“Zombi” hüceyrələri, stres və beyin. Qocalmanın səbəblərini izah edən yeni kəşflər

Bakı, 21 iyun, AZƏRTAC

Yeni araşdırmalar göstərir ki, qocalma sadəcə orqanizmin zamanla parçalanması məsələsi deyil. Bu proses beyin tərəfindən tənzimlənən koordinasiyalı bir proses ola bilər. Təəccüblüdür ki, yaşlı insanlarda bəzi hüceyrələr paradoksal davranır və gənclik dövründə olduğundan daha çox enerji sərf edirlər. AZƏRTAC bu barədə “Nature” elmi nəşrinə istinadla xəbər verir.

Yaşlı hüceyrələr zədə və ya stresə cavab olaraq bölünməyi daimi olaraq dayandırır, amma tamamilə məhv olmur. Alimlər onları tez-tez “zombi” adlandırır, çünki artıq orijinal funksiyalarını yerinə yetirməsələr də, bu hüceyrələr iltihabı təşviq edən və ətrafdakı toxumaların qocalmasını sürətləndirən zərərli maddələr buraxır.

Kolumbiya Universitetində psixobioloq Martin Pikardın rəhbərlik etdiyi alimlər qrupu bu hüceyrələrin gənc analoqlarına nisbətən iki dəfə yüksək metabolik sürət nümayiş etdirdiyini təsbit edib. Bu, qocalmanın yalnız bioloji proseslərin ümumi yavaşlaması ilə əlaqəli olduğuna dair uzun müddətdir mövcud olan nəzəriyyəni təkzib edən bir kəşfdir.

Pikard “beyin-bədən enerjisinə qənaət modelini” təklif edib. Bu fərziyyəyə görə, beyin qocalmaqda olan hüceyrələrin artan enerji tələblərinə bədənin ehtiyatlarını yenidən bölüşdürməklə cavab verir. Nəticədə, yaşlanmanın görünən əlamətlərini izah edə bilən əzələ böyüməsi və saç piqmentasiyası kimi digər proseslər üçün daha az enerji qalır.

Alimlər, həmçinin beynin iltihabının telomerlərin qısalması (xromosomların uclarında qoruyucu qapaqlar) və hüceyrə yaşlanması siqnalların ötürülməsində mərkəzi rol oynadığına inanırlar. Bir molekul - stres və ya zədələnmiş hüceyrələr tərəfindən buraxılan GDF15 bu mexanizmdə açar kimi görünür. Bir çox orqan GDF15 istehsal edə bilsə də, onun reseptorları yalnız beyində olur ki, bu da həmin molekulun bədən və beyin arasında mühüm xəbərçi rolunu oynaya biləcəyini göstərir.

Son təcrübələr göstərir ki, GDF15 səviyyəsi təkcə fiziki stresə deyil, həm də psixoloji stresə cavab olaraq yüksəlir. Bu, beynin yaşlanmada mühüm rol oynaması, bədənin enerjisini yönləndirərək hüceyrə stres siqnallarına cavab verməsi fikrini dəstəkləyir. Proses çox vaxt həyati bioloji funksiyalar bahasına davam edir.

Perspektivli istiqamətlərdən biri əczaçılıq və davranışla bağlı müdaxilələrin axtarışını əhatə edir. Fiziki fəaliyyətin xroniki stres altında olan insanlarda telomer qısalmasını yavaşlatdığı artıq məlumdur. Yeni kəşf alimlərin qocalma əleyhinə müalicələr hazırlamaq üzrə tədqiqatlarında xüsusilə əhəmiyyətlidir. Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, stresin həlledici rolunu nəzərə almadan, bu cür müalicələrin effektivliyini təmin etmək mümkün deyil.