Azərbaycan mediasında İKT inqilabı: Rəqəmsallaşma və məlumat təhlükəsizliyi

(Yazı "İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi” mövzusu üzrə hazırlanıb)

İnkişaf edən informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) təsiri bütün sahələr kimi media sektorundan da yan ötüşmədi. Qloballaşan dünyanın tələblərinə uyğunlaşan media, İKT-nin gətirdiyi yeniliklərlə yeni nəfəs qazandı. Bu inteqrasiya təkcə xəbərlərin yayılma sürətini və formasını deyil, həm də istehsal və təqdimat mərhələlərini köklü şəkildə dəyişdirdi. Dünyada olduğu kimi, Azərbaycan mediasında da televiziya, çap və onlayn media sürətli rəqəmsal transformasiya mərhələsinə qədəm qoydu. Yeni texnologiyalar jurnalistlər üçün əlavə texniki bacarıqlara yiyələnmə zərurəti yaratdı.

İKT mediaya yeniliklər gətirməklə yanaşı, bir sıra problemləri də gündəmə çıxardı.

Qaynarinfo mövzunu İKT üzrə mütəxəssis Elvin Abbasov ilə müzakirə edib.

– Elvin bəy, hazırda Azərbaycan mediasında İKT-nin tətbiqi hansı səviyyədədir?

– Azərbaycan mediasında İKT-nin tətbiqi bəzi sahələrdə irəliləyiş göstərsə də, proses hələ də parçalayıcı və qeyri-bərabər gedir. Bəzi media qurumları rəqəmsal texnologiyaları uğurla mənimsəyərək süni intellekt, avtomatlaşdırılmış xəbər axınları, data vizualizasiya və sosial media inteqrasiyası kimi imkanlardan istifadə edir. Lakin bölgə mediasında texniki infrastrukturun zəifliyi, İKT bilikli kadr çatışmazlığı və davamlı texnoloji təlimlərin azlığı bu transformasiyanı ləngidir.

– Ənənəvi medianın rəqəmsallaşması jurnalistikanın keyfiyyətinə necə təsir edir?

– Rəqəmsallaşma jurnalistikaya həm müsbət, həm də mənfi təsir göstərir. Müsbət tərəfdən, jurnalistlər daha çox məlumata, sürətli yayım vasitələrinə və geniş auditoriyaya çıxış əldə edirlər. Bu, araşdırma jurnalistikasının inkişafı və vətəndaş iştirakının artması baxımından vacibdir. Mənfi tərəfdən isə klik yarışı və sosial media alqoritmləri informasiyanın səthiləşməsinə və dezinformasiyanın yayılmasına səbəb ola bilər.

– Gələcəkdə medianın inkişafına təsir edəcək əsas texnoloji yeniliklər nələr ola bilər?

– Generativ süni intellekt, blokçeyn əsaslı məlumat doğrulama, artırılmış və virtual reallıq, eləcə də semantic web texnologiyaları ön plana çıxacaq. Bu texnologiyalar xəbər istehsalını çevikləşdirəcək, fərdiləşdirilmiş məzmun yaradacaq və etibarlı informasiyanın yayımını gücləndirəcək.

– Məlumat təhlükəsizliyini təmin etmək üçün media qurumları nə etməlidir?

– Məlumatların şifrələnməsi, iki faktorlu autentifikasiya, mütəmadi təhlükəsizlik auditi və antivirus sistemlərinin istifadəsi vacibdir. Redaksiya heyəti kiberhücumlara qarşı maarifləndirilməli, fişinq və sosial mühəndislik riskləri barədə təlimatlar verilməlidir. Bulud əsaslı xidmətlərdən istifadə zamanı serverlərin yerləşdiyi ölkələr və hüquqi qorunma mexanizmləri diqqətlə araşdırılmalıdır.

– Azərbaycan mediası qlobal rəqəmsal media ilə necə rəqabət apara bilər?

– Unikal və milli dəyərləri qoruyan, beynəlxalq standartlara uyğun kontent istehsalı əsasdır. Eyni zamanda texnoloji innovasiyalar tətbiq edilməli, çoxdilli yayım imkanları artırılmalı və markalaşma gücləndirilməlidir. Dövlət və özəl sektorun dəstəyi də bu prosesdə mühüm rol oynayır.

– Jurnalistlər üçün İKT bacarıqlarının inkişafı barədə tövsiyələriniz nələrdir?

– Süni intellekt, data analitikası, rəqəmsal təhlükəsizlik, sosial media alqoritmləri və multimedial kontent istehsalı üzrə baza biliklərinə yiyələnmək vacibdir. "No-code” alətlər, data vizualizasiya platformaları (Flourish, Datawrapper), AI əsaslı mətn redaktorları və tərcümə vasitələri ilə işləmək jurnalistlərin məhsuldarlığını artıracaq.

Günay İlqarqızı

Material Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır