Ali Satan: 15 iyulda Türkiyə demokratiyası Ərdoğanın liderliyi altında qalib gəldi

Türkiyə, keçmişi çevrilişlərlə dolu bir ölkə olsa da, hər dəfə demokratiyasına sahib çıxmağı bacarıb. 1946-cı ildən etibarən çoxpartiyalı sistemə keçid edən Türkiyə, zaman-zaman hərbi müdaxilələrlə bu prosesdə böyük çətinliklər yaşayıb. Lakin ölkə ən ağır sınaqlardan birini 15 iyul 2016-cı ildə yaşadı.

Həmin gecə FETÖ adlı terror təşkilatının dövlətə sızmış üzvləri tərəfindən qanlı bir çevriliş cəhdi həyata keçirildi. Hökuməti devirmək, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə öldürülmək istənilirdi. Parlament binası, Prezident Kompleksi və digər rəsmi qurumlar bombalandı. Türk milləti öz iradəsini, liderini və dövlətini qorumaq üçün küçələrə axışdı. Tankların, təyyarələrin qarşısında duraraq, çevrilişi dayandırdı. Prezident Ərdoğanın qətiyyətli liderliyi, xalqın birliyi və təhlükəsizlik qüvvələrinin fədakarlığı sayəsində demokratiya yenidən qalib gəldi. Türkiyə türk millətinin və liderinin gücünü bütün dünyaya göstərdi.

Marmara Universiteti Humanitar və Sosial Elmlər Fakültəsinin müəllimi, professor Ali Satan 15 iyul hadisələrinin səbəbləri, gedişatı, nəticələri, və çevriliş cəhdindən sonra görülən hüquqi tədbirlər barəsində Sherg.az-a açıqlama verib:

"Türkiyə Cümhuriyyəti tarixdə bir çox hərbi müdaxilələrlə rastlaşıb. Ötən 60 ildə ölkə səkkiz dəfə çevriliş və çevriliş cəhdləri yaşayıb.

Türkiyə 1946-cı ildə çoxpartiyalı siyasi sistemə keçdi və 1950-ci ildə hakimiyyət demokratik seçkilərlə dəyişdi. On il sonra, 27 may 1960-cı ildə bu demokratik proses hərbi çevrilişlə dayandırıldı. 1961-ci ildə yeni bir konstitusiya ilə demokratiya bərpa olunsa da, 12 mart 1971-ci ildə ordu hökuməti bir memorandumla devirdi. 12 sentyabr 1980-ci ildə isə yenidən bir hərbi çevriliş baş verdi.

Türk siyasi həyatı 28 fevral 1997-ci ildə “postmodern çevriliş” ilə üzləşdi. Bu zaman Milli Təhlükəsizlik Şurasının hərbi qanadı hökumətin istefasını tələb etdi. 27 aprel 2007-ci ildə isə Türk Silahlı Qüvvələrinin (TSK) veb saytında yayımlanan bir bəyanatla prezident seçkilərinə müdaxilə edildi.

Şübhəsiz ki, hələ üzə çıxmamış başqa çevriliş cəhdləri də ola bilər. Buna baxmayaraq, Türk demokratiyası çoxsaylı ciddi sınaqlara rəğmən yoluna davam etdi. Bu dözümlülük göstərir ki, Türkiyədə demokratiya mədəniyyəti nə qədər dərindən mənimsənilib.

15 iyul 2016-cı il tarixində FETÖ (Fətullahçı Terror Təşkilatı) tərəfindən həyata keçirilən çevriliş cəhdi, Türkiyə tarixindəki çevrilişlərin ən qanlısı və ən amansızı oldu. Bu çevriliş, dövlətə onillərlə sirayət etmiş bir terror təşkilatı tərəfindən həyata keçirildi. Dövlətin resursları, alətləri, texnikası və silahları istifadə edilərək, legitim və seçilmiş hökumətə qarşı yönəldildi. Miqyası və təbiəti baxımından bu çevriliş, Cümhuriyyət tarixində misli görünməmiş bir hadisə idi".

Professor çevrilişçilər bir tərəfdən Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanı öldürmək, digər tərəfdən isə baş qərargah rəisini və silahlı qüvvələrin komandanlarını təsirsiz hala gətirmək gücünə sahib olduqlarını xatırladıb: 

"Dövlətin ən yüksək qurumları: Prezident Kompleksi, Millətin iradəsinin təcəssümü olan Parlament və bir çox rəsmi və strateji obyektlər dəfələrlə bombalandı. Türk millətinə məxsus silahlar öz xalqına çevrildi.

Sonradan aparılan genişmiqyaslı istintaq işləri hadisənin ölçüsünü, icraçılarını və onların şəriklərini ortaya qoydu. Rəqəmlər həmin gecənin dəhşətini ifadə etməyə kifayət edir. Çevriliş cəhdi zamanı FETÖ 10 minə yaxın hərbi və mülki üzvünü səfərbər etdi. Onlar 35 hərbi təyyarə, 74 tank, 246 zirehli texnika, 3 hərbi gəmi, 3992 silah və 37 helikopter istifadə etdilər.

İlk olaraq, 136 çevrilişçi İstanbulda Boğaziçi körpüsünü bağladı. Orada 30 vətəndaş çevrilişçilər tərəfindən açılan atəş nəticəsində şəhid oldu. Boğaziçi körpüsü, 15 iyulda FETÖ ilə mübarizədə ilk şəhidlərin verildiyi yer kimi tarixə düşdü.

F-16 qırıcıları Prezident Kompleksini bombaladı. Kompleksin qarşısında milli iradəni qorumağa çalışan 29 şəxs şəhid oldu.

FETÖ çevrilişçiləri hücum etməyə davam etdilər. Millət vəkilləri binada olarkən Parlament 11 dəfə bombalandı. 150 illik müasir Parlament tarixində ilk dəfə idi ki, binaya hava hücumu edildi.

Ankaranın Gölbaşı bölgəsində yerləşən Polis Xüsusi Təyinatlılar Mərkəzi də FETÖ terrorçularının hədəfi oldu. Buraya atılan bombalar nəticəsində 51-i xüsusi təyinatlı polis olmaqla 56 şəxs şəhid oldu. Ankara Polis İdarəsi də F-16-lar və helikopterlər tərəfindən bir neçə dəfə bombalandı.

Çevrilişçilər hava limanlarını da bağladılar. İstanbul Atatürk Hava Limanı 58 çevrilişçi tərəfindən 4 tank, 4 zirehli texnika, 4 yük maşını və 4 hərbi cip ilə tutuldu. Burada da 6 vətəndaş şəhid oldu.

Digər tərəfdən, FETÖ Prezident Ərdoğana sui-qəsd planı quraraq, onun Marmarisdə qaldığı otelə 37 nəfərlik qətl dəstəsi göndərdi. Prezidentin iki mühafizəçisi şəhid oldu".

Ali Satan Ərdoğanın qətiyyətli liderliyindən söz açaraq, Qərb mediasının bu mübarizədə onun roluna kifayət qədər diqqət ayırmadığını bildirib:

"15-16 iyul tarixlərində Prezident Ərdoğanın liderliyi və çevriliş cəhdinə qarşı sərgilədiyi qətiyyətli duruş olduqca önəmli və həlledici oldu. 

Daha əvvəlki çevriliş cəhdlərində görünməyən bir “demokratik qəhrəmanlıq” nümayiş etdirildi. Qərb mediası bu mübarizədə Ərdoğanın roluna kifayət qədər diqqət ayırmadı. Bu, qismən Qərb mediasının Şərqə dair mövcud oriyentalist təfəkkürünə zidd olduğuna görə belə oldu.

Fikrimcə, əgər oxşar bir hadisə Qərb ölkəsində baş versəydi və bir Qərb lideri belə bir mübarizəyə başçılıq etsəydi, həmin şəxs beynəlxalq demokratiya qurumları tərəfindən mükafatlara layiq görülərdi. Bu çevriliş Ərdoğanın liderliyi, Parlamentin iradəsi, təhlükəsizlik qüvvələrinin fədakarlığı və xalqın küçələrə çıxaraq göstərdiyi qəhrəmanlıqla dəf edildi. Bütün ölkə boyu xalq, liderinin, dövlətinin, milli iradəsinin arxasında durdu. Türk milləti bu şanlı müqavimətlə 251 şəhid və 2194 yaralı ilə üsyana son qoydu.

Bu dəfə Türk məhkəmə sistemi illərlə gözləmədən hərəkətə keçdi və çevriliş cəhdi gecəsi həbsetmə qərarları ilə işə başladı. FETÖ-nün çevriliş cəhdindən sonra Respublika baş prokurorluqlarında 100 mindən çox istintaq işi aparıldı. Bu istintaqlardan sonra ölkə üzrə 289 iş üzrə məhkəmə prosesi başladıldı.

Təxminən altı il davam edən məhkəmə prosesləri nəticəsində 289 iş tamamlandı. Beləliklə, çevriliş cəhdinə dair bütün məhkəmə işləri başa çatdı.

Bu proseslərdə 4891 nəfər məhkum edildi, 3000 nəfərə isə ömürlük həbs cəzası verildi. Onlardan 1634 nəfərə (o cümlədən 85 keçmiş general və 1116 zabitə) ağırlaşdırılmış ömürlük cəza verildi. 1366 nəfər isə adi ömürlük cəza aldı. Bunların arasında 24 keçmiş general və 536 zabit də vardı. 1891 nəfər müxtəlif müddətli həbslərə məhkum edildi, 2870 nəfər isə bəraət aldı". 

Müsahibimiz bəzi işlərdə apelyasiya və kassasiya mərhələlərinin yekunlaşdığını, bir çox iş üzrə isə bu mərhələlərin hələ də davam etdiyini diqqətə çatdırıb:

"Tarixdə olduğu kimi Türk milləti dövlətinin ona ehtiyac duyduğunu anladığı anda küçələrə axışaraq onu qorumaq üçün bir an belə tərəddüd etmədi. Etibarlı liderləri ilə birlikdə, insanlar təyyarə və tanklara qarşı sinəsini sipər edərək İstiqlal Marşında deyildiyi kimi bu namərd hücuma qarşı dirəndi".