Bakı Moskva arasında mühüm dinamika 7 ayda...

Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin gərginləşməsinə baxmayaraq, şimal qonşumuz ticarət dövriyyəmizdə 4-cü yerdən 3-cü yerə qalxıb; Natiq Cəfərli: “Qarşı tərəf günahın özündə olduğunu anlayır”

2025-ci ilin yanvar-iyul aylarında Azərbaycanın ticarət dövriyyəsində Rusiya üçüncü olub. 2024-cü ilin eyni dövründə isə Rusiya dördüncü yerdə idi. Bu barədə Azərbaycan Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) məlumatında deyilir.
Belə ki, 2025-ci ilin yeddi ayı ərzində Rusiya Federasiyası ilə ticarət dövriyyəsi nominal olaraq 3,07 milyard ABŞ dolları (2024-cü ilin yanvar-iyul aylarında 2,57 milyard ABŞ dolları) təşkil edib. DGK Azərbaycanın Rusiya Federasiyasından aldığı mallar barədə ayrıca məlumat verməyib, lakin aydın təsəvvür var ki, hansı Azərbaycan məhsulları Rusiyaya tədarükdə lider olub. Bunlar qeyri-neft sektorun aid məhsullar, yəni meyvə-tərəvəzdir. Bildirilir ki, 7 ay ərzində Rusiya Federasiyasına qeyri-neft məhsullarının ixracı 2024-cü ilin eyni dövründəki 641,09 milyon dollara qarşı 716,63 milyon dollar olub. Komitənin məlumatına görə, 2025-ci ilin yanvar-iyul aylarında Azərbaycan müxtəlif ölkələrə ümumilikdə 506,406 milyon ABŞ dolları (qeyri-neft məhsullarının ümumi ixracının 24,25%-i) dəyərində 490,61 min ton meyvə-tərəvəz ixrac edib.
Hazırda ümumi ticarət dövriyyəsində 1-ci yerdə Azərbaycan neftini və qazını alan İtaliyadır. Türkiyə ikinci yerdədir: Ankara Azərbaycandan karbohidrogenlər və gübrələr də alır. Ona görə də xarici ticarət dövriyyəsi balansında ikinci yerdədir.
Məlumdur ki, ötən 6 aylıq dövr bəlli səbəbdən Bakı-Moskva münasibətlərinin kəskin pisləşməsi ilə yadda qalıb. Amma Rusiya xarici ticarət dövriyyəmizdə 4-cü yerdən 3-cü yerə qalxıb. O zaman müsbət dinamikanı necə izah etmək olar? Gözləntilər nədir?
Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk bu ilin iyul ayında “Rossiya-1" telekanalına bildirib ki, Rusiya və Azərbaycan iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirir və dəstəkləyir, heç kim onları pozmaqda maraqlı deyil: ”Ümumiyyətlə, Azərbaycanla iqtisadi əlaqələrimiz inkişaf edir və bu əlaqələr dəstəklənir, heç kim onları pozmaqda maraqlı deyil", - o qeyd edib.
Yeri gəlmişkən, avqustun 22-də Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında iqtisadi əməkdaşlıq məsələləri üzrə hökumətlərarası Dövlət Komissiyasının iclası keçiriləcək. İclas Həştərxanda baş tutacaq. Komissiyanın iclasında iqtisadi sahədə bir sıra sənədlərin imzalanması gözlənilir.
Qeyd etmək yerinə düşər ki, Azərbaycanın iqtisadiyyatında xarici ticarət mühüm yer tutur. Son illərdə ölkənin həm neft-qaz, həm də qeyri-neft sektorları üzrə ticarət əlaqələri genişlənib. 2023-cü ildə Azərbaycanın ümumi xarici ticarət dövriyyəsi 51,1 milyard ABŞ dolları təşkil edib. Bu rəqəm əvvəlki illə müqayisədə bir qədər azalsa da, müsbət ticarət saldosu qorunub - 16,6 milyard dollar ixracın üstünlüyünü göstərib. 2024-cü ilin ilk səkkiz ayında isə ticarət dövriyyəsi 30,2 milyard dollar olub. Bu dövrdə ixrac 17,45 milyard dollar, idxal isə 12,76 milyard dollar təşkil edib. Nəticədə, müsbət ticarət saldosu 4,68 milyard dollara çatıb.

Natiq Cəfərli 
Ölkə.Az xəbər verir ki, iqtisadçı Natiq Cəfərli “Yeni Müsavat”a deyib ki, ticarət və iqtisadi əlaqələr hər zaman siyasi konyunkturadan kənarda qalır. “Görünən odur ki, Rusiya münasibətlərin pisləşməsinin özündən qaynaqlandığını anlayır və bunu qəbul edir. Onsuz da bu gərginlik Azərbaycanın deyil, Rusiyanın yaratdığı problemlərdən irəli gəlir. Bu səbəbdən, Rusiya ticarət əlaqələrinin zəifləməsində maraqlı deyil. Çünki Rusiya üçün xarici bazarlar onsuz da məhduddur. Mövcud sanksiyalar səbəbindən mallarını satmaqda çətinlik çəkir. Azərbaycan isə Rusiya üçün bir növ ‘premium’ bazardır - yəni burada məhsullarını daha baha qiymətə sata bilir.
Əgər Rusiya Azərbaycandan kənd təsərrüfatı məhsulları almasaydı, öz daxili bazarında boşluq yaranardı. Məhz bu səbəbdən, son dövrlərdə iki ölkə arasında gərginlik olsa da, Azərbaycandan gələn kənd təsərrüfatı məhsullarında əvvəllər olduğu kimi kütləvi şəkildə qurd, xəstəlik aşkarlanmadı. Sadəcə cüzi miqdarda - məsələn, 40 ton kartof, bir neçə ton pomidor məhsulunda oldu. Amma ümumilikdə digər məhsulların Rusiya bazarına daxil olmasına ciddi maneə yaradılmadı. Bu da onu göstərir ki, Rusiya kənd təsərrüfatı məhsullarına görə Azərbaycandan asılıdır.
Üstəlik, Rusiya sanksiyalar altındadır və mövcud ticarət əlaqələri onun üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Əgər Rusiya ötən il Azərbaycana 3 milyard dollardan artıq mal satıbsa, bu, Azərbaycanın Rusiya üçün əhəmiyyətli - yəni “premium” bazar olduğunu göstərir. Bu bazarı itirmək istəməz. Mənə elə gəlir ki, Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərə ticarət prizmasından baxdıqda görünən odur: vəziyyətin normallaşması üçün hər iki tərəfin müəyyən addımlar atması ehtimalı yüksəkdir".

Mövzu ilə bağlı iqtisadçı Eldəniz Əmirovun də fikirləri diqqət çəkir: “Biz ötən il Rusiyaya cəmi 1,2 milyard dollarlıq məhsul ixrac edib, qarşılığında Rusiyadan 3,6 milyard dollarlıq məhsul idxal etmişik. Nəticədə Azərbaycan üçün Rusiya ilə ticarətdə 2,4 milyard dollarlıq mənfi saldo yaranıb. Yəni Rusiya bu münasibətlərdən 2,4 milyard dollarlıq müsbət saldo əldə edib.
2025-ci ilin ilk 6 ayının rəqəmləri də göstərir ki, vəziyyət dəyişmir. İxracımız cəmi 6,1% artaraq 590 milyon dollara çatdığı halda, Rusiyadan idxalımız təxminən 20% artıb və 2 milyard dollara yaxınlaşıb. Yəni hər il, hər hesabat dövründə mənzərə eynidir. Azərbaycanla ticarət dövriyyəsindən daha çox qazanan tərəf daim Rusiya olur.
Niyə Donald Trump ticarət dövriyyəsində müsbət saldo əldə etdiyi ölkələrə sevgi göstərir, mənfi saldosu olan ölkələrə tarif tətbiq edir? Çünki, o bilir ki, müsbət ticarət saldosu olan ölkələr “çörək verən” ölkədir. Bəli, Azərbaycan Rusiya üçün “çörək verən” ölkədir. Yəni ümumi ticarətin 80%-i Rusiyanın xeyrinə işləyir.
Zamanla bu təhdidlərin artmaması və risklərin minimumlaşdırılması üçün prosesə baxışın ciddi dəyişməsinə ehtiyac vardır. Asan proses olmasa da, amma alternativ bazarların və yeni istiqamətlərin təhlili, yeni mexanizmlərin tətbiqi, pilot ixrac layihələrin icrası mümkündür. Bu yolla Azərbaycan özünü daha dayanıqlı və müstəqil iqtisadi modelə aparacaq. Onsuz da əsl inkişaf və tərəqqi problem və çətinlikdən doğur. Bundan qorxmaq lazım deyil".