaq üçün dördüncü ən yaxşı ölkə hesab edilir və dünyada qadınlara ən çox dəyər verilən ölkələrdəndir. 10 ən sağlam ölkə siyahısında olan Finlandiya, rifah, səhiyyə xərcləri və yaşıl sahənin bolluğuna müsbət yanaşması sayəsində yaşanılacaq ən gözəl ölkələrdəndir. Finlər dünyada ən böyük yaşıl sahəyə sahib olmaqdan, eləcə də bir çox digər Avropa ölkələrindən fərqli olaraq yüksək hava keyfiyyətinə malik olmaqdan faydalanırlar.

Avstraliyada orta ömür uzunluğu: 84,07 ildir. Bu ölkəçox vaxt yaşamaq və işləmək üçün ən yaxşı ölkələrdən biri kimi yüksək qiymətləndirilir, ona görə də Avstraliya həyat tərzinin həm də dünyanın ən sağlam həyat tərzindən biri olması təəccüblü deyil. Avstraliya Hökuməti ictimai səhiyyəyə yüksək prioritet verir və sağlam davranışları təşviq etmək və xəstəliklərin qarşısını almaq üçün bir sıra ictimai səhiyyə təşəbbüsləri həyata keçirir. Bunlara siqaret əleyhinə kampaniyalar, peyvənd proqramları və sağlam qidalanma və fiziki aktivliyi təşviq edən kampaniyalar daxildir. Məsələn, Milli Peyvənd Proqramı yoluxucu xəstəliklərin qarşısını almaq üçün bütün uşaqlara və bir çox böyüklərə pulsuz vaksinlər təqdim edir. Avstraliya inkişaf etmiş ölkələr arasında ən yaxşı performans göstərən səhiyyə sisteminə malikdir, həm sağlamlıq nəticələrinə, həm də sağlamlıq bərabərliyinə görə liderdir.

İsveçdə orta ömür uzunluğu 83,42 ildir. İsveç artıq çoxdandır ki psixi sağlamlıq baxımından dünyanın ən yaxşı ölkələri siyahısına başçılıq edir və sağlamlıq xidmətlərinə böyük sərmayə qoyması sayəsində dünyanın ən xoşbəxt ölkələri siyahısında ikinci yerdədir. Buna görə də İsveçin ictimai səhiyyənin digər sahələrinə də böyük sərmayə qoyması təəccüblü deyil. İsveç 2022-ci ildə ÜDM-nin 10,67%-ni səhiyyəyə xərcləyərək, onu dünyada səhiyyəyə ən çox xərclənən 10 ölkə sırasına daxil edib. Gündəlik həyata gəldikdə, isveçlilər sağlam və aktiv həyat tərzi ilə tanınırlar. İsveç həyat tərzi yer üzündə sağlamlıq baxımından ən şüurlu həyat tərzindən biridir. İsveçdə həm ətraf mühitə, həm də əhalinin sağlamlığına müsbət təsir göstərən istixana qazları emissiyalarının azaldılması və bərpa olunan enerjinin təşviqi səyləri də daxil olmaqla güclü ekoloji siyasət var.

İslandiyada orta ömür uzunluğu 83,01 ildir. İslandiya 2024-cü ildə üçüncü yerdən geriləsə də, ən sağlam 10 ölkə arasında yerini qoruyub. Bu ölkə əcnəbilər üçün ikinci ən yaxşı yer, ailə saxlamaq üçün ən yaxşı ölkə və dünyanın ən təhlükəsiz ölkəsidir. İslandiya, həmçinin hərtərəfli peyvənd proqramı da daxil olmaqla, ictimai sağlamlığa böyük diqqət yetirir və siqaret və alkoqol istehlakını azaltmaq üçün böyük səylər göstərir. Balıq, tərəvəz və süd məhsulları ilə zəngin olan Nordic pəhrizinə riayət etməklə, islandiyalılar ürək xəstəliyi və xərçəng də daxil olmaqla xroniki xəstəliklər riskini azaldır.

Lüksemburqda orta ömür uzunluğu 82,36 ildir. Kiçik bir dövlət olsa da, bu Avropa ölkəsi həyat keyfiyyətinə görə çox öndədir. Bu ölkə həm də psixi sağlamlıq baxımından dünyanın ən yaxşı ölkələrindən biridir. Lüksemburqlular dünyanın ən yaxşı yaşıl sahələrindən bəzilərinə çıxış imkanına malikdirlər ki, bu da ölkəyə çoxlu davamlı kənd təsərrüfatı məhsulları və təmiz hava vəd edir. Lüksemburqluların Avropanın ən fiziki cəhətdən aktiv insanları sırasında olması, əhalinin 79%-nin ən azı müəyyən vaxtlarda idmanla məşğul olması, 13%-nin isə mütəmadi olaraq idmanla məşğul olması ilə əlaqədardır.

İspaniyada orta ömür uzunluğu 83,80 ildir. Güclü səhiyyə sistemi, sağlam həyat tərzi və əlverişli ətraf mühit faktorları sayəsində İspaniya ən sağlam 10 ölkə siyahısındadır. İspaniyanın səhiyyə sistemi bütün vətəndaşların yüksək keyfiyyətli tibbi xidmət almaq hüququna malik olması ilə məşhurdur. Sistem vergilər hesabına maliyyələşir və həm ucuz, həm də bütün vətəndaşlar üçün əlçatan olan geniş çeşidli xidmətlər təklif edir. İspaniyada da adambaşına düşən həkimlərin sayı çoxdur və səhiyyə resurslarının ölkə daxilində yaxşı paylanması var. Ürək xəstəliyi, şəkərli diabet və xərçəng kimi xroniki xəstəliklər riskinin azalması ilə əlaqəli olan meyvə, tərəvəz, paxlalı bitkilər və zeytun yağının yüksək istehlakını özündə əks etdirən ispan yemək üsulu indi bütün dünyada sağlamlıq mütəxəssisləri tərəfindən yüksək riskli xəstələr üçün profilaktik tədbir kimi qəbul edilir.

Yaponiyada orta ömür uzunluğu: 84,85 ildir. Yer kürəsində gözlənilən ömür uzunluğu ən yüksək olan ölkə kimi (Honq-Konq istisna olmaqla) tanınır. Yaponların həyat tərzi haqqında deyiləcək çox şey var. Cəmi 4,9%-lik piylənmə nisbəti - hər hansı inkişaf etmiş ölkə arasında ən aşağı göstəricidir - ürək üçün sağlam balıq və tərəvəzlərə üstünlük verən pəhriz və ölkə daxilində yüksək keyfiyyətli səhiyyə xidmətinə çıxış imkanı ilə yaponlar keyfiyyətli həyat yaşayırlar. Yaponların bu qədər sağlam qalmasında qidalanma ilə yanaşı idman da böyük rol oynayır. Yaponiyada insanlar qocalıqda belə müntəzəm idmanla məşğul olurlar və bir çox insanlar işə gedərkən belə “radio gimnastikası” ilə məşğul olurlar. Bu amillərə əlavə olaraq, Yaponiya öz vətəndaşlarına əlçatan və münasib qiymətə tibbi sığorta təmin edən hərtərəfli səhiyyə sisteminə malikdir. Ölkədə adambaşına düşən çox sayda həkim və xəstəxana çarpayısı var və hökumət əhalinin sağlamlığına böyük sərmayə qoyur.

Böyük Britaniyada orta ömür uzunluğu 81,45 ildir. İlk dəfə olaraq 10 ən sağlam ölkə siyahısına daxil olan Böyük Britaniya yüksək reytinqə nail olub, çünki ölkə bir sıra mühüm sahələrdə, xüsusilə də havanın keyfiyyətində irəliləyişlər əldə edib, London da daxil olmaqla böyük şəhərlər benzinlə işləyən avtomobillərin sayını azaltmaq və çirklənməni azaltmaq üçün radikal addımlar atıb. Böyük Britaniyanın səhiyyə sistemi ardıcıl olaraq dünyanın ən yaxşıları arasında yer alır, bütün vətəndaşlar üçün universal tibbi sığorta, çoxlu sayda özəl xəstəxanalar təklif edir. Böyük Britaniyada səhiyyə xərcləri də qlobal orta göstərici ilə müqayisədə yüksəkdir və ÜDM-in 11,34%-ni təşkil edir. Məşhur idman ölkəsi olan britaniyalılar idmanla məşğul olmağı sevirlər. Britaniya mədəniyyəti idmana böyük önəm verir, bu da vətəndaşların futboldan tennisə, kriketdən skvoşa hər şeydən həzz almasını asanlaşdırır. Günün bütün saatlarında insanlarla dolu idman salonlarını və qaçışçılarla dolu küçələri görmək adi haldır.

İnsan sağlamlığının dəyəri heç nə ilə ölçülə bilməz, o qiymətsizdir. Sağlamlığımızı bizimlə bərabər qidalanmağımız, hərəkətimiz, ətraf aləm, mühit də qorumalıdır. Təbiətə atılan hər tullantı, ekologiyaya verlən hər zərər dönüb, dolaşıb yenə özümüzə zərər verəcək. Barı öz sağlamlığımız naminə təbiəti qorumağa dəyməzmi?

Lalə Mehralı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb