ABŞ eksperti: Azərbaycan Prezidentinin Nyu Yorka səfəri bir neçə mühüm istiqaməti əhatə edib

Bakı, 26 sentyabr, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC

Prezident İlham Əliyevin Nyu-Yorka işgüzar səfəri bir neçə mühüm strateji istiqaməti ehtiva edən hadisədir. Bu, bir tərəfdən, Azərbaycanın regionlar və əsas qlobal aktorlar arasında körpü rolu oynamasına inamın təzahürü oldu. Digər tərəfdən, ölkənin regional gündəmdən kənara çıxdığını və qlobal proseslərdə, xüsusilə enerji, nəqliyyat və rəqəmsal transformasiya kimi sahələrdə fəal iştirak etməyə can atdığını nümayiş etdirdi.

Bu fikirləri AZƏRTAC-a müsahibəsində amerikalı politoloq, geosiyasi risklər üzrə “Scarab Rising, Inc.-in” konsaltinq firmasının prezidenti, “Washington Outsider Center for Information Warfare” Mərkəzinin direktorlar şurasının üzvü, milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə hüquqşünas İrina Sukerman ifadə edib.

Ekspert vurğulayıb ki, Bakının Nyu-Yorkda keçirilən tədbirlərdə, xüsusilə də “Orta Dəhliz boyunca: bağlantı, maliyyə və enerji” mövzusunda VI Xəzər Biznes Forumunda mühüm iştirakı Xəzər regionunun beynəlxalq siyasət və qlobal iqtisadiyyat üçün artan əhəmiyyətini vurğulayır.

İrina Sukerman Azərbaycan Prezidentinin görüşlərində əsas diqqətin enerji təhlükəsizliyinə yönəldiyini vurğulayıb. Prezident Azərbaycanı sürprizlərlə dolu qlobal bazarlar şəraitində sabitliyi təmin etməyə qadir olan etibarlı təchizatçı və tranzit ölkə kimi təqdim edib. O, hesab edib ki, Xəzər regionu bu gün Rusiya, İran, Avropa və Mərkəzi Asiya arasında maraqların qovuşduğu məkandır, bu kontekstdə Azərbaycan balansı və etibarlılığı təmin etmək, uzunmüddətli əməkdaşlıq üçün şərait yaratmaq iqtidarındadır.

Ekspert Prezident İlham Əliyevin Avropa Şurasının Baş katibi ilə görüşünə xüsusi diqqət yetirib. O qeyd edib ki, Brüssel Bakını Rusiyadan enerji asılılığını azaltmağa kömək edə biləcək strateji tərəfdaş kimi görür. Bu görüşün həm də siyasi alt mətni var idi: Azərbaycan nümayiş etdirdi ki, o, başqalarının maraqlarının təmsilçisi deyil, öz tərəfdaşlıq strategiyasını inkişaf etdirən müstəqil oyunçudur.

İrina Sukermanın sözlərinə görə, Yaxın Şərq ölkələrinin nümayəndələri ilə əlaqələr də eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir. Azərbaycan birgə humanitar və iqtisadi təşəbbüslərdə, o cümlədən təhlükəsizlik sahəsində geniş əməkdaşlığa hazır olduğunu bəyan edib. Bu, Bakının özünü heç bir maraq dairəsi ilə məhdudlaşdırmadan həm Qərb, həm də Şərqlə dil tapa bilən vasitəçi imicini gücləndirir.

Onun sözlərin görə, bu səfər daxili auditoriya üçün də mühüm siqnal idi və nümayiş etdirdi ki, Azərbaycan artıq müharibədən sonra sadəcə mövqelərini bərpa etmir, həm də böyük aktorlar tərəfindən ehtiyac duyulan regional lider kimi özünü təsdiqləyir. İctimaiyyət üçün bu, ölkənin əməkdaşlıq şərtlərini diktə edə bilən beynəlxalq mərkəzə çevrilməyə doğru inamlı irəliləyişin təsdiqi idi.

O, İlham Əliyevin səfər fürsətindən məharətlə istifadə etdiyini, ikitərəfli maraqların uğurla təşviqinə nail olduğunu da vurğulayıb. Ekspertin fikrincə, bu çeviklik Azərbaycana qlobal güc mərkəzləri arasında rəqabətdən faydalanmağa və öz mövqelərini möhkəmləndirməyə imkan verir.

İrina Sukerman növbəti altı ay üçün praqmatik nikbin proqnoz irəli sürüb. O qeyd edib ki, Avropaya qaz tədarükünü artırmaq üçün enerji sektorunda kompressor stansiyalarının modernləşdirilməsi və ötürmə infrastrukturunun imkanlarının genişləndirilməsi ilə bağlı əlavə razılaşmalar mümkündür. Eyni zamanda, Cənubi Avropaya elektrik enerjisi ixracı layihələrində irəliləyişi gözləmək olar ki, bu da texniki standartların və Avropa qurumlarından maliyyə zəmanətlərinin razılaşdırılmasını tələb edir.

Amerikalı ekspertin sözlərinə görə, Aİ ilə münasibətlər nəqliyyat gündəminin əhəmiyyətli dərəcədə dərinləşməsinə səbəb olacaq. Gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və tranş-Xəzər daşımaları üçün rəqəmsal platformaların sinxronlaşdırılması üzrə pilot təşəbbüslər dərhal nəticə verə bilər. Bu addımlar liman və dəmir yolu infrastrukturuna birgə sərmayələr tərəfindən dəstəklənərsə, Bakı əsas tranzit qovşağı statusunu möhkəmləndirmək üçün davamlı imkan pəncərəsi qazanacaq.

Ekspert hesab edir ki, Türkiyə ilə tərəfdaşlıq mövcud boru kəmərləri üçün potensialın genişləndirilməsi cədvəllərinin əlaqələndirilməsi və yeni logistika xidmətləri üçün marşrutların müəyyən edilməsinə əlavə təkan verəcək. Nəqliyyat dəhlizinin təhlükəsizliyi üzrə koordinasiya prioritet olaraq qalacaq, Mərkəzi Asiya ölkələrini əhatə edən üçtərəfli formatlarda sinergiyaları gücləndirəcək, birgə enerji və sənaye təşəbbüsləri üçün zəmin yaradacaq.

Rusiya ilə münasibətlərdə ehtiyatlı balans gözlənilir. Azərbaycan Rusiyanın maraqlarını pozan addımlardan çəkinməklə yanaşı, Xəzər və regional təhlükəsizlik məsələlərində işçi kanallarını saxlamağa çalışacaq. Aksent siyasi temperaturu aşağı salacaq, həmçinin praktiki faydalara diqqət yetirəcək gəmiçilik və ətraf mühit standartları kimi texnokratiya mövzularına keçəcək.

Ekspert hesab edir ki, ABŞ əhəmiyyətli xarici amil olaraq qalacaq. Qarşıdakı aylarda enerji keçidi, rəqəmsal təhlükəsizlik və təchizat zəncirinin davamlılığı ilə bağlı daha genişməzmunlu dialoq gözləmək olar. Əgər Bakı təmiz enerji və kritik infrastrukturun kiberdavamlılığı sahəsində birgə layihələri möhkəmləndirməkdə uğur qazanarsa, bu, regional tarazlığa xələl gətirmədən ikitərəfli əlaqələrə strateji dərinlik qatacaq.

İrina Sukerman hesab edir ki, Yaxın Şərqlə əlaqələr investisiya və humanitar proqramlar sahələrində inkişaf edəcək. Yaxın Şərq kapitalının enerji şəbəkəsi layihələrində və logistika sahəsində iştirakı üçün çərçivə sazişləri hazırlana bilər. Azərbaycan üçün bu, maliyyə mənbələrinin diversifikasiyasına, habelə texnoloji həllər və ərzaq təhlükəsizliyinə tələbatın artdığı bazarlara çıxışı təmin edəcək.

Xəzər regionu daxilində Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə daha böyük koordinasiya yaranacaq. Tarif siyasətinin uyğunlaşdırılması və daşıma qrafiklərinin proqnozlaşdırılma səviyyəsinin artırılması diqqət mərkəzində saxlanılacaq. Əgər əmtəə ixracı və yüksəktexnologiyalı xidmətlər üzrə maraqlar birləşdirilsə, Azərbaycan sistemli əlaqələndirici rolunu gücləndirəcək.

Sukerman hələ də mövcud olan risklərin diqqət tələb edildiyini vurğulayıb. Bunlara enerji bazarının qeyri-sabitliyi, qonşu regionlardakı potensial gərginlik və alternativ marşrutlar arasında rəqabət daxildir. Bu riskləri çoxpilləli sığorta mexanizmləri, investorlar fondunun genişləndirilməsi və uzunmüddətli müqavilələrin payının artırılması yolu ilə azaltmaq olar.

Onun fikrincə, altı aylıq üfüqdə ümumi nəticə tranzit həcmlərinin artması, yeni enerji marşrutlarının konsolidasiyası, Aİ və əsas tərəfdaşlarla danışıqlarda Bakının siyasi nüfuzunun güclənməsi ola bilər. Bu, Azərbaycanın xarici siyasətinin sabitliyini artıracaq və böyük güc mərkəzləri arasında onun manevr imkanlarını genişləndirəcək.

Bu, həmçinin Avropa İttifaqı üçün Xəzər dənizinin daha çox etibarlılığı və elektrik enerjisinin ötürülməsi layihələri vasitəsilə yaşıl gündəliyi daha tez irəlilətmək imkanı deməkdir. Türkiyə üçün Azərbaycanla iqtisadi və logistika əlaqələrinin güclənməsi anlamına gəlir. Rusiya üçün münaqişə riskini azaltmaqla yanaşı, texniki məsələlər üzrə konstruktiv məşğulluq imkanı qalacaq. ABŞ üçün enerji və rəqəmsal təhlükəsizlik üzrə praktiki dialoq istiqamətində əlavə kanal yaranacaq. Yaxın Şərq üçün real sektorda investisiya və əməkdaşlıq platformaları açılacaq.

Bu vektor Nyu-York səfərindən sonra Azərbaycan üçün diplomatik əlaqələri ölçülə bilən layihələrə çevirmək üçün zəmin yaradacaq. Müqavilələrin ilk paketlərinin uğurla həyata keçirilməsi yeni resurslar və tərəfdaşlar cəlb edəcək nümayiş effekti doğuracaq. Bu, Nyu-York görüşlərinin nəticələrini diplomatik təşəbbüsdən regional təsirin davamlı arxitekturasına çevirəcək.