Bizim əsas istəyimiz budur ki, Zəngəzur dəhlizi də elə sülh prosesinə paralel reallaşsın

Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı məsələ artıq beş ilə yaxındır ki, müzakirə predmetidir. Bir sıra dövlətlər bununla bağlı fərqli fikirlər səsləndirirlər. Amma bununla bağlı Azərbaycanın mövqeyində heç bir dəyişiklik yoxdur. İkinci Qarabağ müharibəsi bitdikdən sonra biz keçmiş Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı bütün nəqliyyat və iqtisadi kommunikasiyaların blokdan çıxarılması, o cümlədən də elə 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanatda öz əksini tapan bu tələblə bağlı, habelə Zəngəzur dəhlizinin istifadəyə verilməsi ilə bağlı prosesin onsuz da reallaşacağını dəfələrlə təkrar etmişik.

Siyasi və Hüquqi Araşdırmalar Mərkəzinin (SHAM) sədri Xəyal Bəşirov Bizimyol.info xəbər portalına bildirib ki, Zəngəzur dəhlizi hərhansı bir formada onsuz da fəaliyyətə başlayacaq: “Bizim əsas istəyimiz budur ki, bu məsələ elə sülh prosesinə paralel reallaşsın, güc yolu ilə deyil, diplomatiya, danışıqlar yolu ilə reallaşsın.

Bununla bağlı təkcə Ermənistanın deyil, bəzi digər dövlətlərin də mövqeyi birmənalı olmayıb. Elə Rusiyanın özü bu dəhlizə nəzarətin yalnız onun əlində olacağı təqdirdə bu dəhlizin reallaşacağından yana olduğunu açıq şəkildə ortaya qoyur”.

Xəyal Bəşirov

Politoloqun fikrincə, İran tərəfi zaman- zaman buna qarşı çıxırdı. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonrakı illərdə, daha sonra Zəngəzur dəhlizinə alternativ olan yolun İran ərazisinə keçməsi ilə bağlı Azərbaycanla razılaşmanın əldə edilməsindən sonra sanki elə bil həmin o əvvəlki qarşı çıxma yaddan çıxdı. Sanki İran tərəfi buna qarşı çıxmırdı.

“Düzdür, bu dövlətlərin daxillərində olan bəzi qüvvələr də Cənubi Qafqazdakı sülhün təhlükəsizliyin bərqərar olmaması üçün bu məsələləri ortalığa atırlar. Amma hər bir halda reallıq göz qabağındadır. Baş verən prosesləri hər birimiz müşahidə edirik. Qərbdən olan bir sıra dövlətlər, məsələn, Fransa qəti şəkildə bu dəhlizin istifadəsindən yana olmadığını göstərirdi. Bunu türk dünyasının birləşməsi kimi qəbul edən qüvvələr var. Bunu Azərbaycanla Türkiyənin yaxınlaşması kimi qəbul edən qüvvələr var. Hansı ki, bu yol tarix boyu olub”-deyən Xəyal Bəşirov qeyd edib ki, bu gün bizə Kalinqrad modelini təklif edənlər var.

Amma elə Kallinqrad modeli də Sovetlər İttifaqı dönəmində elə bir əhəmiyyətə malik deyildi. Yəni onsuz da sovetlər hələ süquta uğramamışdan öncə elə Belarusiyanın özü də Baltikyanı ölkələr, o cümlədən Litvanın özü də Sovetlər İttifaqına aid olduğuna görə o zamanlar bu aktual deyildi.

Eyni proses Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında olan yola da aiddir. Çünki həmin yol uzun onilliklər boyu dəmir yolu olub, avtomobil yolu olub. Hətta bu yollardan öncə həmin o ərazilər Azərbaycanın tarixi əraziləri olub. At arabalarının nəqliyyat vasitəsi olduğu dönəmdə də o yollar olub. Azərbaycanlılar yoldan istifadə ediblər.

İndi dünyada, o cümlədən Cənubi Qafqazda siyasi mənzərə dəyişib.

“Artıq Sovet İttifaqı süquta uğradıqdan sonra o, cümlədən Ermənistan Azərbaycan ərazilərini işğala məruz qoyduqdan sonra bütün nəqliyyat və iqtisadi kommunikasiyalar, o cümlədən də Zəngəzur dəhlizinin keçdiyi Ermənistan arasındakı 42 kilometrlik yol aktuallığını itirmişdi.

Çünki bizim üçün prioritet, əsas aktual məsələ işğala son qoymaq, Qarabağı və digər torpaqlarımızı qaytarmaq idi.

Çünki Zəngəzur dəhlizinin aktuallığını ortaya qoyacaq dövlətlərdən ən birinci dövlət Azərbaycan olmalı idi. Elə Azərbaycan da oldu. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra məhz Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə bu məsələ gündəmə gətirildi və bununla bağlı sonrakı addımlar atıldı. Azərbaycan İkinci Qarabağ müharibəsində işğala son qoyduqdan sonra artıq bir sıra məsələlərin, o cümlədən də Zəngəzur dəhlizinin istifadəyə verilməsi ilə bağlı zəruriliyi ortaya qoyub və artıq Zəngəzur dəhlizinin istifadəyə verilməsi ilə bağlı Azərbaycan öz üzərinə düşən bütün öhdəlikləri yerinə yetirmək üzrədir.

Demək olar ki, Ermənistan isə bu istiqamətdə addımlar atmır, müxtəlif formalarda bu prosesə ad verməyə çalışır və təbii ki, bütün bunlar da bu prosesin pozulmasına xidmət edirdi. Amma indi artıq Ermənistan özü də bunun zəruriliyini görür və heç bir halda bu prosesi poza bilməyəcəyini də artıq anlamaqdadır”-deyən politoloq hesab edir ki, İranın mövqeyində dəyişiklik var və bu dəyişikliklərin olması reallıqların artıq qəbul edilməsi anlamına gəlir.

Xəyal Bəşirov hesab edir ki, Kolinqrad modelinin olması, təklif edilməsi bəlkə də elə bu reallığa uyğundur.

Rusiya, Belarus, Litva və Polşa arasında müqavilə imzalanıb ki, Kalinqrad ərazisindən Rusiya ərazisinə, Rusiya ərazisindən Kalinqrada gediş gəliş təmin olunmalıdır.

İlk əvvəl burada sadəcə yüklərin göndərilməsi ilə bağlı razılıq əldə edilib. Amma daha sonra nəqliyyat vasitələrinin gediş -gəlişi, o cümlədən insanların gediş -gəlişi ilə bağlı razılıq əldə edilib.

Azərbaycan bütün bu məqamları tarixdə baş vermiş bu prosesləri nəzərə alıb, 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanatın tələblərinə daxil edib ki, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında insanların və yüklərin maneəsiz gediş gəlişini təmin etmək lazımdır.

Maneəsiz gediş- gəliş də dedikdə, burada Azərbaycan prezidenti, Azərbaycanın digər rəsmi şəxsləri bunu açıq şəkildə dəfələrlə bəyan ediblər, xüsusilə də prezident qeyd edib ki, Azərbaycan vətəndaşları o yolu gedib gələrkən öz digər ərazilərində olduğu kimi, bir rayondan digər rayona getdikləri kimi gedib -gəlməlidirlər.

Orada Ermənistanın, deməli, sərhədçilərinin üzünü görməməli, onların kaprizləri ilə oynamamalı, onların hansısa tələblərinə riayət etmək məcburiyyətində qalmamalıdır.

Bu, Azərbaycanın öz ərazisini öz ərazisi ilə birləşdirən bir yol kimi anlaşılmalıdır və burada heç bir maneə olmamalıdır.

Azərbaycanın əsas ərazisini birləşdirən bu yol həm də Zəngəzur dəhlizi kimi orta dəhlizi birləşdirən əsas həlqə kimi qəbul edilməlidir. Gələcəkdə Ermənistan bundan Azərbaycan vətəndaşlarından və yaxud Azərbaycana aid olan yüklərdən deyil, ayrı- ayrı dövlətlərin bu yoldan istifadə edəcəyi təqdirdə bundan iqtisadi dividendlər əldə edə bilər.

İndi bir sıra dövlətlərin, o cümlədən Amerika Birləşmiş Ştatlarının bu prosesə qoşulması və bununla bağlı təşəbbüslər irəli sürülməsindən sonra artıq Ermənistanda da müəyyən hərəkətlilik var.

Ümid edək ki, bu hərəkətlilik yekun bir nəticəyə gətirib çıxaracaq. Biz sülh prosesi ilə paralel şəkildə sülhün əldə edilməsi ilə yanaşı, həm də Zəngəzur dəhlizinin reallaşdırılmasının şahidi olacağıq. Çünki bu, ümumilikdə təkcə Azərbaycan vətəndaşlarının maraqlarına xidmət etməyəcək. Ümumilikdə regionun ayrı-ayrı ölkələrinin, dünyanın bu yoldan iqtisadi prioritetlər üçün məqsədlər üçün istifadə edəcək.

Ayrı ayrı dövlətlərin maraqlarına xidmət edəcək.

Politoloqun fikrincə, buna da maneəçilik etmək sadəcə və sadəcə siyasi və iqtisadi cığallıqdan irəli gəlir. Bu da Ermənistanı və yaxud Ermənistana havadarlıq edən, bu prosesi pozmaqdan yana olan ayrı- ayrı dövlətlərin təsiri altında törədilə biləcək addımdır.

İradə Cəlil, Bizimyol.info