Avtomobil sayında Gürcüstan SSR dən geri qalan Sovet Azərbaycanı FOTO

XX əsrin ilk illərində Avropada avtomobillər artmağa başlayanda Çar Rusiyasında da bu möcüzəyə maraq artdı. Doğrudur, imperiyanın elitası avtomobilə maraq göstərsə də, onun geniş yayılmasında maraqlı deyildi. 

Avtosfer.az xəbər verir ki, bu dövrdə sürətlə inkişaf edən Bakı quberniyasının yollarında da ilk avtomobillər peyda olmağa başladı. Lakin avtomobil hər kəsin ala biləcəyi məhsul deyildi. Sovet işğalınadək Azərbaycanda cəmi 36 ədəd avtomobil vardı.

SSRİ-nin tərkibinə “daxil olduqdan” sonra Azərbaycanda da avtomobillər tədricən artmağa başladı. İlk illərdə Sovet ittifaqında istisnasız olaraq yük avtomobilləri istehsal edilirdi. 30-cu illərin ortalarından minik avtomobillərinin də istehsalı başlandı.

Lakin avtomobillər sırf müəssisələr üçün idi, alqı-satqı predmeti deyildi. İkinci dünya müharibəsindən sonra bu sahədə yumşalma baş verdi. 16 may 1947-ci ildə əvvəlcə Moskva və Leninqaradda (indiki Peterburq), sonra isə digər böyük şəhərlərdə minik avtomobillərinin satışına icazə verildi. Satışları Qlavvavtoselmaşsnab” adlı qurum həyata keçirirdi. Həmin ildə Tiflisdə 94, Bakıda 84, İrəvanda isə 80 minik avtomobili satılmışdı. Bütün avtomobillər “Moskviç” markalı idi. Bu da bir daha göstərir ki, avtomobil məsələsində Sovet dövründə də Gürcüstandan geri qalmışıq. Bu gerilik SSRİ-nin süqutunadək davam etdi. 

Ölkənin çox hissəsində insanlar qanuni yolla maşın ala bilmədikləri üçün SSRİ Nazirlər Soveti 1 il sonra “Minik avtomobillərinin satışının təşkili barədə Qərar” qəbul etdi. Qərara əsasən 12 böyük şəhərdə avtomobil satışı mərkəzləri açıldı. Qafqazda bu mərkəzlərin açıldığı şəhərlər Bakı və Tiflis idi. Həmin il sovet vətəndaşları 6500 ədəd “Moskviç” və 900 ədəd “Pobeda” aldılar. 

Təbii ki, pulu olan hər kəs maşın ala bilməzdi. Bunun üçün aylarla davam edən növbələr vardı. Maşın alanları isə NKVD daim izləyirdi. 1954-cü ildə Tiflisdə növbəyə 2800 nəfər, Kiyev və Riqada təxminən 2000 nəfər, İrəvanda 1200, Bakıda 800 nəfər yazılmışdı. Bu da bir daha göstərir ki, kiçik Tiflis şəhəri nəinki qonşularını, hətta Riqa kimi cəmi 20 il əvvəl sovetləşmiş şəhəri, nəhəng Kiyevi geridə qoymağı bacarıb. Söhbət kiyevlilərin, yaxud riqalıların bacarıqsızlığından deyil, diskriminasiyadan gedir. Axı Stalinin ölümündən heç bir il keçməyib!

Lakin bütün sovet məkanında olduğu kimi, Azərbaycan SSR-də də şəxsi avtomobili almaq və saxlamaq çox çətin idi. Ən ciddi problem ehtiyat hissələrinin yoxluğu idi. Bundan əlavə, ehtiyat hissəni yalnız avtomobilin sahibi ala bilərdi. Satılan detallar hamısı uçota alınırdı. Bu yersiz qayda 70-ci illərdə aradan qalxdı, daha doğrusu tətbiq edilmədi. Qayda formal olaraq SSRİ-nin süqutunadək qüvvədə qaldı. 

70-80 il əvvəl Azərbaycan SSR-də avtomobil sayının azlığını yalnız Qafqazın sayca ən böyük xalqı olan azərbaycanlılara qarşı mütəşəkkil diskriminasiya ilə izah etmək olar. Bu diskriminasiya yük avtomobilləri və traktorların da bölgüsündə özünü göstərirdi.
Azərbaycanda avtomobil texnikasının sürətlə artımı 70-ci illərdə baş verdi. Bu artımın kimin zəhməti heseabına baş gəldiyi də hamıya məlumdur.

Vüqar Yaşaroğlu