ABŞ İran Dialoqu Mümkündürmü? Tramp Administrasiyası Yeni Təşəbbüslə İrəliləyir

Yaxın Şərqdə vəziyyətin kritik həddə çatdığı bir mərhələdə, ABŞ Prezidenti Donald Tramp administrasiyası İranla birbaşa danışıqlar təşəbbüsünü gündəmə gətirib. Məlumata görə, Tramp komandasına İran rəsmiləri ilə mümkün qədər tez görüş təşkil etməyi tapşırıb. Bu, son altı ay ərzində ABŞ-İran arasında üçüncü diplomatik təmas təşəbbüsü olacaq – daha əvvəl Omanda və Romada qeyri-rəsmi əlaqələr qurulmuşdu.

Lakin bu dəfə vəziyyət əvvəlkindən xeyli fərqlidir: İsrail və İran arasında hərbi qarşıdurma aktiv fazaya keçib, raketlər mübadilə olunur və Vaşinqtonun bu münaqişədəki rolu hər keçən gün daha da kritikləşir.

Tehranın Mövqeyi: Danışıqlara Açıq, Amma Şərtlərlə

İranın mövqeyi ziddiyyətlidir. Bir tərəfdən Tehran müharibənin coğrafiyasını genişləndirmək istəmir və Vaşinqton vasitəsilə İsraili dayandırmağa çalışır. Digər tərəfdən diplomatik təmasları rejimin zəifliyinin əlaməti kimi göstərməkdən çəkinir. Tehran üçün nüvə danışıqlarının yenilənməsi və sanksiyaların yüngülləşdirilməsi əsas prioritetdir, lakin bunun üçün qarşı tərəfin də addım atması gözlənilir.

Trampın Strategiyası: Diplomatiya yox, Taktiki Təzyiq

ABŞ Prezidenti Donald Tramp diplomatiyaya sülh prosesinin bir hissəsi kimi yanaşmır. Onun üçün danışıqlar – təzyiqin nəticəsini əldə etməyə xidmət edən vasitədir. Trampın əsas məqsədi İranın mövqeyini danışıqlar masasında zəiflətmək, onu maksimum güzəştlərə məcbur etməkdir.

Əgər danışıqlar baş tutsa belə bu, hərbi gərginliyin azaldılması yox, diplomatik üstünlük əldə etmə cəhdi olacaq. Bu yanaşma danışıqların uğurla nəticələnəcəyinə dair şübhələri artırır.

Regional Təsirlər və Geosiyasi Risklər

Görüş baş tutacağı təqdirdə bu, regional səhnəyə bir neçə təsir göstərə bilər:
• İsrailin hərbi əməliyyatları müvəqqəti dayandırıla bilər, amma bu, uzunmüddətli atəşkəs demək deyil.
• İranın güzəştə getməsi daxili siyasi sabitliyi sarsıda bilər, bu da rejimin davranışlarını daha sərt edə bilər.
• Vaşinqton–Təl-Əviv arasında mövqe fərqləri açıq müstəviyə çıxa bilər, xüsusilə Tramp danışıqlara daha çox önəm verərsə.

Bununla belə real nəticə əldə olunmayacağı halda, İran daha radikal seçimlərə – Hörmüz boğazının bağlanması, regionda müharibənin yayılması və ya dini çağırışlarla “cihad” fəvralarına əl ata bilər. Bu isə yalnız regional deyil, qlobal iqtisadi və siyasi böhran dalğasını da hərəkətə gətirə bilər.

Danışıqlar Qələbəyə Aparan Yolmu, yoxsa Sadəcə Fasiləmi?

Tramp Administrasiyasının danışıqlar təşəbbüsü sülhə yox, qalibiyyətə yönəlmiş diplomatik planın bir hissəsidir. İran isə bu görüşlərə həm dialoq, həm də rejimin sağ qalma şansı kimi baxır. Lakin hər iki tərəfin məqsədi fərqlidir: ABŞ rejimin zəifləməsini, İran isə mövcudluğunu qorumağı hədəfləyir.

Belə bir şəraitdə danışıqlar baş tutsa da, bu, müharibənin bitməsi yox, geosiyasi mövqe dəyişiklikləri üçün “taktiki fasilə” olacaq. Əsl həll yalnız güc balansının yeni mərhələyə keçməsi və ya tərəflərin strategiyasını dəyişməsi ilə mümkün olacaq.

Züriyə Qarayeva
Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, politoloq