Avropanın dondurulmuş aktivlər dilemması

Ukraynaya dəstək sülh diplomatiyasına əngəl ola bilərmi?

Davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda Avropanın siyasi gündəmi yenidən qızışır. Münaqişənin gələcək trayektoriyası, Qərbin Kiyevə dəstəyinin davamlılığı və Rusiyanın təcrid siyasətinin sərtliyi Avroittifaq daxilində strateji fikir ayrılıqlarının daha açıq şəkildə özünü büruzə verməsinə səbəb olur. Bu dəfə mübahisənin mərkəzində dondurulmuş Rusiya aktivlərindən istifadə məsələsi dayanır.

Brüsselin Moskvanın bloklanmış vəsaitləri hesabına Ukraynanı maliyyələşdirmə planı, xüsusilə də onun sürətlə reallaşdırılması Aİ daxilində geosiyasi hesablama və hüquqi risklərlə bağlı ciddi suallar yaradır. Bir sıra üzv dövlətlərin, o cümlədən Belçikanın sərt mövqeyi isə məsələnin mümkün sülh danışıqlarına təsir baxımından nə qədər həssas olduğunu bir daha göstərir. Bu günlərdə Belçikanın baş naziri Bart De Veber xəbərdarlıq edib ki, dondurulmuş Rusiya aktivlərindən Ukraynanın maliyyələşdirilməsi üçün istifadə ideyasının tələsik şəkildə həyata keçirilməsi müharibəyə son qoya biləcək potensial sülh sazişi imkanlarını zəiflədə bilər. O, bu barədə Avropa Komissiyasına göndərdiyi məktubda qeyd edib. Maraqlıdır ki, Veberin irəli sürdüyü narahatlıqlar Aİ liderlərinin Kiyevin maliyyələşdirilməsi strategiyasını müəyyən edəcəkləri kritik sammitdən cəmi üç həftə əvvəl gündəmə gəlib.

Əslində, Veberin mövqeyini dərindən təhlil etsək, görərik ki, onun fikirləri ABŞ prezidenti Donald Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsini bitirmək məqsədi daşıyan yeni diplomatik təşəbbüsü ilə üst-üstə düşür. Məktubda açıq şəkildə qeyd olunur ki, Vaşinqtonun təşəbbüsü Aİ ölkələrinin, faktiki olaraq, prosesdən kənarda qalması ilə müşayiət edilir.

Yeri gəlmişkən, Avropa Komissiyası Rusiyanın Ukrayna ərzilərinin işğalından sonra dondurulan dövlət aktivlərindən istifadə etməklə, Kiyevin növbəti iki il ərzində maliyyə sabitliyini qoruyacaq 140 milyard avroluq “reparasiya krediti” təklif etmişdi. Aİ üzvlərinin böyük qismi bu mexanizmi dəstəkləsə də, dondurulmuş aktivlərin əsas hissəsinin saxlandığı Brüsseldəki “Euroclear” depozitarı olan Belçika təklifə qəti etiraz edir.

Belçika hökuməti düşünür ki, Moskva bu addıma qarşılıq olaraq ölkəyə sərt təzyiq və ya cavab tədbirləri tətbiq edə bilər. Üstəlik, aktivlərin hüquqi saxlayıcısı qismində “Euroclear” hər hansı fors-major halında iddialarla üzləşə bilər. De Veberin Ursula fon der Lyayenə ünvanladığı məktubda da bildirilir ki, “reparasiya krediti” məsələsi Aİ-ni, faktiki olaraq, sülh razılaşması imkanlarını bloklayan tərəfə çevirəcək.

Hazırda ümumilikdə təxminən 210 milyard avro dəyərində Rusiya aktivləri dondurulub və bunun 185 milyard avrosu məhz “Euroclear” sistemində saxlanılır. Belçikanın məsələyə dəstəyi üçün De Veber tələb edir ki, Aİ üzvləri “Euroclear”ın saxladığı 185 milyard avro üzrə tam hüquqi təminat versinlər və kreditin uğursuzluğa düçar olması, yaxud Rusiyaya qarşı sanksiyaların ləğvi halında depozitarı bütün risklərdən qoruyan zəmanətlər təqdim etsinlər. Bu zəmanətlərin Aİ liderlərinin dekabr sammitinə qədər imzalanması tələb olunur.

Belçika, həmçinin kreditlə bağlı mümkün məhkəmə çəkişmələrinin maliyyə yükünün bütün Aİ ölkələri arasında bölüşdürülməsinin tərəfdarıdır. Üstəlik, dondurulmuş Rusiya aktivlərinin digər Aİ üzvlərində olan hissəsinin də kredit mexanizminə cəlb edilməsi istənilir. Alternativ olaraq Aİ-nin ortaq büdcəsi çərçivəsində hələ istifadə olunmamış borclanma imkanlarından yararlanaraq Ukraynaya 45 milyard avro ayrılması məsələsi də gündəmdədir. Komissiyaya görə bu vəsait Ukraynanın 2026-cı il üçün maliyyə ehtiyaclarını ödəməyə kifayət edəcək.

Dondurulmuş Rusiya aktivlərindən Ukraynanın maliyyələşdirilməsi məsələsi açıq şəkildə qarşı çıxan yeganə ölkə rəsmi Brüssel olsa da, bir sıra üzv dövlətlər də planın hüquqi və siyasi nəticələri ilə bağlı ciddi narahatlıq ifadə edirlər. Sözügedən narahatlıqlar rəsmi veto forması almasa da, ümumi mənzərə Aİ daxilində konsensusun hələ formalaşmadığını göstərir. Ən böyük skeptisizm Macarıstandan gəlir. Viktor Orban hökuməti uzun müddətdir Kiyevin maliyyələşdirilməsinə qarşı sərt mövqedə dayanır və Rusiya aktivlərindən istifadə ideyasını riskli presedent hesab edir. Ona görə də Budapeştin bu məsələni səsvermədə bloklama ehtimalı yüksəkdir və bu, Aİ daxilində qəbul prosesini çətinləşdirən əsas siyasi faktor kimi görünür.

Slovakiyanın yeni hökuməti də Ukraynaya yardım paketlərinə qarşı ehtiyatlı mövqeyi ilə seçilir. Bratislava planı açıq şəkildə rədd etməsə də, Rusiya aktivlərinin istifadəsini “hüquqi və siyasi baxımdan ziddiyyətli” addım kimi qiymətləndirən siyasətçilər ölkənin tam dəstək verməyə hazır olmadığını göstərir. Avstriya bu məsələdə daha çox hüquqi çərçivəyə diqqət yetirir. Rəsmi Vyana aktivlərin müsadirə edilməsinin beynəlxalq hüquqda ciddi suallar doğurduğunu düşünür və bank sektorunun məruz qaldığı risklər səbəbilə ehtiyatlı davranır. Kipr də oxşar maliyyə narahatlıqlarını paylaşır və dondurulmuş aktivlərin istifadəsinin həm öz bank sisteminə, həm də Avropa maliyyə sabitliyinə təsirlərini qabardır. Almaniya rəsmi olaraq planı dəstəkləsə də, ölkə daxilində, xüsusilə “Bundesbank” səviyyəsində bu mexanizmin suveren aktivlərin toxunulmazlığı prinsipini poza biləcəyi barədə tənqidi mövqelər də müşahidə olunur. Beləliklə, daxili disbalans rəsmi Berlinin yekdil siyasi dəstək nümayiş etdirməsini çətinləşdirir.

Sonda qeyd edək ki, Aİ-nin dondurulmuş Rusiya aktivlərindən istifadə planı ətrafında yaranan fikir ayrılıqları məsələnin geniş geosiyasi və hüquqi ölçüləri olduğunu bir daha göstərir. İttifaq planı irəli aparmaq üçün çalışsa da, daxildəki ehtiyatlı mövqelərin qərarın yekdilliklə qəbulu məsələsini uzadacaqları ehtimal olunur.

Nəzrin ELDARQIZI
XQ